قطع کتاب، همان اندازه‌ی درازا و پهنای کتاب است، به عبارت دیگر به اندازه های یک صفحه از کتاب (طول و عرض) قطع آن کتاب میگویند. کتاب ها بسته به تعداد صفحات و موضوع می‌توانند انواع قطع های مختلفی داشته باشند. انتخاب قطع مناسب برای یک کتاب از مسائل مهمی هست که هر طراح و صفحه آرایی باید به آن توجه داشت باشد.
هدف از تنوع در اندازه و قطع کتاب، استفاده آسان و متناسب با کاربرد آن است.
اهمیت استاندارد بودن قطع کتابقطع کتاب یا اندازه کتاب و انتخاب درست آن اهمیت ویژه ای دارد ،ابعاد کتاب باید طوری انتخاب شود که مناسب و قابل استفاده در کتابخانه های مناطق مختلف و کیف ها باشد و مطالب را به وضوح در معرض دید مخاطب قرار دهد؛ اگر ابعادی که در نظر گرفته میشود تناسبی با محتویات آن نداشته باشد یا استفاده از نوشته ها را سخت گرداند و یا از جذابیت کتاب بکاهد، تمام زحمات نویسنده و ناشر کتاب از بین خواهد رفت.
بنابراین هنگامی که قطع کتاب متناسب با نوع کتاب باشد، مطالعه‌ی آن را برای خواننده آسان و لذت‌بخش می‌کند؛ و اینجاست که اهمیت قطع کتاب مطرح میشود.
تاریخچه قطع کتابقطع کتاب و در اصل اندازه کاغذ مورد استفاده در چاپ کتاب بعد از پیدایش صنعت چاپ دیگر کم کم خودش را از کتاب های خطی جدا کرد و همگام با پیشرفت در تولید کاغذ و تنوع یافتن قطعات آن استاندارد های خاصی را برای خود یافت تا هماهنگی خاصی بین کتاب های چاپ شده اتفاق بیفتد و به دنبال این استاندارد شدن کتاب ها، کتابخانه ها هم استاندارد شدند. طبق آنچه تا الان توضیح دادیم ، بدون شک متوجه اهمیت بالای قطع و اندازه کاغذ در چاپ و نشر کتاب هستید، در ادامه به معرفی انواع قطع کتاب خواهیم پرداخت.
انواع قطع کتاب در ایرانخوب است بدانید که قطع کتاب نشان دهنده تعداد دفعات تا شدن کاغذ در چاپ و نشر نیز میباشد که منجر به تشکیل ورق های کتاب میشود. به‌طور مثال کاغذ دو ورقی با چهار صفحه در قطع رحلی، چهارورقی با هشت صفحه در قطع وزیری، و هشت ورقی با شانزده صفحه در قطع رقعی برابر است.
قطع کتاب در ایران و در حالت استاندارد به چند مدل تقسیم میشود که هر کدام کاربرد خاص خود را داشته و در چاپ نوعی کتاب استفاده میشوند ، در ادامه لیستی کوتاه از انوع قطع را برای شما اورده ایم و سپس به توضیح جامع هرکدام خواهیم پرداخت.
| رديف | نام قطع | ابعاد‌به‌سانتی‌متر‌قبل‌از‌برش | ابعاد‌حدودی‌استاندارد | تعداد‌صفحه در‌یک‌طرف‌کاغذ | کاغذ‌جهت شیت‌بندی |
|---|
| 1 | اندازه قطع رحلی بزرگ (مدیران) | ۳۳ × ۲۴ | B4 | 4 | ۵۰×۷۰ |
| 2 | سایز قطع رحلی | ۲۸ × ۲۱ | A4 | 4 | ۶۰×۴۵ |
| 3 | اندازه قطع وزیری کتاب | ۲۳٫۵ × ۱۶٫۵ | B5 | 8 | ۵۰×۷۰ |
| 4 | اندازه قطع رقعی | ۲۱٫۰× ۱۴٫۸ | A5 | 8 | ۶۰×۴۵ |
| 5 | ابعاد قطع ربعی | ۱۶٫۵ × ۱۲ | B6 | 16 | ۵۰×۷۰ |
| 6 | ابعاد قطع خشتی بزرگ | ۲۲ × ۲۲ | - | 6 | ۵۰×۷۰ |
| 7 | سایز قطع خشتی کوچک | ۱۹ × ۱۹ | - | 6 | ۶۰×۴۵ |
| 8 | اندازه قطع پالتویی بزرگ | ۲۲ × ۱۱٫۵ | - | 12 | ۵۰×۷۰ |
| 9 | ابعاق قطع پالتویی کوچک | ۱۹ × ۱۰ | - | 12 | ۶۰×۴۵ |
| 10 | سایز قطع جیبی | ۱۵ × ۱۱ | - | 16 | ۴۵×۶۰ |
اندازه حاشیه قطع کتاب و مجلهمعمولاً اندازه حاشیه مورد نیاز برای یک متن را بر پایه قطع کتاب تعریف می‌کنند که اندازه‌های متداول آن به شرح زیر است:
| رديف | قطع کتاب | حاشیه‌بیرون(میلی متر) | حاشیه‌داخل(میلی متر) | حاشیه‌پایین(میلی متر) | حاشیه‌بالا(میلی متر) |
|---|
| 1 | رقعی و وزیری | 23 | 23 | 25 | 30 |
| 2 | پالتویی و خشتی | 23 | 22 | 20 | 20 |
| 3 | رحلی تک ستون | 30 | 25 | 30 | 40 |
| 4 | رحلی دوستونی | 25 | 20 | 25 | 30 |
| 5 | جیبی | 25 | 20 | 25 | 20 |
| 6 | شعر رقعی | 30 | 20 | 25 | 20 |
رایج ترین قطع کتابیکی از انواع قطع کتاب در ایران که در بیشتر انتشارات کشور استفاده میشود و به رایج ترین قطع کتاب معروف است ، قطع وزیری است . که ابعاد آن از ۱۳×۲۰ تا ۲۰×۲۶ سانتیمتر متغیر است. قطع رقعی با ابعاد ۱۵×۲۲ و قطع جیبی با ابعاد ۱۱×۵/۱۶ سانتیمتر از دیگر قطع‌های رایج محسوب میشود. معمولا در چاپ کتابهای هنری و نفیس از قطع رحلی و برای کتابهای کودکان از قطع خشتی استفاده میشود.
قطع رقعیقطع رقعی به طول و عرض تقریبی ۱۹×۱۰ سانتیمتر میباشد. این قطع عمدتاً برای کتابهای شعر، داستان، رمان و به طور کلی کتاب‌هایی استفاده می شود که مخاطب عام دارند. اندازه قطع رقعی در چاپ افست ۲۲ در ۱۵ سانتیمتر و در چاپ دیجیتال ۲۱ در ۱۴ سانتیمتر یا برابر با کاغذ A5 میباشد. باید توجه داشت که این ابعاد قبل از برش هستند و معمولا پس از عملیات برش در صحافی تا نیم سانتیمتر از طرفین کتاب کاسته خواهد شد.
قطع وزیریبا ۳ بار تا کردن پی در پی کاغذ ۷۰ در ۵۰ سانتیمتر به اندازه تقریبی قطع وزیری می رسید که البته پس از پروسه چاپ برش داده می شود. در حال حاضر مرسومترین قطع برای کتاب در ایران اندازه قطع وزیری است. از این قطع بیشتر در نشر کتابهای علمی و دانشگاهی استفاده می شود.
قطع خشتیقطع خشتی از کهن ترین قطع های مورد استفاده در چاپ کتاب میباشد ،می توان کاغذ قطع ۴۵ در ۶۰ را به صورتی تا کرد که به شش قسمت ۲۰ در ۲۰ سانتی متری تقسیم شود که قطع خشتی بزرگ می رسیم. به همان صورت اگر کاغذ ۵۰ در ۷۰ هم باشد به اندازه ۲۳ در ۲۳ میرسیم که این ابعاد هم برای قطع کتاب خشتی بزرگ استاندارد است. از قطع خشتی که به صورت مربعی است اغلب برای کتابهای هنری، کودکان و طراحی کاتالوگ استفاده می شود.
قطع رحلیقطع کتاب رحلی از آن جهت به این نام خوانده میشود که هنگام خواندن کتاب، آنرا بر روی چهار پایه یا همان رحل قرار میدادند . قطع مزبور دارای اندازه های متنوعی است ، رحلی کوچک: طول ۴۲، عرض ۲۷ سانتیمتر، رحلی متوسط: طول ۵۰، عرض ۳۰ سانتیمتر و رحلی بزرگ: طول ۶۰، عرض ۳۰ سانتیمتر میباشد.
نکته: جالب است بدانید عموما کتاب هایی چون قرآن مجید، مثنوی مولوی، شاهنامه فردوسی که در مجالس و محافل قرائت و خوانده می‌شده ، با این قطع رحلی بوده است.
قطع سلطانی (تیموری)اندازه‌ای از قطع کتاب است که در اواخر عصر مغولان و اوایل عهد تیموریان برای کتابهای خطی در ایران رواج یافت که به این جهت آن را قطع تیموری نیز میگویند. طول و عرض تقریبی آن ۴۰×۳۰ سانتیمتر است.
قطع های موجود دیگر قطع بیاضی
قطع بغلی
قطع جانمازی
قطع حمایلی
قطع جیبی
قطع پالتویی
قطع سلطانی (تیموری)اندازه‌ای از قطع کتاب است که در اواخر عصر مغولان و اوایل عهد تیموریان برای کتابهای خطی در ایران رواج یافت که به این جهت آن را قطع تیموری نیز میگویند. طول و عرض تقریبی آن ۴۰×۳۰ سانتیمتر است.
دلیل نام گذاری قطع کتاب هاباتوجه به تعریف های بالا از انواع قطع کتاب، متوجه شدیم که بین نام گذاری قطع و کاربرد آن ارتباطی وجود دارد؛ برای مثال:
– قطع تیموری مربوط به دوران تیموریان بوده است.
– قطع جیبی مخصوص کتاب هایی با همین اندازه میباشید تا در جیب جا شوند. مثل برخی کتاب دعاها که در ابعاد جیبی چاپ میشوند.
– قطع رحلی هم به این دلیل نامگذاری شده است که معمولا در مساجد برای خواندن آن ها از رحل یا چهار پایه چوبی استفاده میشود.
چگونه قطع مناسب برای چاپ کتاب را انتخاب کنیم؟انتخاب قطع کتاب مناسب یک از ظرایف امور چاپ در هر انتشاراتی است. ناشر یا مؤلف باید با ارزیابی درستی از موضوع کتاب و دست نوشت های شما داشته باشد ، تا بتواند بهترین و کاربردی ترین نوع قطع را برای چاپ کتاب شما انتخاب کند تا خوانندگان موقع کتاب خواندن به هیچ وجه از صفحات و قطع و اندازه صفحات ناراضی نباشند.
استفاده از انواع قطع کتاب در موضوعات مختلف کتاب :- قطع رقعی: مناسب برای کتابهای شعر، داستان، رمان، دلنوشته، زندگینامه
- قطع وزیری: مناسب برای کتابهای دانشگاهی، تبدیل پایان‌نامه به کتاب، کمک‌درسی و تخصصی
- قطع رحلی: مناسب برای کتابهای کمک‌درسی و آموزشی. کتابهای کار، موسیقی و…
- قطع خشتی: مناسب کتاب های کودک، عکس و…
- جیبی: بنا به موضوع و کاربرد کتاب می‌تواند استفاده شود.
- پالتویی: بنا به موضوع و کاربرد کتاب می‌تواند استفاده شود.
