«آندره پل گیوم ژید» (Paul Guillume Gide) نویسنده، بشردوست و فیلسوف فرانسوی است که در سال 1947 برنده‌ی جایزه‌ی نوبل ادبیات شد. دیدگاه‌های او در مورد سیاست، مذهب و اخلاق از آثار ادبی او شناخته شده‌تر هستند و به عنوان شخصیتی بحث برانگیز شناخته می‌شود. ژید با هنجارها و سنت‌های معمول اجتماع که اخلاقیات را زیر سوال می‌برد در ستیز است.
کارهای او اغلب بر روی یک شخصیت متمرکز است، شخصیت‌هایی که تا حدودی به خود ژید شباهت دارند. بیشتر آثار آندره ژید عدالت اجتماعی را به تصویر می‌کشند. زندگی انسان و افکار و اندیشه‌های او و آزادی ازجمله موضوعاتی است که ژید به آنها پرداخته.
او حقایق واقعی انسان را آشکار می‌کند. حقایقی که در پشت نقابی از محدودیت‌های اجتماع پنهان مانده‌اند. ژید در آثارش زوایای پنهان ذهن خود را در نهایت ظرافت و هنر نمایان می‌کند. او رویکردی مدرن و معاصر دارد و همین امر نوشتههایش را بی‌آلایش و شفاف می‌کند. نوشته‌هایی در عین صداقت!
ژید درسال 1931 به حزب کمونیست فرانسه پیوست و از شوروی حمایت کرد. در پایان سال1936 و پس از بازگشت از سفر شوروی به دلیل ناعدالتی‌های رفتاری در شوروی از حزب کمونیست استعفا داد. در ادامه به بررسی بیوگرافی این نویسنده بزرگ می‌پردازیم.
ژید در 22 نوامبر سال 1869 در خانواده‌ای ثروتمند در فرانسه به دنیا آمد. پدرش، «پائول ژید»، از اساتید حقوق دانشگاه پاریس و مادرش «ژولیت روندو» بود. در سال 1880 و در سن یازده سالگی پدرش را از دست داد و زیر نظر مادرش و در محیطی کاملاً زنانه و سختگیر تربیت شد. او تنها فرزند خانواده بود. مشکلات عصبی و بیماری ژید، تحصیل او را تحت تاثیر قرار داد. او نزد معلم خصوصی و در خانه به تحصیل پرداخت.
در سن بیست و دو سالگی نوشتن را آغاز کرد.
کتاب یادداشتهای روزانه‌ی آندره والتر اولین اثر او بود که در سال1891 انتشار یافت، که در آن رویا به واقعیت و عشق معنوی به مادی ترجیح داده می‌شود و گامی به سوی سبک «نمادگرایی» در آن زمان بود. این کتاب با استقبال «پییر لوییس»، شاعر و نویسنده‌ی فرانسوی، مواجه و توسط او به «استفان مالارمه» و «جودی هاردی» معرفی شد.
آندره ژید در کودکیاستفان مالارمه از نویسندگان پیشگام در سبک نمادگرایی بود. ژید در دوران جوانی از علاقه‌مندان به «فئودور داستایفسکی» بود و درسال 1923 مجموعه‌ای از نوشته‌ها و گفته‌هایش را در مورد داستایفسکی منتشر کرد.
در سال 1893 ژید به همراه دوستش «پائول لائورنس» سفری به آفریقا را آغاز می‌کند. جایی که او با حقایق زندگی آشنا و انقلابی در او ایجاد می‌شود، که آثار
مائده‌های زمینی، ضد
اخلاق و
در تنگ را می‌توان حاصل همین تغییرات دانست. در همان سال مادرش را از دست می‌دهد و به پاریس باز می‌گردد. بعد از مدتی با دختر خاله‌اش «مادلین روندو» ازدواج می‌کند که الهام بخش او در تعدادی از نوشتههایش مانند رمان
Et Nunce Manet in Te بود.
در سال 1895 او با «اسکارواید» (شاعر ایرلندی) و «لرد آلفرد داگلاس» (شاعرو نویسنده بریتانیایی) در الجزایر ملاقات می‌کند که آنها به دوستانی صمیمی تبدیل می‌شوند. در سال 1896 او کتاب
مائده‌های زمینی را کامل کرد که یک سال بعد منتشر شد و با استقبال خوبی مواجه نشد؛ کتابی غِنایی در مورد آزادی و غنیمت شمردن لحظات. در پایان جنگ جهانی اول این کتاب به یکی از کارهای تاثیر‌گذار او تبدیل شد.
در سال 1918 او با «دوروتی باسی»، مترجم و رمان‌‌نویس انگلیسی، ملاقات کرد . او بسیاری از کتابهای ژید را به انگلیسی ترجمه کرد. در سال 1920 ژید به یکی از معروف‌ترین و تاثیرگذارترین نویسندگان تبدیل شد و بر روی نویسندگانی مثل «جین پائول سارتر»، «
آلبرکامو» و چندین نویسنده‌ی جوان دیگر تاثیر گذاشت.
در طول جولای 1926 تا مِی سال 1927 ژید به جاهای مختلفی از جمله شمال آفریقا و کنگو سفر کرد و تجربیات سفرش را در کتابهای
سفر به کنگو و
بازگشت از چاد به رشته‌ی تحریر درآورد. در سال 1942 دوباره به آفریقا سفرکرد و تا پایان جنگ جهانی دوم در تونس ماند.
درمیان ملل اروپایی، فرانسوی زبان‌ها تاثیری عمیق از ادبیات فارسی پذیرفتند، به ویژه حافظ و خیام، که آندره ژید هم از آن مستثنی نیست و تاثیر آنها را می‌توانیم تا حدودی در
کتاب مائده‌های زمینی مشاهده کنیم. تمام آثار آندره ژید در لیست «کتابهای ممنوعه‌ی کلیسای کاتولیک» قرار دارد.
مرگ آندره ژید
آندره ژید پس از تحمل یک دوره‌ی کوتاه بیماری در 19 فوریه ی 1951 در سن 81 سالگی در منزل شخصی‌اش در پاریس در گذشت. ژید از نظر بسیاری از منتقدان فرانسوی برجسته‌ترین نویسنده‌ی زمان خود قلمداد می‌شود، که دو نسل را با آثار خود مجذوب کرد. همانطور که آکادمی سوئدی در تقدیم جایزه‌ی نوبل او را برای اینکه مشکلات و شرایط انسان را با عشقی بی پروا و درکی روانشناختی نشان داد، می‌ستاید
سبک نگارش آندره ژید
آندره ژید در طول فعالیت ادبی خود، برای هر موضوعی سبک خاص آن را برگزید و همین امر موجب شد تا تنوع گسترده‌ای رادر آثار خود داشته باشد. همانند اولین اثرش کتاب
یادداشتهای روزانه‌ی آندره والتر و کتاب
مائده‌های زمینی که در آنها تشبیهات و زیبایی‌های هنری زیادی به چشم می‌خورد، که ردپایی از تأثیرپذیری شاعر از سبک نمادگراییِ استفان مالارمه را نشان می‌دهد.
ژید به «خودشیفتگی» (نارسیسیسم) گرایش داشته بنابراین دور از انتظار نیست که آن را در بعضی از آثارش مشاهده کنیم. او همچنین با به کارگیری روش غیر مرسوم داستان در داستان قصد داشت که امکان دیگری از زندگی‌اش را در نثر به وجود آورد. مانند
رساله نارسیس،
قصد‌عاشقانه و
یادداشتهای روزانه‌ی
آندره والتر.
کتابهای آندره ژید
- کتاب سرداب‌های واتیکان
- کتاب یادداشتهای روزانه آندره والتر
- کتاب رساله‌ی نارسیس
- کتاب شعرهای آندره والتر
- کتاب سفر اورین
- کتاب مائده‌های زمینی
- کتاب پرومته سست زنجیر
- کتاب ضد اخلاق
- کتاب آمنتاس
- کتاب در تنگ
- کتاب ایزابل
- کتاب دخمه‌های واتیکان
- کتاب سمفونی روستایی
- کتاب کوریدون
- کتاب اگر دانه نمیرد
- کتاب سکه سازان
- کتاب سفر به کنگو
- کتاب بازگشت از شوروی
- کتاب بازگشت از چاد
- کتاب اودیپ
- کتاب بهانه و بهانه‌های تازه
آثار برجسته و معروف آندره ژید
تا به امروز آندره ژید برای ابداع روشی جدید در نوشتن که عشق درونی و حقیقی‌اش را نمایان می‌کند بسیار شهرت دارد. به معرفی بعضی از آثار وی در زیر می‌پردازیم:
کتاب مائده‌های زمینی
یکی از آثار ژید که در ایران بسیار معروف است
کتاب مائده‌های زمینی است. که درواقع تأثیر او را از کتاب
چنین گفت زرتشت به قلم نیچه نشان می‌دهد. این کتاب یکی از آثار دوران جوانی ژید و مهم‌ترین اثر اوست. او این کتاب را پس از رهایی از یک بیماری سخت به نگارش در‌آورده است. ژید در آن به ستایش شور و عشق و عدم وابستگی و تعلق خاطر به مادیات می‌پردازد.
این کتاب در هشت فصل و یک پایان با عنوان «سرودی به جای پایان» تألیف شده است. کتاب سه شخصیت دارد، خود نویسنده که همیشه در حسرت است، رندی به نام «منالیک» که رهنمون اوست و بالأخره «ناتانائیل» که این نوشته خطاب به اوست. ناتانائیل یا «بارتلمی» یکی از حواریون مسیح است.
آندره ژید در این کتاب از دولغت “بلبل” و “قلندر” به همان معنا و شمایل استفاده کرده است و دو مرتبه به حافظ و باغ‌های شیراز و خیام و باغ‌های نیشابور در این کتاب اشاره نموده است. ژید در این کتاب ابیاتی هم از سعدی و حافظ آورده است.
او در این کتاب این چنین استدلال می‌کند که تمام غرایز و تمایلات
انسان، طبیعی و سودمند هستند.
در این کتاب هر آنچه که می‌توان فلسفه‌ی ژید نامید در آن گنجانده شده است. ژید نویسنده‌ای عجیب است به طوری که
در کتاب مائده‌های زمینی از ژید خواننده می‌خواهد کتاب او را دور بیاندازد! در واقع برای او شوقی که فرد به کشف لذت‌های زندگی، توفیق تجربه رهایی و رو در رو شدن با حقیقت خویشتن را دارد، بسیار مهم‌تر از خواندن آثار ادبی است.
ژید 38 سال پس از انتشار
مائده‌های زمینی ،
مائده‌های تازه را در سال 1935 نوشت که مدتی بعد با
مائده‌های زمینی با هم به چاپ رسیدند. در
مائده‌های زمینی ژید به بازگویی تجربیات دوران جوانی خود می‌پردازد ولی در
مائده‌های تازه افسوس و حسرت خود را از گذر زمان نشان می‌دهد.
مائده‌های تازه به اندازه‌ی
مائده‌های زمینی یک‌پارچه و منسجم نیست. در سال‌های جنگ جهانی که مردم دچار نا‌امیدی بودند و به دنبال انگیزه و قدرتی برای ادامه‌ی راه می‌گشتند،
کتاب مائده‌های زمینیتوانست امید‌بخش آنها باشد. بخشی از متن آن در کتابهای درسی آورده شده. در ادامه بخشی از این کتاب را می‌خوانیم:
کتاب سکه‌سازان
کتاب
سکه‌سازان یکی از کتابهای پر فروش آندره ژید است و برای اولین بار در سال 1925 در
مجله‌ی موج نو ادبیات فرانسه منتشر شد.
سکه سازان رمانی بلند و پیچیده و نمونه‌‌ای از روش داستان در داستان است و به عنوان رمان پیشرو در سبک نثر جدید در رمان‌‌نویسی شناختهشده‌است.
«برنار» پسری که پی می‌برد نامشروع است و از خانه فرار می‌کند و نزد دوستش «اولویه» می‌‌رود. اولویه پسری عاشق ادبیات است، «ادوارد»، دایی اولویه و نویسنده‌ای معروف است که به تازگی وارد پاریس می‌شود. ادوارد شخصیت اصلی داستان که در حال نوشتن رمانی به نام
سکه‌سازان است.
کتاب سمفونی پاستورال
کتاب سمفونی پاستورال روایتگر داستانی در دهه ی 1890 است. اما داستان طوری نوشته شده که برای خوانندگان امروزی نیز خیلی غریب و بیگانه نیست.
کتاب سمفونیپاستورال درباره‌ی یک کشیش پروتستان است که در آلپ زندگی می‌کند و روزی به دختری نابینا که تازگی به علت فوت عمه‌اش یتیم شده، برمی‌خورد.
کشیش احساس می‌کند که خدا او را برای سرپرستی این دختر انتخاب کرده و دختر را با خود به خانه می‌برد. این کشیش سعی می‌کند با کمک پزشک و طبیعت، موسیقی و ذات انسانی دختر را به زندگی باز‌گرداند. این کتاب در بین آثار ترجمه شده‌ی ژید به فارسی رکورد‌دار است.
کتاب بازگشت از شوروی
در دهه‌ی 1930، آندره ژید به شدت به مکتب کمونیسم گرایش پیدا کرده بود. در همین دوره بود که به دعوت برخی از نویسندگان اتحاد جماهیر شوروی راهی این کشور می‌شود. پس از این سفر و مشاهدات خود در این کشور، دیدگاه خود را نسبت به مکتب کمونیسم کاملاً تغییر داد و انتقاداتی نسبت به حزب کمونیسم کرد که همین امر باعث شد برخی از دوستانش از وی رنجیده و از او دوری کنند. این کتاب حاصل این تجربه و دیدگاه است.
کتاب دخمه‌های واتیکان
کتاب دخمه‌های واتیکان یکی از موفق‌ترین آثار آندره ژید است. داستان در اواخر قرن نوزدهم و در پاریس و ایتالیا اتفاق می‌‌افتد. این درام عجیب که گوشه‌هایی از طنز شکسپیر در آن پیداست درباره مردان سه خانواده است و شامل حوادثی است که قهرمان آن با همه‌ی قید و بندهای اخلاقی قطع رابطه کرده و دروضعیت هولناکی قرار دارد.
بهترین کتاب آندره ژید
همانطور که پیش‌تر اشاره کردیم،
کتاب مائده‌های زمینی را می‌توانیم بهترین اثر ژید بدانیم. از نظر مخاطبان بهترین ترجمه‌ای که از این کتاب انجام شده، ترجمه‌ی خانم «مهستی بحرینی» است. بحرینی بیشتر مترجم آثار ادبی فرانسه است.
ترجمه‌ی آثار آندره ژید به زبان فارسی
یکی از اولین آثار آندره ژید که به زبان فارسی ترجمه شد
کتاب مکتب‌زنان است. که در سال 1327 توسط «عبدالله توکل» و «رضا سیدحسینی» ترجمه و «انتشارات کانون معرفت» آن را به چاپ رساند. یکی دیگر از ترجمه‌های معروف از آثار آندره ژید، تر جمه‌ی کتا
ب مائده‌های زمینی از «جلال آل احمد» و «پرویز خرسند» است. در ذیل، تعدادی از آثار مهم آندره ژید را که هرکدام به نوعی یک رمان خارجی مهم در کشورمان محسوب می‌شوند، به ترتیب سال نشر می‌بینیم:
- بازگشت از شوروی، ترجمه جلال آل احمد (1333)
- مائده‌های زمینی، ترجمه حسن هنرمندی (انتشارت امیرکبیر،1334)
- سکه سازان، ترجمه حسن هنرمندی ( انتشارات امیرکبیر، 1335)
- ایزابل، ترجمه اسماعیل سعادت ( سازمان کتابهای جیبی، 1343)
- داستایفسکی، ترجمه حسن هنرمندی (انتشارات زوار، 1354)
- دخمه‌های واتیکان، ترجمه سیروس ذکاء (نشر یزدان، 1372)
در سال‌های اخیر نیز مترجمانی به ترجمه‌ی دوباره آثار آندره ژید پرداخته‌اند:
- مائده‌های زمینی و مائده‌های تازه، ترجمه مهستی بحرینی ( انتشارات نیلوفر، 1381)
- سمفونیپاستورال، ترجمه علی‌اصغر سعیدی (نشر قطره، 1393)
- پرومته‌سست‌زنجیر، ترجمه غلامرضا سمیعی (نشر عالی تبار، 1395)
- در تنگ ، ترجمه زهره مستی (نشر نظاره، 1396)
جوایز و افتخارات آندره ژید
آندره ژید پس از خلق آثاری بی‌نظیر، در سال 1947 موفق به دریافت جایزه نوبل ادبیات شد. همچنین دانشگاه آکسفورد به خاطر تلاش‌های زیادی که در رشد و پیشبرد نویسندگی از خود نشان داد به او درجه ی دکترای افتخاری ادبیات را اعطا نمود.
نظر سایر نویسندگان در مورد آندره ژید
«کلود مارتن» در کتابش به نام
آندره ژید به شرح زندگی و تفسیر آن پرداخته. او در کتابش این چنین بیان می‌کند که:
او همچنین در کتابش می‌نویسد که ژید بیش از آن که از قوه‌ی درک راز بهره‌مند باشد از نوعی استعداد درک واقعیت بی‌بهره بود و او را دارای شخصیتی دوگانه می‌داند.
چرا باید آثار آندره ژید را بخوانیم؟
پایه و اساس نوشته‌های آندره ژید زندگی انسان، رهایی او از قید و بندها، عدم تعلق خاطر به مادیات و درک این جهان با تمام وجود است. بعضی از آثار او دارای درون مایه‌هایی از علم روانشناسی هستند و مطالعه‌ی آن می‌تواند در خودشناسی و رهایی از بندهای تحمیلی جامعه‌ی مدرن به انسان کمک کند.
