حفظ کردن شعر توی خیلی از مدرسه ها یه تکلیف اجباریه. البته حفظ کردن شعرهای کسایی مثل سعدی و مولانا برای خیلی ها کار ساده ای نیست. قبل از این که بتونید شعری رو حفظ کنید مطالب خیلی زیادی وجود داره که باید یاد بگیرید، ولی با پیروی از مراحلی که توی این مقاله بهتون می گیم، نهایتاً خواهید تونست شعرهای مختلفی رو به سرعت و به بهترین شکل حفظ کنید.
شعر رو چندبار بلند بخونید.
باید بدونید که تمامی اشعار – چه قافیه دار و چه بدون قافیه – ناشی از سنت گفتاری و شنیداری بشر هستش، یعنی شعر با گفتن و شنیدنه که معنی پیدا می کنه. قبل از تلویزیون، مردم خودشون رو با داستان سرایی از طریق شعر سرگرم می کردن. و در زمانی که سواد داشتن زیاد رایج نبود، شعر به خاطر ویژگی های خاصی که داشت – مثل وزن و قافیه – باعث می شد مردمی که نمی تونن یه صفحه شعر رو راحت بخونن، بتونن اون و داستان درونش رو به خاطر بسپارن.
-قبل از این که حتی سعی کنید شعری رو حفظ کنید، اون رو چندبار بلند برای خودتون بخونید. سعی کنید اون رو تایپ کنید یا روی برگه کاغذ بنویسید.
-به این اکتفا نکنید که فقط بیاید و کلمات یه صفحه رو بخونید؛ بلکه سعی کنید شعر رو اجرا کنید انگار که دارید برای یه جمعیت داستان می گید. توی لحظه های آروم صداتون رو پایین بیارید و توی لحظه های مهم صداتون رو بالا ببرید. توی بیت های حساس از دستتون استفاده کنید. انگار که دارید تئاتر اجرا می کنید.
-خیلی مهمه که به جای این که شعر رو توی سرتون تکرار کنید، اون رو بلند بخونید. شنیدن شعر با گوش هاتون کمک می کنه وزن و قافیه رو بهتر درک کنید و شعر رو راحت تر حفظ کنید.
معنی کلماتی که نمی دونید رو پیدا کنید.
اشعار، غنی از کلمات هستن، بنابراین معمولاً دارای لغاتی ان که ما زیاد باهاشون آشنا نیستیم. اگر ازتون خواسته شد که یه شعر کهن رو حفظ کنید، احتمالاً با کلمات و قواعد ساختاری ای روبرو می شید که نمی فهمیدش و معنیش رو نمی دونید. فهمیدن معنی این کلمات و جملات بعداً به حفظ کردن شعر کمک می کنه.
-مثلاً برای این که بفهمید بیت “به شادی و آسایش و خواب و خور / ندارند کاری دل افگارها” چی می خواد بگه، باید معنی کلمه “دل افگار” (عاشق، دلسوخته راه عشق) رو پیدا کنید.
-این بیت می خواد بگه که “عاشقان به شادی و آسایش و لذت های جسمانی توجهی ندارند”.
-بعضی وقتا، مشکل، معنی کلمات نیست، بلکه کاربرد استعاره ای از اون هاست که مشکل ایجاد می کنه. مثلاً بیت “چون شبنم اوفتاده بدم پیش آفتاب / مهرم به جان رسید و به عیوق بر شدم”. شما ممکنه معنی تمام این کلمات رو بدونید ولی باز هم نفهمید که این بیت درباره چی حرف می زنه.
-در این بیت، “آفتاب” استعاره از معشوق و به “عیوق بر شدن” کنایه از به کمال رسیدنه. معنی کلی این هست که “من همچون شبنمی ناچیز در مقابل خورشید بودم و به مدد گرمای عشق تو به والاترین مرتبه رسیدم”.
-اگه تو فهمیدن معنای شعری مشکل داشتید، کتاب شرح ابیات رو از کتابخونه تهیه کنید و یا بصورت آنلاین دنبال معنی شعرتون بگردید.
داستانی که شعر داره می گه رو بفهمید و ملکه ذهنتون کنید.
وقتی معنی تمام کلمات و عباراتی که نمی دونستید رو درآوردید، نوبت به این می رسه که داستان شعر رو یاد بگیرید. اگه نتونید بفهمید که شعر داره راجع به چی حرف می زنه، به مشکل زیادی برمی خورید، چون انگار باید یه سری ابیات بی ربط و بی معنی رو حفظ کنید. قبل از این که سعی کنید شعری رو حفظ کنید باید بتونید داستان اون شعر رو به سادگی و به طور کامل توی ذهنتون خلاصه کنید. در این مرحله نگران این نباشید که حتماً از کلمات واقعی استفاده شده تو شعر استفاده کنید، بلکه فقط محتوای شعر رو خلاصه کنید.
-بعضی شعرها حالت “حکایت” دارن، یعنی یه داستان رو می خوان تعریف کنن. یه نمونه خوب از این نوع اشعار کتاب “مثنوی معنوی” هستش.
-مثلاً بخش 11 دفتر اول مثنوی معنوی “حکایت بقال و طوطی و روغن ریختن طوطی در دکان” هستش. این شعر راجع به طوطی خوش صدایی هستش که با خوش زبانیش مشتری ها رو می خندوند و باعث بازار گرمی صاحبش که بقال بود می شد. یه روزی به طور اتفاقی شیشه های روغن رو می ریزه. صاحبش عصبانی می شه و با چوب تو سر طوطیش می زنه. موهای طوطی می ریزه و کچل می شه و دیگه حرف نمی زنه. بقال ناراحت و پشیمون می شه و می گه کاش دستم می شکست و طوطیم رو نمی زدم. برای دوباره حرف زدن طوطیش دعاها و نذرهای زیادی می کنه. یه روز که بقال کنار دکانش نشسته بود، مرد کچلی از خیابون رد می شد. یهو طوطی می گه: “تو چرا کچل شدی؟ مگه توام شیشه روغن و ریختی؟” این حرفش باعث خنده همه می شه. طوطی فکر می کرد که هر کس کچل باشه روغن ریخته.
دنبال ارتباط بین بندها و بخش های مختلف بگردید.
باید بدونید که همه شعرها حکایتی نیستن و یه داستان واضح رو بیان نمی کنن و همه چیز به این سادگی نیست که بگن: این اتفاق افتاد بعد اون اتفاق افتاد. ولی همه شعرها یه موضوعی دارن و بهترین شعرها – یعنی همونایی که معلماتون دوست دارن به عنوان تکلیف بگن که شما حفظشون کنید – یه روند مشخصی دارن. حتی اگر شعری روند واضح و مشخصی نداشت، سعی کنید که معنی و پیامش رو با فهمیدن ارتباط بین بندها و بخش های مختلف درک کنید.
-مثلاً این ابیات از شعر حافظ رو در نظر بگیرید:
روز وصل دوستداران یاد باد / یاد باد آن روزگاران یاد باد
کامم از تلخی غم چون زهر گشت / بانگ نوش شادخواران یاد باد
گرچه یاران فارغند از یاد من / از من ایشان را هزاران یاد باد
مبتلا گشتم در این بند و بلا / کوشش آن حق گزاران یاد باد
گرچه صد رود است در چشمم مدام / زنده رود باغ کاران یاد باد
-می تونید اینطوری بیت های مختلف رو به هم ربط بدید: توی دو بیت اول شاعر یاد روزگار گذشته و روز (وصل دوستداران) میفته و از این یادآوری کامش تلخ می شه و روزهای شادی رو یاد می کنه. در دو بیت بعدی یاد یارانش میفته و از یارانی که به یادش نیستن یاد می کنه و اظهار می کنه که دوری از این یاران براش مثل بند و بلا دردناکه. نهایتاً در بیت آخر از این یادآوری روزگاران گذشته و یاران، اشک هاش مثل رود جاری می شه و حتی این اشک های جاری هم اون رو یاد زاینده رود و باغ کاران میندازه.
-ممکنه حفظ کردن این شعر سخت به نظر برسه چون در نظر اول هیچ ترتیب زمانی خاصی نداره. ولی می تونید خودتون بین ابیات ارتباطی ایجاد کنید تا بتونید اون ها رو حفظ کنید. یه نمونه از این ارتباط رو دیدید: در ذهن آوردن شاعری که یاد روزگاران گذشته افتاده و این یادآوری کامش رو تلخ می کنه بعد یاد یارانی که در اون زمان بودن و الان یادی ازش نمی کنن میفته که دوری ازشون براش دردناکه از این یادآوری ها اشک از چشمش جاری می شه و این اشک جاری شده هم باز اون رو یاد گذشته و یاد زاینده رود و باغ کاران میندازه.
-می تونید خودتون هم برای هر شعری از این ارتباطات که شاید فقط برای خودتون معنی داشته باشن بسازید تا بتونید راحت تر شعرها رو حفظ کنید.
وزن شعر رو بفهمید و ازش سردربیارید.
وزن، همون نظم و هماهنگی ای هستش که در طول مصراع ها وجود دارد. اوزان در شعر فارسی تنوع زیادی دارن، دلیلش هم اینه که فارسی زبان ها سابقه طولانی ای در سرودن شعر دارن. وزن به شعر زیبایی و شور می ده و اگه وزن شعری رو به هم بزنیم می بینیم که چقدر از زیباییش کم می شه.
-همون طور که در قدم اول گفتیم، شعر رو چندبار بلند بلند بخونید، ولی این بار همراه با خوندن، به آهنگ و وزن شعر هم توجه کنید. شعر رو اونقدر برای خودتون تکرار کنید که آهنگش ملکه ذهنتون بشه.
قالب شعر رو بفهمید.
هر شعری قالب و شکلی داره که شامل مواردی مثل نحوه قافیه بندی، طول هر مصرع، تعداد ابیات و آرایش مصراع ها می شه. تا قبل از این، وزن شعر رو فهمیدید، اما در این جا لازمه که راجع به قالب شعر هم چیزهایی بفهمید. برای این کار می تونید راجع به قالب شعری که می خواید حفظ کنید به صورت آنلاین سرچ کنید.
-برای یاد گرفتن درباره قالب های شعری که می خواید حفظ کنید، منابع آنلاین زیادی وجود داره.
-با یاد گرفتن درباره قالب شعر، بهتر می تونید اون رو به خاطر بسپارید.
شعر رو چندبار دیگه بلند بلند بخونید.
این بار که شعر رو بلند می خونید خیلی با دفه اولی که این کار رو کردید فرق می کنه، چون حالا درک عمیق تری از داستان شعر، پیامش، معنیش، وزن، آهنگ و قالبش دارید.
-شعر رو آروم و به صورت نمایشی اجرا کنید و بخونید، سعی کنید همه چیزای جدیدی که ازش فهمیدید رو توی اجراتون نشون بدید. هر قدر بتونید اون رو نمایشی تر اجرا کنید، راحت تر هم می تونید حفظش کنید.
-هر قدر بیشتر پیش می رید، تمرینتون رو هم بیشتر کنید.
-اگه نیاز شد به برگه ای که شعر رو توش نوشتید نگاه کنید. لازم نیست از این کار بترسید. از این برگه استفاده کنید تا در صورت نیاز ذهنتون رو -راهنمایی کنید.
-همین طور که به خوندن شعر با صدای بلند ادامه بدید، متوجه خواهید شد که ابیات بیشتری از حفظ روی زبانتون جاری می شن.
-حالا وقت اینه که بدون این که به برگه نگاه کنید شعر رو از حفظ بخونید.
-وقتی که موفق شدید که شعر رو بدون نگاه کردن به برگه، به صورت کامل از حفظ بخونید، پنج شیش بار دیگه هم این کار رو تکرار کنید که مطمئن شید کاملاً روی تمام شعر مسلط شدید و کاملاً اون رو حفظ شدید.
