امروزه سازمان‌های فضایی به دنبال فرستادن فضانوردان به ماموریت‌های بلند مدت به مریخ و راه‌اندازی گردشگری فضایی هستند، اما محیط فضا چه تاثیری بر بدن انسان می‌گذارد؟ این سوالی است که ذهن دانشمندان ناسا را بیش از همه به خود مشغول کرده است.
با ورود به خلاء، مايعات بدن حركت از بخش‌هايي پايني بدن به بالا را آغاز مي‌كنند و اندام‌هاي تعادلي و گوش داخلي بلافاصله حس مي‌كنند جاذبه‌اي براي پايين كشيدن آنها وجود ندارد.
اين پديده اختلالي مشهور به سندروم پاي پرنده در ميان فضانوردان ايجاد مي‌كند، صورت‌هاي آنها به واسطه متراكم شدن مايعات پف كرده و پاهاي آنها لاغر مي‌شود. همچنين ميزان عطش آنها كاهش پيدا مي‌كند، حس چشايي آنها كاهش پيدا كرده و آبريزش بيني پيدا مي‌كنند. فضازدگي اختلال ديگري است كه تقريبا ۷۹ درصد از فضانوردان طي ۲۴ تا ۴۸ ساعت اول حضورشان در خلاء به آن مبتلا مي‌شوند، اشتهاي خود را از دست داده و احساس سرگيجه و تهوع دارند.
از ميان ۳۴ فضانوردي كه در اين پژوهش حضور داشتند، شامل ۲۸ مرد و ۶ زن، ۱۸ نفر از آنها در ماموريت‌هاي فضايي طولاني مدت حضور داشتند ،۱۶ نفر در سفرهاي كوتاه‌مدت. ميانگين طولاني‌ترين سفرها ۱۶۵ روز و ميانگين كوتاهترين سفرها ۱۳ روز بود.
در ۱۷ نفر از ۱۸ فضانوردي كه براي مدتي طولاني در فضا اقامت داشتند، پديده باريك‌شدن شيار مياني مغز مشاهده شد. اين رويداد تنها در ميان سه نفر از فضانورداني كه براي كوتاه‌مدت در خلاء اقامت داشتند ديده مي‌شد. شيار مياني بخشي حياتي براي جداسازي دو نيمه حركتي و حسي مغز از يكديگر است.
تغيير بالاروندگي مغز در ۱۲ نفر از فضانورداني كه اقامت طولاني داشتند مشاهده شد اما اين رويداد در هيچ‌يك از فضانورداني كه براي مدتي كوتاه در خلاء بودند وجود نداشت. سه نفر از فضانوردان طولاني‌مدت نيز به اختلالات بينايي و فشار ميان‌جمجمه‌اي يا VIIP مبتلا شدند.
آیا به راستی سکونت در فضا به راحتی ممکن است؟
دانشمندان از مشکلات بسیاری پرده بر می‌دارند که تا وقتی برطرف نشوند، زندگی در فضا غیرممکن خواهد بود. اما بسیاری از دانشمندان و پژوهشگران عزم خود را جزم کرده تا زندگی در فضا را ممکن سازند.
بر اساس تحقیقات و پژوهش‌های صورت گرفته از سوی دانشگاه لودویگ ماکسیمیلیان در مونیخ روشن شده است که اقامت طولانی در فضا می‌تواند تاثیراتی منفی بر مغز انسان داشته باشد. دانشمندان از تغییراتی در مغز انسان سخن می‌گویند که در اثر اقامت در فضا پدید می‌آیند و مدت‌ها پس از بازگشت به زمین نیز برجای می‌مانند. حتی شش ماه پس از بازگشت از یک ماموریت طولانی به فضا نیز آثار این تغییرات در بخش‌های وسیع مغز مشاهده می‌شوند. افزون بر آن، دانشمندان کشف کرده‌اند که هر چه اقامت انسان در فضا طولانی‌تر باشد، دامنه این تاثیرات بیشتر است.
آزمایشات انجام شده روی مغز فضانوردان، حتی پس از گذشت هفت ماه از بازگشت آنها به زمین، حکایت از کوچک شدن قشر خاکستری مغز دارد. قشر خاکستری بخشی از مغز بزرگ است که عملا سلول‌های عصبی را در خود جای داده است.
مطالعه جدید و جالب محققان دانشگاه فلوریدا(UF) تلاش کرده است تا به این سوال پاسخ دهد و برخی از تغییرات در مغز فضانوردان را قبل و بعد از ماموریت‌های فضایی کشف کند.
این مطالعه توسط دانشمندان دانشکده فیزیولوژی کاربردی و حرکت‌شناسی دانشگاه فلوریدا انجام شده است که با همکاری مرکز فضایی جانسون ناسا اسکن مغزی ۱۵ فضانورد مختلف ناسا را قبل و بعد از انجام ماموریت تجزیه و تحلیل کردند.
ارزیابی اسکن‌ها تغییرات در ماده سفید مغز فضانوردان را در مناطق مربوط به حرکت و اطلاعات حسی نشان داد. این تغییرات به عنوان زوال توصیف شده‌اند و طبق گفته‌های دانشمندان شبیه آن چیزی است که به طور طبیعی در پیری در بدن انسان رخ می‌دهد، اگر چه که این تغییرات در فضا با سرعت بسیار بیشتری اتفاق می‌افتند.
اما شاید جالب‌ترین چیزی که در این مطالعه به دست آمد شواهدی بود که از مایعات مغزی جمع شده در مخ(cerebrum) پس از پرواز فضایی خبر می‌داد. مخ بخش بزرگی از مغز است که قشر مغز را در خود جای می‌دهد و حوض‌های مایع جمع آوری شده در زیر آن بدان معنی است که مغز فضانوردان اساسا در ماموریت‌هایشان در فضای میکرو گرانشی در جمجمه‌شان شناور می‌شود.
“راشل سیدلر” استاد دانشکده بهداشت دانشگاه فلوریدا می‌گوید: ما می‌دانیم که مایعات در سفر فضایی به سمت سر حرکت می‌کنند. هنگامی که عکس‌ها و ویدیوهای فضانوردان در فضا را مشاهده می‌کنید، چهره‌های آنها اغلب پف کرده به نظر می‌رسد، چرا که تقریبا گرانشی در آنجا وجود ندارد که مایعات بدن آنها را به پایین بدن‌شان هدایت کند.
بنابراین دانشمندان بر این باورند که این اثر، جایی که کمبود جاذبه باعث ایجاد مایع اضافی در جمجمه می‌شود، ممکن است عامل چیزی باشد که به عنوان سندرم عصبی-عضلانی وابسته به سفر فضایی شناخته می‌شود. این سندرم منجر به اثرات فیزیولوژیکی بر بدن انسان می‌شود که بر اثر سفر به فضا و اقامت طولانی مدت در آن اتفاق می‌افتد.
“سیدلر” می‌گوید: این سندرم می‌تواند بر روی عصب بینایی نیز تاثیرگذار باشد و باعث ایجاد تغییرات بصری و صاف شدن برخی قسمت‌های چشم شود.
خوشبختانه دانشمندان بر این باورند که زوال ماده سفید پس از چند هفته بازگشت به زمین معکوس می‌شود و مغز می‌تواند خود را بازیابی کند. البته اثرات این سندرم ممکن است تا مدتی فضانوردان را درگیر کند.
دانشمندان می‌گویند حتی کم‌تحرکی و بی‌تحرکی در زمین هم تاثیر مشابهی بر روی بازوها و پاها دارد و منجر به کمتر شدن حس آنها و کندتر شدن انتقال احساس به مغز می‌شود.
“سیدلر” می‌گوید: شیوه زندگی بسیاری از افراد دنیا در حال حاضر بسیار کم‌تحرک است. البته تاثیر آن به اندازه اقامت در فضا نیست، اما اگر ما تحرک نداشته باشیم و بدن خود را به کار نگیریم آثار مشابهی را تجربه خواهیم کرد.
این تحقیق در مجله JAMA Neurology منتشر شده است.
ارسال مطلب به ایمیل دوستاتون:
