مهروماه

روز معمار چه روزی است

سوم اردیبهشت 97 را به یاد شیخ بهایی روز معمار نامگذاری کرده اند

روز معماری در ایران ۳ اردیبهشت (۲۳ آوریل) هر سال، مصادف با سالروز تولد شیخ بهایی است. این روز را نباید با روز جهانی معماری (نخستین دوشنبه ماه اکتبر در هر سال) اشتباه گرفت.

سال ١٣٨٣ انجمن مفاخر معماری ایران مراسمی را در روز ۳ اردیبهشت مصادف با سالروز تولد شیخ بهایی برپا کرد و پیشنهاد کرد تا این روز به نام روز معماری شناخته شود. این مراسم در سال ۱۳۸۴ تکرار شد. سال ۱۳۸۵ همزمان با درگذشت سید هادی میرمیران در روز ۲۹ فروردین -که خود از پیشنهاددهندگان تعیین روزی به نام روز معمار بود- بنا شد تا در روز ۳ اردیبهشت مراسمی برای اعطای جایزه میرمیران برگزار شود. نخستین دوره اعطای این جایزه از سال ۱۳۸۶ برگزار شد. سال ۲۰۰۹ از سوی یونسکو به نام سال بزرگداشت شیخ بهایی نامگذاری شد و از این سال (۱۳۸۸) روز ۳ اردیبهشت به طور رسمی به عنوان روز معماری در ایران پذیرفته شده و در تقویم رسمی ایران نیز از سوی دولت ثبت شد. هر ساله در این روز مراسم و همایش هایی در رابطه با معماری یا بزرگداشت معماران در مجامع فرهنگی و هنری و علمی ایران برگزار می شود.

شیخ بهایی مرجع تقلید و دانشمند نامدار عصر صفوی است که در دانش های فلسفه، منطق، هیئت و نجوم ، ریاضیات و معماری تبحر داشت.

وی در عصر طلایی هنر اسلامی یعنی دوران صفویه، تعداد زیادی از بناها را با تکنولوژی فراتر از عصر خود طراحی کرده و به اجرا درآورد. آثاری همچون مسجد امام اصفهان، نقشه شهر نجف آباد، مهندسی تقسیم آب زاینده رود، طرح ریزی کاریز نجف آباد، حمام شیخ بهایی، معماری حرم امام رضا (ع)، مجموعه کاخ های دولتی اصفهان(دولت خانه)، چینی خانه بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی و که امروزه از او به یادگار مانده است.

شیخ بهایی درمیان دیگر هنرهایش معماری را برگزید، چراکه معماری هنر ساختن یک تمدن است؛ تمدن اسلامی، و اگر نبود معادلات استکباری حاکم بر محافل بین المللی، به طور حتم دستاوردهای این بزرگوار صرفا در زمینه های مهندسی و هنر معماری جزء عجایب جهان محسوب می شد. این همان چیزی است که مهندسان ایتالیایی و آمریکایی را مسحور خود کرده بود و به تماشای شمعی نشانده بود که از دانش جاودانه شیخ ، افروخته می ماند. گرمابه شیخ بهایی همان بنایی است که مهندسان غربی شمع افروخته اش را چند دهه پیش خاموش کردند و اگر همین روند غفلت از داشته های فرهنگی مان ادامه یابد، چیزی از بقایای بنای آن باقی نمی ماند.

شاید گفتن از محاسبات دقیق شیخ بهایی در احداث حمامی که تنها با یک شمع گرم می شود و یا سنگ های قبله نما در مساجد و یا داستان طلسم سازی او برای ایوان ورودی حرم امام رضا(ع) بیشتر ما را با شق علمی وی آشنا کند؛ اما مهمتر از آن حکمت این دانشمند است که به مدد معماری می آید و معماری ایرانی اسلامی را واجد اصولی می کند که ریشه در حکمت الهی شیخ دارد.

حکمتی که چون بر ما پوشیده است، ناگزیریم که از آثار مهندسی او در معماری دم بزنیم:

حمام شیخ بهایی:

گلخن گرمابه ای است که هنوز در اصفهان برجای مانده و به حمام شیخ بهائی یا حمام شیخ معروف است. این بنا درمیان مسجد جامع و هارونیه در بازار کهنه نزدیک بقعه معروف به درب امام واقع است و گلخن گرمابه را چنان ساخته بود که با شمعی گرم می شده و در زیر پاتیل گلخن فضایی تهی تعبیه کرده و شمعی افروخته در میان آن گذاشته و آن فضا را بسته بود که شمع تا مدتهای مدید همچنان می سوخت و آب حمام بدان وسیله گرم می شد و خود گفته بود که اگر روزی آن فضا را بشکافند، شمع خاموش خواهد شد و گلخن از کار می افتد.

فاضلاب مسجد جامع اصفهان توسط لوله های جمع آوری فاضلاب وارد خزینه حمام می شده است و طبق محاسبات دقیقی که شیخ بهایی انجام داده بود و با طراحی خاص خزینه، این فاضلاب تبدیل به گاز متان می شد که قابل سوختن است. شیخ بهایی با محاسباتی که انجام داده بود، حجم لجن را برای تولید بیوگاز مشخص کرده بود.

مهندسان غربی آن محوطه را شکافتند، شمع فوراً خاموش شد و دیگر از آن پس نتوانستند آن را مجدداً بسازند.

معماران امروز کشور به مهارت شیخ در هنر معماری ایمان دارند و برای آنکه بتوانند سمت و سوی هنر معماری امروز را با حکمت شیخ در معماری پیوند دهند، سوم اردیبهشت و روز بزرگداشت شیخ بهایی را روز معمار نامیده اند.

دیگر خدمات علمی و عمرانی شیخ بهایی

مهارت وی در ریاضی و معماری و مهندسی معروف بوده و از مهم ترین خدمات شیخ بهایی در رونق بخشیدن به شهر اصفهان تعیین سمت قبله مسجد شاه (امام) اصفهان است. این قبله یابی که با استفاده از ابزارهای آن زمان صورت پذیرفته هفت درجه با جهت واقعی قبله اختلاف دارد. تقسیم آب زاینده رود به محلات اصفهان و روستاهای مجاور رودخانه، ساخت گلخن گرمابه ای است که هنوز در اصفهان مانده معروف به حمام شیخ بهائی و طراحی منار جنبان اصفهان که هم اکنون نیز پا برجاست به او نسبت داده می شود. همچنین طرح ریزی کاریز نجف آباد-اصفهان است که به نام قنات زرین کمر، (یکی از بزرگترین کاریزهای ایران) و معماری مسجد شاه (امام) اصفهان و مهندسی حصار نجف و شاخص تعیین اوقات شرعی (ساعت آفتابی در مغرب مسجد شاه (امام)) را به او نسبت می دهند.