در همین ابتدا باید بگوییم که درس خواندن بدون برنامه‌ریزی امکان‌پذیر نیست! برنامه‌ریزی درسی یکی از اقدامات موثری است که می‌تواند شما را در رسیدن به هدف خود یاری کند. برنامه‌ریزی درسی به شما کمک می‌کند تا بدانید در هر زمان چه مطلبی را قرار است بخوانید و چقدر زمان برای این کار صرف کنید. اکنون این سوال پیش می‌آید که چگونه برنامه ریزی درسی کنیم؟ در این مطلب قصد داریم تا درباره اهمیت برنامه ریزی درسی و روش‌های آن توضیحات لازم را ارائه کنیم، پس تا انتها همراه ما باشید.
آیا برنامه ریزی درسی واقعا موثر است؟
اجازه دهید این سوال را با کمک یک مثال پاسخ دهیم. فرض کنید به امتحانات نهایی پایه یازدهم نزدیک هستید. از یک سو حجم درس‌ها زیاد است و از سوی دیگر استرس امتحان، شما را آزار می‌دهد. در این شرایط یک برنامه ریزی درسی نجات‌دهنده شما خواهد بود تا بر استرس خود غلبه کرده و بتوانید تمامی درس‌ها را بخوانید. این برنامه‌ریزی موجب می‌شود تا وقت خود را از دست ندهید و برای موفقیت در امتحانات تلاش کنید.
یک برنامه ریزی اصولی به شما کمک می‌کند تا علاوه بر درس خواندن به دیگر کارهای روزمره خود نیز برسید. با این روش مثلا اگر قرار است یک ساعت در روز را به کارهای متفرقه خود مانند تماشای سریال اختصاص دهید، دیگر استرس و نگرانی برای فرار از درس را نخواهید داشت. حال شما به خوبی می‌دانید که برنامه ریزی درسی واقعا موثر است!
اهمیت برنامه ریزی درسی چیست؟
پیش از پاسخ به این سوال که چگونه برنامه ریزی درسی کنیم؟ بهتر است تا ابتدا با اهمیت برنامه‌ریزی درسی آشنا شوید. داشتن برنامه‌ریزی برای هر کاری کلید دستیابی به موفقیت است و این موضوع درباره درس خواندن نیز صدق می‌کند! یک برنامه اصولی از اتلاف وقت جلوگیری کرده و مطالعه شما را هدفمند می‌کند.
این برنامه ریزی درسی به اضطراب و استرس شما پایان داده و موجب می‌شود تا با تمرکز بیشتری درس بخوانید. اگر با برنامه درس بخوانید، به خوبی خواهید فهمید که نقاط ضعف و قوت شما چیست و مثلا برای کدام درس، باید وقت بیشتری را صرف کنید. نتیجه تمام آنچه گفتیم، افزایش بهره‌وری و بازده شما در زمان درس خواندن است.
معروف‌ترین روش‌های برنامه ریزی درسی
برنامه ریزی درسی ممکن است برای امتحانات نهایی پایه دهم یا دیگر پایه‌های تحصیلی انجام شود و یا حتی برای کنکور! در هر صورت مهم این است که برای مطالعه شما به برنامه‌ریزی نیاز دارید. هر دانش‌آموز یا دانشجویی ممکن است برنامه‌ریزی مخصوص به خود داشته باشد که با توجه به ویژگی‌های فردی او تدوین شده است. با این وجود برخی افراد ایده خاصی برای برنامه ریزی تحصیلی ندارد. در این زمان می‌توان به سراغ روش‌های مرسوم و معروف برنامه ریزی رفت.
- روش بولت ژورنال برای برنامه ریزی:
در این روش باید اهداف و برنامه‌های روزانه، کوتاه مدت و حتی بلند مدت خود را در یک دفترچه خاص یاداشت کنید. در ادامه کلیه جزئیات هر برنامه را نیز به دفتر خود بیافزایید و به صورت منظم و اصولی برای هر یک از آن‌ها زمان‌بندی ویژه‌ای در نظر بگیرید. در ادامه باید به این برنامه ریزی کاملا پایبند باشید. این برنامه می‌تواند شامل درس خواندن یا دیگر کارهای روزانه شما باشد.
- روش GTD برای برنامه‌ریزی:
اولین گام از این روش تعیین اهداف است که باید به صورت دقیق و اصولی اهداف خود را تعیین کنید. در ادامه باید اهداف را اولویت‌بندی کرده و آن‌ها را روی کاغذ بنویسید. در گام بعدی باید روش دستیابی به اهداف را مشخص نموده و برای هر یک از آن‌ها زمان ویژه‌ای را اختصاص دهید. در برنامه ریزی درسی، اولویت با دروسی است که نیاز به مطالعه بیشتری دارند.
- روش نویل مدورا برای برنامه ریزی:
این روش برای برنامه ریزی کوتاه مدت در بازه روزانه ایجاد شده است. برای اجرای این روش باید تمام کارهای روزانه خود را یادداشت کنید. کارهای روزانه را اولویت‌بندی کرده و تصمیم بگیرد که تا پایان روز باید کدام کارها را به ترتیب اولویت انجام دهید. این روش، زمان شما در طول روز را مدیریت می‌کند. با روش نویل مدورا می‌توانید هم به درس خواندن برسید و هم به دیگر کارهای روزانه خود!
ویژگی‌های برنامه ریزی درسی صحیح
یک برنامه ریزی درسی اصولی باید وقت شما را مدیریت کرده و به شما کمک کند تا زمان کافی برای مطالعه کلیه دروس و دیگر کارهای خود داشته باشد. چنین برنامه‌ریزی ویژگی‌های مختلفی دارد تا به در دستیابی به اهداف شما موثر واقع شود. در ادامه این بخش به ویژگی‌های برنامه ریزی درسی صحیح اشاره می‌کنیم:
1. برنامه ریزی شما باید کاملا دقیق و اصولی انجام شود تا به خوبی بدانید که در هر ساعت، چه کاری انجام دهید. یک برنامه‌ریزی حدودی و غیرواضح شما را به جایی نمی‌رساند.
2. برنامه درسی باید منطقی و واقع‌بینانه انجام شود، مثلا اگر برای 15 ساعت درس خواندن به طور روزانه برنامه‌ریزی کنید، چنین چیزی اصلا علمی نیست! دیگر کارهای روزمره و خواب و استراحت چه می‌شود؟
3. بخاطر داشته باشید که برنامه ریزی ذهنی چندان موفقیت‌آمیز نیست. برای پایبندی و افزایش بهره‌وری یک برنامه ریزی درسی، آن را داخل یک دفتر مخصوص بنویسید.
4. شما ممکن است از روش‌های معروف برنامه ریزی که در بخش قبل گفته شد، استفاده کنید. با این وجود بخاطر داشته باشید که یک برنامه اصولی باید توسط خود شما و با توجه شرایط، شخصی‌سازی شود.
5. نام برنامه ریزی درسی نباید شما را گمراه کند! این برنامه‌ریزی باید کلیه فعالیت‌های روزانه شما را پوشش دهد. در حقیقت بخشی از زمان خود را به استراحت، غذا خوردن و دیگر کارهای خود اختصاص دهید.
استانداردهای برنامه ریزی صحیح
برای پاسخ به این سوال که چگونه برنامه ریزی درسی کنیم؟ باید با استانداردهای یک برنامه ریزی صحیح و اصولی آشنا شوید. آنچه می‌تواند برنامه شما را به بهترین برنامه ریزی درسی تبدیل کرد، استاندارد و دقیق بودن برنامه‌ریزی و در مرحله بعد پایبندی به آن است. در ادامه این استانداردها را بررسی می‌کنیم.
1. ابتدا لیستی از تمامی کارهای که در طول روز انجام می‌دهید، تهیه کنید. در ادامه درس‌ها و کتاب‌هایی که قصد مطالعه آن‌ها را دارید، روی کاغذ بیاورید.
2. زمان لازم برای انجام دیگر کارهای خود مانند خواب و غذا خوردن را مشخص کنید و تصمیم بگیرید که چند ساعت در روز به مطالعه اختصاص یابد.
3. حالا دروس خود را اولویت‌بندی کنید. ممکن است شما برای مطالعه درس فیزیک به زمان بیشتری نیاز داشته دارید و یا در ادبیات قوی‌تر بوده و در مدت زمان کوتاهی آن را مطالعه کنید. پس اولویت با دروس سخت‌تر است!
4. دروسی که در یک روز مطالعه می‌کنید، باید متنوع باشند. روز و برنامه خود را با خواندن دروسی که برای شما سخت‌تر است آغاز کرده و به همین ترتیب ادامه دهید تا در انتهای روز دروس راحت‌تر را مطالعه کنید.
5. زمان شرکت در کلاس های خصوصی خود، تست زدن و مرور کردن درس‌ها را نیز در برنامه خود بگنجانید و از هیچ بخشی غفلت نکنید.
6. زمان‌بندی درس خواندن و استراحت را فراموش نکنید. به ازای هر 75 دقیقه مطالعه، 15 دقیقه استراحت کرده و یک خوراکی مقوی بخورید. یک روز در هفته را نیز مانند جمعه‌ها به تفریح پرداخته و از درس دور شوید.
7. یک واحد زمانی را در برنامه خود خالی بگذارید تا به مطالعه دروسی که از برنامه عقب مانده‌اید اختصاص دهید. اگر درس عقب‌افتاده‌ای نداشتید، در این زمان خلاصه دروس را مطالعه کنید.
مزایا و اثرات مهم برنامه‌ریزی درسی
حال که تا حدودی می‌دانید چگونه برنامه ریزی درسی کنیم؟ بهتر است با فواید برنامه ریزی درسی نیز آشنا شوید تا اگر برنامه ندارید، همین حالا دست به کار شوید! از جمله مزایا برنامه ریزی درسی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. تعیین مسیر دستیابی به اهداف
2. بهبود عملکرد و بهره‌وری مطالعه
3. افزایش انگیزه برای درس خواندن
4. کاهش اضطراب و استرس
5. درس خواندن منظم
6. رسیدگی به کلیه کارهای روزمره
7. جبران عقب ماندگی درس‌ها
8. هموار شدن مسیر موفقیت‌های تحصیلی
هر چند وقت یک بار باید برنامه خود را ارزیابی کنیم؟
یکی از نکات مهم در برنامه ریزی درسی، ارزیابی نتیجه آن است. هر از چندگاهی عملکرد خود در اجرای برنامه و همچنین نتایج آن را مورد ارزیابی قرار دهید. ممکن است لازم باشد در برنامه خود تغییراتی ایجاد کنید؛ مثلا اگر برای مطالعه یک درس در حدود 1 ساعت در روز زمان اختصاص داده‌اید و با توجه به حجم درس، به زمان بیشتری نیاز دارید، پس زمان تغییر برنامه است.
اینکه هر چند وقت یک بار باید برنامه خود را ارزیابی یا تغییر دهید، به شما بستگی دارد. اگر برنامه شما دارای کلیه اصول بوده و به درستی اجرا می‌شود، به تغییر آن نیازی ندارید. اما اگر برنامه شما ضعیف است و نمی‌تواند نیازها و اهداف شما را پوشش دهد، هر هفته آن را ارزیابی کنید تا پس از اعمال تغییرات، رفته رفته به نتیجه مطلوب برسد.
اگر برنامه ریزی نکنیم چه می شود؟
تا اینجای مطلب پاسخ سوال خود را دریافته‌ای که چگونه برنامه ریزی درسی کنیم؟ پس بهتر است شما را با عواقب عدم برنامه‌ریزی نیز آشنا کنیم. اگر زمان‌بندی و برنامه‌ریزی مشخص نداشته باشید، دچار سردرگمی شده و وقت خود را از دست می‌دهید. این اتلاف وقت آرامش روانی شما را سلب کرده و اگر قرار باشد کمی استراحت و تفریح کنید، استرس، خوشی شما را نیز از بین می‌برد. نتیجه بی‌برنامگی شرایط سختی است؛ حجم درس‌های مطالعه نکرده، خستگی، استرس و شما که در میان همه چیز سردرگم مانده‌اید!
انواع برنامه ریزی درسی
اگر در هنگام دریافت مشاوره تحصیلی، درباره انواع برنامه ریزی سوال کنید، روش‌های مختلفی را به شما معرفی می‌کنند. برخی از انواع برنامه ریزی درسی بر اساس زمان‌بندی ارائه می‌شود؛ مثل برنامه ریزی کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت. برنامه ریزی کوتاه مدت ممکن است برای یک امتحان انجام شود و یا برنامه ریزی بلندمدت، زمان یک ساله شما برای کنکور را پوشش دهد. از طرف دیگر محتوای برنامه ریزی‌ها با یکدیگر متفاوت هستند؛ برخی برنامه ریزی‌های درسی برای مطالعه دروس خاص انجام می‌شود و برخی دیگر کلیه جنبه‌های تحصیلی شما را شامل خواهند شد.
آموزش برنامه ریزی درسی
ممکن است شما در اینکه چگونه برنامه ریزی درسی کنیم؟ نتوانید به درستی عمل کرده و به برنامه خود برسید؛ اما نگران نباشید! راهکارهایی برای آموزش برنامه ریزی درسی وجود دارد. در اولین گام باید هدف خود را به طور دقیق مشخص کرده و روی کاغذ بنویسید. سپس روش‌های برنامه ریزی که در قسمت‌های قبل گفته شد، مدنظر قرار دهید. حالا با مشخص کردن هدف، درس‌ها و فعالیت‌های خود می‌توانید به دقت برنامه ریزی درسی انجام دهید. در ضمن کمک گرفتن از یک مشاور تحصیلی برای برنامه ریزی درسی بسیار مفید است.
مهم ترین کار در برنامه ریزی درسی چیست؟
یکی از سوالاتی که دانش‌آموزان و دانشجویان درباره برنامه ریزی درسی می‌پرسند، مهم‌ترین کار در برنامه ریزی درسی است. در پاسخ به این سوال باید گفت که مهم‌ترین و اصلی‌ترین اقدام برای برنامه‌ریزی تعیین هدف است. ممکن است هدف شما از برنامه ریزی درسی، قبولی در یک امتحان خاص باشد و یا اینکه قصد داشته باشید تا برای کنکور برنامه ریزی کنید. در هر حال هدف شما تعیین‌کننده نوع برنامه ریزی، زمان‌بندی و کارهایی است که برای دستیابی به اهداف خود انجام می‌دهید.
اشتباهات متداول در برنامه‌ریزی درسی
حال که به خوبی می‌دانید، چگونه برنامه ریزی درسی کنیم؟ باید با اشتباهات رایج در برنامه ریزی درسی نیز آشنا شوید. این اشتباهات موجب می‌شود تا به هدف موردنظر خود نرسید. از جمله این اشتباهات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. برنامه ریزی تنها برای درس خواندن بدون در نظر گرفتن استراحت و تفریح
2. زمان‌بندی نادرست مانند درس خواندن در شب امتحان
3. محدود کردن مطالعه تنها به تکالیف دبیران و یا کتاب‌‌های درسی
4. عدم ارزیابی تاثیر برنامه‌ریزی درسی
5. دانلود کتاب های درسی و فراموش کردن مطالعه آن‌ها
6. تعیین برنامه سختگیرانه مانند ساعت‌های بسیار طولانی مطالعه
نکات مهم برای برنامه ریزی درسی منحصر به فرد
همانطور که گفتیم، یک برنامه ریزی درسی اصولی باید به شیوه منحصر به فرد تدوین و شخصی‌سازی شود. برای یک برنامه ریزی منحصر به فرد نکات زیر را مدنظر قرار دهید:
1. به شرایط خود توجه کنید، اینکه در طول روز چقدر زمان برای مطالعه درس‌های خود نیاز دارید و تا چه اندازه باید به کارهای دیگر برسید.
2. در هنگام برنامه ریزی در نظر بگیرید که آیا می‌توانید در منزل مطالعه کنید و یا اینکه لازم است به کتابخانه یا پانسیون مطالعاتی بروید.
3. نقاط قوت و ضعف خود را مدنظر قرار دهید، اینکه به مطالعه کدام دروس نیاز بیشتری دارید و یا در کدام دروس قوی‌تر هستید.
4. برخی افراد تنها با دو بار خواندن یک مطلب آن را به ذهن می‌سپارند اما برخی دیگر باید دفعات مطالعه خود را افزایش دهند. پس هیچ اشکالی ندارد که بارها یک مطلب را بخوانید!
5. خود را با هیچکس مقایسه نکنید و برای برنامه‌ریزی تنها به ویژگی‌ها و شرایط خود توجه کنید تا بتوانید یک برنامه اصولی را به صورت ویژه برای خود طراحی نمایید.
کدام برنامه‌ریزی درسی برای من مناسب‌تر است؟
اینکه کدام برنامه ریزی درسی برای شما مناسب است، کاملا به خود شما بستگی دارد. همانطور که گفتیم شیوه‌های مختلفی برای برنامه ریزی درسی وجود دارد که شما می‌توانید از آن‌ها استفاده کنید. مناسب بودن یک روش برنامه ریزی را شرایط، توانایی‌ها، نقاط قوت و ضعف و ویژگی‌های شما مشخص می‌کند. نکته مهم این است که در برنامه ریزی تحصیلی، استانداردها و نکاتی که در این مطلب گفته شد را فراموش نکنید.
چطور همگام با برنامه پیش برویم؟
به خاطر داشته باشید که مهم‌ترین بخش یک برنامه ریزی، پایبندی و اجرای آن است. اگر یک برنامه دقیق را طراحی کرده و به آن متعهد نباشید، هیچ سودی نخواهد داشت! برای آنکه همگام با برنامه پیش بروید، نکات زیر را مدنظر قرار دهید:
1. وسوسه‌هایی مانند فیلم دیدن یا بازی همیشه وجود دارد؛ با آن‌ها مقابله کرده و به برنامه ریزی خود پایبند باشید.
2. برای خود کارهای تشویقی در نظر بگیرید، مثلا اگر تا پایان هفته طبق برنامه پیش رفتید، به خود هدیه دهید.
3. به عوامل گمراه‌کننده توجه کنید، مثلا اگر در خانه برادر یا خواهر کوچک دارید، برای مطالعه به کتابخانه بروید.
4. ممکن است دلیل عدم توجه به برنامه درسی، نامناسب بودن آن باشد؛ پس همین حالا برنامه را تغییر دهید.
5. به خود سخت نگیرند! اگر عادت به ساعات مطالعه طولانی ندارید، با ساعت‌های کمتر شروع کرده و رفته رفته آن را افزایش دهید تا دچار سهل‌انگاری و بی‌توجهی به برنامه درسی نشوید.
