بدون شک انسان بدون تهویه مطبوع یا لوله کشی داخلی ساختمان محل زندگی اش زنده خواهد ماند اما در زندگی نیازهایی وجود دارد که بسیار اساسی و حیاتی بوده و بدون آن ها ادامه زندگی ممکن نخواهد بود. بدون غذا، آب، خواب و هوا مدت زیادی زنده نخواهید ماند. کارشناسان در مورد زنده ماندن بدون یکی از این موارد فوق به «قانون سه ها» اشاره می کنند. بدون غذا حدود ۳ هفته، بدون آب حدود ۳ روز، بدون پناهگاه بدون ۳ ساعت و بدون هوا نیز حدود ۳ دقیقه زنده خواهید ماند. اما این «قوانین» بسیار کلی هستند و نمی توان آن را را برآوردی دقیق و بدون اشکال دانست؛ برای مثال زمانی که هوا گرم باشد بدون شک مدت زمان بیشتری از ۳ ساعت را می توانید بدون پناهگاه زنده بمانید تا زمانی که هوا بسیار سرد است.
به همین ترتیب زمانی که هوا مرطوب است نیز مدت زمان بیشتری نسبت به زمانی که هوا خشک یا داغ است می توانید زنده بمانید. در ادامه این مطلب می خواهیم اتفاقاتی که پس از محروم شدن از غذا، آب، هوا و خواب برای شما رخ می دهد را با هم بررسی کنیم تا بدانید که در صورت عدم دسترسی به یکی از موارد فوق تا چه مقدار می توانید زنده بمانید.
۱- مرگ در اثر گرسنگی
نام علمی برای محروم بودن از غذا برای مدتی نسبتاً طولانی «فرسودگی» (inanition) است که به سوء تغذیه شدید و کمبود فزاینده کالری اطلاق می شود. این که محروم بودن از غذا تا چه مدت می تواند باعث مرگ شود به فاکتورهای متعددی مانند سلامت جسمانی، سن و ذخیره های چربی در بدن وابسته است. بر اساس مطالعات انجام گرفته، یک انسان بالغ به طور متوسط می تواند بین ۸ تا ۱۲ هفته بدون غذا زنده بماند. حتی اسنادی وجود دارد که نشان می دهد برخی افراد ۲۵ هفته را نیز بدون غذا زنده مانده اند. فردی که دچار بی غذایی شده در مقابل تشنگی حساسیت زیادی ندارد به همین دلیل گاهی مرگ در اثر از دست رفتن آب بدن رخ می دهد. تضعیف سیستم ایمنی بدن در صورت گرسنگی نیز می تواند باعث شود که فرد به بیماری های کشنده ای مبتلا شود و کاهش شدید برخی ویتامین ها نیز می تواند عامل مرگ فرد باشد.
اگر یک فرد به اندازه کافی زنده بماند، بدون او شروع به استفاده از پروتئین موجود در ماهیچه ها، از جمله قلب، به عنوان منبع انرژی خود کرده و در این صورت معمولاً مرگ در اثر ایست قلبی به خاطر آسیب به بافت ها و عدم تعادل الکترولیتی رخ می دهد. البته معده افرادی که به شدت گرسنگی می کشند معمولاً دچار باد شدگی و تورم نمی شود. تورم و اتساع معده نتیجه نوعی سوء تغذیه در اثر کمبود شدید پروتئین است که به آن «کواشیورکور» گفته می شود. این بیماری حتی در صورتی که کالری کافی وارد بدن شود نیز می تواند رخ دهد. در این صورت معده از مایعات بدنی پر می شود در حالی که تصور عمومی مبنی بر وجود گاز در معده در این حالت کاملاً اشتباه است.
۲- مرگ در اثر تشنگی
آب یک ترکیب بسیار حیاتی برای بدن است. بسته به سن، جنسیت و وزن بدن ما از ۵۰ تا ۶۵ درصد آب تشکیل شده است که برای هضم غذا، حمل اکسیژن و مواد مغذی از طریق جریان خون، خارج کردن فضولات و مواد سمی از بدن و ایجاد مکانی راحت برای اندام های بدن مورد استفاده قرار می گیرد. از این رو آب چنان ترکیبی حیاتی برای زنده ماندن است که مردن از کاهش آب بدن بسیار ناخوشایند و دردناک خواهد بود. البته مرگ فرد در بیهوشی رخ می دهد که بسیار بد هم نیست اما این اتفاق تنها پس از روزها درد شدید و شکنجه رخ خواهد داد. ابتدا احساس تشنگی خواهید کرد. بعد از این که در حدود ۲ درصد از آب بدن از دست برود احساس تشنگی خواهید کرد.
قبل از ورود به مرحله از دست دادن هوشیاری و بیهوش شدن، کلیه ها رفته رفته از کار خواهند افتاد. مایع کافی برای ایجاد ادرار وجود ندارد از این رو رفته رفته احساس داشتن ادارار از بین خواهد رفت و ادراری رخ نخواهد داد. تلاش برای ادرار کردن در چنین شرایطی باعث ایجاد درد در مثانه و مجرای ادرار خواهد شد. کاهش آب بدن به ایجاد ترک هایی در روی پوست و سرفه هایی خشک و پر سر و صدا منتهی خواهد شد. البته این سرفه های خشک و دردناک پایان ماجرا نخواهد بود زیرا نداشتن آب کافی در بدن مانع از تهوع و استفراغ کردن نخواهد شد. شدت گرفتن اسیدی شدن معده باعث می شود که حالت تهوع و بالا آوردن خشکی داشته باشید. غلظت خون بالا رفته و ضربان قلب نیز به شدت افزایش خواهد یافت. یکی دیگر از عوارض تشنگی، تورم زبان است و با تورم زبان، چشم ها و مغز کوچک خواهند شد.
با کاهش سایز مغز، غشاها یا مننژهای مغز از دیواره استخوانی جمجمه فاصله خواهند گرفت که به پاره شدن آن ها منجر می شود. در این صورت باید انتظار سردردهای وحشتناکی را داشت. در نهایت کاهش آب بدن به توهم، حملات عصبی و کما منجر شده و در اثر از کار افتادن کبد یا کلیه و یا سکته قلب، مرگ فرا برسد. اگر چه ممکن است پس از ۳ روز عدم دسترسی به آب جان خود را از دست بدهید اما گزارش هایی وجود دارد که نشان می دهد برخی افراد تا یک هفته و حتی بیشتر نیز با وجود نخوردن مایعات زنده مانده اند.
عوامل متعددی در این امر تعیین کننده خواهند بود که از آن میان می توان به وزن، سلامتی بدن، دما و رطوبت و البته مقدار فعالیت جسمی و کاری که در طول دوران تشنگی از خود می کشید اشاره کرد. رکورد زنده ماندن علیرغم تشنگی حدود ۱۸ روز است که متعلق به یک زندانی بوده که سهواً برای این مدت در یک سلول انفرادی بدون دسترسی به آب حبس شده بود. برخی بر این باورند که وی با لیسیدن رطوبت دیوارهای سلول خود توانسته این مدت را زنده بماند.
۳- مرگ در اثر بیخوابی
هر کسی که به تازگی صاحب فرزند شده می تواند تایید کند که می توان چند روز را بدون خواب گذراند اما خواب نیز یک فرآیند طبیعی و حیاتی است. در حالی که محققان هنوز هم در حال کشف رازهای خواب هستند، بدون شک خواب در شکل گیری خاطرات و حافظه، مرمت بافت های آسیب دیده و سنتز هورمون ها موثر است. محروم شدن از خواب که به آن «اگریپنیا» (agrypnia) می گویند به کاهش تمرکز و زمان واکنش، فرایندهای زوال ذهنی، کاهش انگیزه و درک نادرست از اطراف منتهی خواهد شد. اما چه مدت می توان بیدار ماند؟ گزارش ها نشان می دهد که برخی سربازان در میدان جنگ تا ۴ روز نیز بیدار مانده اند و این موضوع در میان برخی بیماران روانی بین ۳ تا ۴ روز بوده است.
همچنین آزمایشات تجربی نشان داده که برخی افراد می توانند ۸ تا ۱۰ روز را نیز بدون خوابیدن سپری کنند و بعد از یک یا ۲ شب خواب نرمال، هیچ آسیب بدنی دائمی در آن ها دیده نشده است. رکورد جهانی در دست یک پسر دبیرستانی ۱۷ ساله به نام رندی گاردنر است که در سال ۱۹۶۵ در طی یک آزمایش تحقیقاتی بیش از ۲۶۴ ساعت (حدود ۱۱ روز) بیدار ماند. اگر چه در پایان آزمایش از لحاظ علمی وی هنوز بیدار بود اما کارآیی خود را به طور کلی از دست داده بود. با این وجود بیماری های نادری مانند سندروم موروان وجود دارند که باعث می شوند فرد حتی چند ماه را بدون ذره ای خواب به پایان برساند. از این رو می توان گفت که جواب این سوال که بدون خواب تا چند روز زنده خواهیم ماند جواب داده نشده است.
۴- خفگی یا مرگ در اثر فقدان اکسیژن
این که یک نفر بدون هوا تا چه مدت زنده می ماند در واقع در معنای دقیق تر یعنی این که بدون اکسیژن یک فرد چه مدت می تواند زنده بماند. اگر در مکان مورد نظر گازهای دیگر وجود داشته باشند، جواب به این سوال بسیار سخت تر و پیچیده تر خواهد شد. برای مثال تنفس کردن از یک هوا به صورت مکرر می تواند مرگبار باشد که معمولاً در اثر افزایش دی اکسید کربن در فضا است و نه محروم شدن از اکسیژن. مرگ در اثر محروم شدن از اکسیژن به طور کلی (برای مثال در خلاء) می تواند در اثر تغییر فشار یا دما رخ دهد. وقتی که مغز از اکسیژن محروم شود مرگ در اثر نبود میزان کافی گلوکز رخ خواهد داد؛ گلوکزی که انرژی شیمیایی لازم برای تغذیه سلول های مغز است. این که مرگ در این مورد چه زمان رخ خواهد داد به دمای هوا (سردتر باشد مرگ دیرتر رخ خواهد داد)، سطح متابولیسم بدن (کمتر باشد مرگ دیرتر رخ می دهد) و تعدادی فاکتورهای دیگر وابسته است.
در صورت از کار افتادن قلب، مرگ به سرعت رخ خواهد داد. وقتی که فردی از دسترسی به اکسیژن محروم می شود،مغز می تواند تا ۶ دقیقه پس از متوقف شدن قلب نیز زنده بماند. اگر تا ۶ دقیقه پس از توقف قلب، رش احیاء قلبی انجام گیرد، مغز می تواند بدون آسیب مغزی جدی به کار خود ادامه داده و عملکرد سابق خود را بدست آورد. در صورتی که خفگی به شکلی دیگر مانند غرق شدن رخ دهد، فرد بین ۳۰ تا ۱۸۰ ثانیه هوشیاری خود را از دست خواهد داد.
در این مورد بعد از یک دقیقه عدم دسترسی به اکسیژن، سلول های مغزی شروع به مردن خواهند کرد و بعد از ۳ دقیقه نیز آسیب مغزی دائمی محتمل خواهد بود. مرگ مغزی نیز بعد از ۵ تا نهایتا ۱۰ دقیقه رخ خوهد داد که در مواردی تا ۱۵ دقیقه نیز به تعویث افتاده است. با این وجود افراد می توانند بدن خود را طوری تربیت کنند که استفاده بهتر و کارآمدتری از اکسیژن دریافتی خود داشته باشد. رکورد جهانی در این زمینه ۲۲ دقیقه و ۲۲ ثانیه است که بدون آسیب جدی به مغز انجام گرفت.
