مهروماه

از اولین دوربین‌های عکاسی، یعنی دوربین‌های سوراخ‌سوزنی (آبسکورا یا جعبه‌ی تاریک) گرفته تا فیلم‌ ۳۵ میلی‌متری و دوربین گوشی‌های هوشمند امروزی، تجهیزاتی که عکاسان برای ثبت تصویر به‌کار گرفته‌اند، مسیر تکاملی بسیار درازی را پیموده است. درک ما از عکاسی و کاربرد آن در زندگی ما، روزبه‌روز در حال تغییر و پیشرفت است و سازندگان تلاش دارند تا تجهیزات جدیدی تولید کنند که نیازهای روزافزون عکاسان را برآورده می‌سازد. دوربین‌های جدید، هر روز و به‌صورت پیوسته روانه‌ی بازارها می‌شوند، اما کمتر نشانه‌ای از پیشرفت و تکامل جدی در آن‌ها مشاهده می‌کنیم و کمتر دوربینی را می‌توان سراغ داشت که بتواند جایگاه محکمی در تاریخ عکاسی برای خود فراهم کرده باشد.
در این مقاله سعی داریم به هفت دوربین که خلاف این مسیر گام برداشته اند، بپردازیم. هفت دوربین‌ انقلابی صنعت عکاسی که هنوز هم درباره‌ آن‌ها و سهم به‌سزایی که در رونق و پویایی این صنعت داشته‌اند، به نیکی‌ یاد می‌شود.

لایکا ۱  (سال ۱۹۲۵)

در سال ۱۹۲۵ لایکا، دوربینی روانه بازار کرد که همه چیز را تغییر داد. تا آن زمان، استفاده از صفحه‌های بزرگ شیشه‌ای هنوز مرسوم‌ترین روش ثبت تصویر بود. اما ناگهان لایکا با ایده‌ای هوشمندانه پا به میدان گذاشت و فیلم عکاسی ۳۵ میلی‌متری را در یک دستگاه کوچک جا داد. البته لایکا ۱ اولین دوربین عکاسی ۳۵ میلی متری نبود؛ اما نخستین شرکتی بود که این فرمت را به‌درستی به‌کار گرفت و این فرایند را قوام و ماندگاری بخشید. با کمک دوربین لایکا ۱، ثبت عکس‌های با کیفیت بالا توسط دوربین‌های کوچک و جیبی ممکن شد و شیوه‌ای نوین در عکاسی پدید آمد. با معرفی این دوربین، فرمت ۳۵ میلی‌متری، به محبوب‌ترین فرمت فیلم در تاریخ تبدیل شد و لایکا را به برندی نام آشنا بدل کرد که برای اهالی فن همیشه با واژه عکاسی خیابانی، مترادف است.

نیکون F  ( سال ۱۹۵۹ )

در ۱۹۵۹ نیکون اولین دوربین SLR (تک لنزی بازتابی) خود را معرفی کرد که نیکون F نام داشت. تمامی امکانات این دوربین، مانند منظره‌یاب پنتاپریسم (منشور پنج‌وجهی آینه‌ای)، آینه‌ی بازگشت فوری، و لنزهای مانت تعویض‌پذیر، پیش از آن در محصولات سایر شرکت‌ها نیز استفاده شده بودند. چیزی که نیکون F را از باقی آن‌ها متمایز می‌کرد این بود که این دوربین تمامی این ویژگی‌ها را با هم و در یک دوربین به‌کار گرفت و درواقع نیکون F دوربین پیشرویی بود که تمامی امکاناتی که صنعت عکاسی تا آن روز به خود دیده یا به‌کار گرفته بود، یک‌جا در خود داشت.

بزرگ‌ترین شاهد کیفیت بالای این دوربین، دوام و طول عمر زیاد و امکان استفاده آن در شرایط مختلف است. تولید نیکون F تا سال ۱۹۷۳ ادامه داشت و به‌طور گسترده‌ای مورد استقبال عکاس‌خبرنگاران در سراسر جهان قرار گرفت. از مشهورترین آن‌ها می‌توان از دان مک‌کولین، عکاس برجسته‌ی جنگ نام برد که در خلال جنگ ویتنام گلوله‌ای به دوربین نیکون F او اصابت کرد و جانش را نجات داد. در ضمن اوایل دهه ۷۰ میلادی، نمونه‌ی اصلاح شده همین دوربین، در مأموریت ایستگاه فضایی اسکای‌لب نیز مورد استفاده قرار می‌گرفت.

تأثیرات نیکون F را حتی در دوربین‌های مدرن امروزی نیز می‌توان مشاهده کرد. به‌عنوان مثال، مانت F نوعی لنز مانت است که هنوز هم در دوربین‌های DSLR نیکون استفاده می‌شود.

ابداع اولین دوربین دیجیتال توسط کداک (سال ۱۹۷۵)
در سال ۱۹۷۵ استیون سسون، مهندس برق شرکت ایستمن کداک، اولین دوربین دیجیتال قابل حمل جهان را ساخت. ابداع او در حقیقت تکمیل ایده برایس بایر دانشمند دیگر کداک بود. شیوه‌ی ابداعی بایر همان روشی است که امروزه در حسگرهای فیلتر بایر مرسوم است و سه طیف اصلی رنگ قرمز، سبز و آبی را تشخیص می‌دهد.

دوربین کداک که سسون ساخت، بیش از ۳/۵ کیلوگرم وزن داشت و رزلوشن تصویر آن تنها یک صدم مگاپیکسل بود ( ابعاد ۱۰۰ در ۱۰۰ پیکسل) و در حقیقت نمونه اولیه‌ای بود که هیچ وقت به تولید انبوه نرسید. اما همین دوربین، محرکی برای سایر شرکت‌ها بود تا این فناوری نوین را برای عموم مردم به محصولی جذاب و پذیرفتنی تبدیل کنند.

اپل که همیشه خود را برندی پیشرو و مبدع قلمداد می‎‌کند، در سال ۱۹۹۴ اولین شرکتی بود که در دوربین‌های Quick Take به‌طور گسترده از فناوری دیجیتال حسگر بایر، بهره برد. شرکت فوجی‌فیلم نیز با استفاده از همین فناوری، اولین دوربین DSLR (دوربین دیجیتال تک‌لنزی بازتابی) دنیا را با عنوان FinePix S1 Pro در نوامبر سال ۲۰۰۱، روانه‌ی بازار کرد.

ناگفته نماند؛ هرچند تمامی شرکت‌های سازنده دوربین دیجیتال به‌‌نوعی مدیون کداک و گام انقلابی او در صنعت عکاسی هستند، اما خود این شرکت به دلیل اینکه درآمد کلانی از فروش فیلم دوربین عکاسی داشت، هیچ وقت روی این ابداع ارزشمند سرمایه‌گذاری نکرد و سرانجام در سال ۲۰۱۲ ورشکست شد

Canon AE-1  (سال ۱۹۷۶)

این دوربین به دو دلیل یک محصول انقلابی محسوب می‌شود. دلیل اول اینکه Canon AE-1 اولین دوربین SLR بود که به ریزپردازنده مجهز شد که امکان عملکردهایی مثل اولویت‌دهی به شاتر و نوردهی خودکار را فراهم می‌ساخت. و دلیل دوم اینکه این دوربین به‌طرزی باورنکردنی نزد مردم محبوب بود و مورد استقبال قرار گرفت. پس از یک کمپین تبلیغاتی عظیم، Canon توانست بیش از یک میلیون دستگاه AE-1 بفروشد. رکوردی بی‌نظیر که هیچ شرکتی توانایی رقابت با آن را نداشت. Canon AE-1 بی‌شک، دوربین پیشتاز عصر SLR بود و ساختار ماژولار و بدنه‌ی پلاستیکی آن، اجازه می‌داد تا این محصول برای عکاسان مبتدی، جذاب و مقرون‌ به‌صرفه باشد. در سال ۱۹۸۱ Canon از مدل AE-1 Program رونمایی کرد که درواقع مدل به‌روز شده Canon AE-1 بود. این مدل به حالت نوردهی کاملا خودکار مجهز شده بود که هر دو پارامتر سرعت دیافراگم و سرعت شاتر را به‌صورت خودکار تنظیم می‌کرد.

Canon AE-1 از لنز مانت FD بهره می‌برد که بعدها و در سال ۱۹۸۷ با ظهور اولین دوربین EOS SLR جای خود را به لنز مانت EF داد.

آیفون اپل  (سال ۲۰۰۷)

در سال ۲۰۰۷ وقتی اپل برای اولین‌بار آیفون را عرضه کرد، دوربین این گوشی درواقع چیزی برای عرض اندام در برابر رقبا نداشت. حتی ضبط ویدئو با آن ممکن نبود. اما این غول عالم فناوری به‌طور مداوم سخت‌افزار و فرایند عکاسی گوشی‌های هوشمند خود را توسعه بخشید و دوربین‌های اپل روزبه‌روز بهتر و با کیفیت‌تر شدند تا امروز به به فناوری سه‌‌دوربینه آیفون ۱۱ پرو رسیده‌ایم. اما عاملی که دوربین گوشی اپل را اینقدر محبوب و پرطرفدار کرده‌است، سخت‌افزار آن نیست بلکه نرم‌افزار آیفون است.

با همه‌‎گیر شدن اپلیکیشن‌هایی مانند اینستاگرام (که در ابتدا تنها با سیستم‌عامل IOS کار می‌کرد)، ناگهان عده زیادی از مردم شروع به عکاسی با آیفون کردند. این پدیده هر دو مفهوم شبکه اجتماعی و عکاسی را متحول کرد و منجر به رویدادی سالانه با نام جشنواره عکس آیفون شد که هر ساله، مجموعه‌ی بی‌نظیری از بهترین عکس‌ها را از سراسر جهان گرد هم جمع می‌کند.

ناگفته نماند که این تنها افراد عادی نیستند که با کمک آیفون موفق به عکاسی شده‌اند. مایکل کریستوفر، عکاس‌خبرنگار مشهور، اخبار مربوط به جنگ لیبی را در سال ۲۰۱۱ با کمک آیفون پوشش داد. این‌روزها، آیفون به‌طور گسترده در گونه‌ی عکاسی خیابانی مورد استفاده قرار می‌گیرد و استفاده از برند آیفون در عکاسی، نزد اهالی فن با نام آیفونوگرافی شناخته می‌شود.

Canon EOS 5D Mark II (سال ۲۰۰۸)

برای بیش از یک دهه، سری EOS 5D ،مدل اصلی دوربین حرفه‌ای  Canon بوده است اما توفیق هیچ کدام از آن‎‌ها، با موفقیت افسانه‌ای مدل  5D Mark II سال ۲۰۰۸ قابل مقایسه نیست. این اولین باری بود که  Canon  امکان فیلم‌برداری  را به DSLR های خود می‌افزود. این مدل توانایی ضبط ویدئو با کیفیت فول اچ‌ دی و رزلوشن ۱۰۸۰ پیکسل با سرعت ۳۰ فریم‌بر‌ثانیه داشت ( بعدها با درخواست مشتریان و به‌روز‌رسانی دوربین، امکان ضبط با نرخ ۲۴ فریم‌بر‌ثانیه نیز به آن اضافه شد). ترکیب کیفیت فول اچ ‌دی با حسگر بزرگ فول فریم  Mark II و قابلیت تعویض‌پذیری لنزها موجب شد تا ضبط ویدئو با کیفیت سینمایی از همیشه مقرون به‌صرفه‌تر باشد. این موضوع، نه‌تنها‌ استقبال گسترده فیلم‌سازان مستقل از این دوربین را به‌همراه داشت، بلکه باعث رونق بسیاری از کسب و کارهای دیگر مانند شرکت‌های تولید تجهیزات جانبی نیز شد. استقبال سینماگران از  Canon EOS 5D Mark II تا جایی پیش رفت که Canon چند سال پس از آن تصمیم گرفت تا خط تولید دوربین‌های سینمایی اختصاصی خود را نیز راه‌اندازی کند.

در حال حاضر فیلم‌برداری، ویژگی جدانشدنی تمام دوربین‌های DSLR و بدون آینه به‌شمار می‌آید. هرچند Canon دیگر تنها ستاره این بازار به حساب نمی‌آید اما قطعا  Canon EOS 5D Mark II  پیش‌گام این راه بوده است و با گذشت بیش از ۱۰ سال و با وجود حسگر بزرگ ۲۱ مگاپیکسلی خود، هنوز هم گزینه مناسبی برای فیلم‌برداری محسوب می‌شود.

سونی A7  (سال ۲۰۱۳)

اگرچه این دوربین، اولین دوربین بدون آینه تاریخ عکاسی نیست ( اولین دوربین بدون آینه Epson RD1 بوده است)، اما آغازگر رقابت بین دوربین‌های بدون آینه و DSLR بود. سونی A7 اولین دوربین بدون آینه‌ای بود که از حسگر ۳۵ میلی‌متری فول فریم بهره می‌گرفت که دقیقا همان سنسوری بود که در دوربین‌های DSLR حرفه‌ای از آن استفاده می‌شد. وب‎‌سایت معتبر دیجیتال ترندز، این دوربین را بهترین دوربین سال ۲۰۱۳ نامید و این اولین‌بار بود که بسیاری از عکاسان حرفه‌ای به دوربین‌های بدون آینه به چشم جایگزینی مناسب برای DSLR های حجیم و سنگین نگاه کردند. جا گرفتن یک حسگر ۲۴ مگاپیکسلی در بدنه‌ای با وزن تنها ۴۷۴ گرم، دستاورد چشمگیری به‌شمار می‌رفت و ساختار پذیرفتنی و کیفیت عکس مناسب این دوربین موجب شد تا بسیاری از عکاسان به دوربین‌های بدون آینه روی بیاورند؛ اتفاقی که تا پیش از ظهور A7 در صنعت عکاسی شاید مضحک و نشدنی به‌نظر می‌رسید.

به دلیل همین اقبال کاربران به دوربین‌های بدون آینه بود که Canon و نیکون هر دو، در سال ۲۰۱۸ خط تولید دوربین‌های بدون آینه خود را راه‌اندازی کردند؛ البته به‌قیمت واگذارکردن سهم بزرگی از بازار مصرف به سونی که بی‌تردید، بهای گزافی برای این دو شرکت در بر داشته است.

عالم عکاسی به‌طور پیوسته در حال تغییر و تحول است و هرساله شاهد بروز و ظهور فناوری‌های نوین در این عرصه هستیم اما هیچ کدام باعث ایجاد تحول عمیقی در صنعت عکاسی نشده‌اند. به‌عنوان مثال دوربین لایترو Illum با قابلیت فوکوس مجدد پس از ثبت عکس، سروصدای زیادی به راه انداخت اما با وجود تمام این تمام این بازارگرمی، مورد استقبال قرار نگرفت. دوربین‌های ۳۶۰ درجه مانند گوپرو مکس موجب طراوت و امیدواری در چشم‌انداز ما به آینده عکاسی و فیلم‌برداری شده‌اند اما تا رسیدن به مقبولیت عام نزد همه مردم، راهی طولانی در پیش دارند. مشابه بسیاری از پیشرفت‌های فعلی در عرصه عکاسی، شاید تکامل بزرگ بعدی عکاسی نیز به‌جای گامی عظیم، به قدم‌هایی کوچک نیازمند باشد. اقداماتی مانند اصلاح مداوم فرایندهای پیچیده عکاسی یا بازنگری در مسیری که ما را به این جایگاه از فناوری رسانده است.

دوربین‌هایی که در این مقاله به آن‌ها اشاره شد، همان‌طور که چرایی و چگونگی عکاسی را متحول کرده‌اند، تعریف تازه‌ای از ماهیت و مفهوم عکاس نیز به‌وجود آوردند و نیم‌نگاهی به گذشته به ما کمک می‌کند که ببینیم چه راه طولانی و سختی را پیموده‌ایم.