منشأ بازی شطرنج هنوز به‌درستی مشخص نیست، اما تصور بر این است که این بازی بیش از ۱۵ سده قدمت دارد. اکنون باستان‌شناسان اعلام کردند که توانستند قدیمی‌ترین مهره شطرنج جهان را کشف کنند. این شیء باستانی که باستان‌شناسان از آن به‌عنوان قدیمی‌ترین مهره‌ی شطرنج نام می‌برند، برای اولین‌بار در سال ۱۹۹۱ در شهر حميمه در جنوب اردن و حین حفاری‌ها در ویرانه‌های بنایی متعلق به دوران اولیه‌ی اسلام پیدا شد.
حال، براساس تجزیه‌و‌تحلیل‌های جدید جان اولسون، باستان‌شناسی از دانشگاه ویکتوریا در کانادا، این مهره‌ی شطرنج ممکن است حداقل ۱۰۰ سال از مهره‌های مشابه خود قدیمی‌تر باشد. در زمان کشف برخی باستان‌شناسان این مهره را شبیه به قربانگاه‌های فرهنگ «نبطیان (Nabataean)» می‌دانستند. اما اولسون عقیده دارد که این شیء باستانی بیش از آنکه با هرگونه تمثال مذهبی مطابقت داشته باشد شبیه به یک مهره‌ی رُخ در بازی شطرنج است. نبطیان یا نبطی‌ها از کهن‌ترین فرهنگ‌هایی هستند که در اردن سکونت داشته‌اند.
شکل سنگ با مهره‌های شطرنج متأخرتر مطابقت دارد که از سنگ، چوب یا عاج تراشیده می‌شدند و در همین منطقه کشف شدند. با فرض اینکه بازی شطرنج اولین‌بار توسط بازرگانان و گماشتگان سیاسی از هندوستان به غرب برده شده، مکان کشف این مهره‌ی باستانی نیز می‌تواند از فرضیه‌ی اولسون حمایت کند. شهر حميمه، در میانه‌ی مسیر تجاری مشهور «ویا نوا تریانا» قرار داشته؛ مسیر تجاری مشهوری که هند را به خاور نزدیک و خاورمیانه و از آن سوی به غرب پیوند می‌داده است. درواقع می‌توان گفت، این جاده نقش مهمی در رسیدن بازی شطرنج از خاورمیانه به اروپا ایفا کرده است.
با اینکه ممکن است در ابتدا تصور کنید این مهره با بخش‌های کنگره‌مانندی که امروز در مهره‌های رُخ شطرنج می‌بینیم تفاوت دارد، باید گفت که مهره‌های رخ همواره به این شکل ساخته نمی‌شدند. بازی شطرنج و مهره‌هایش در طول زمان تغییرات زیادی به خود دیده‌اند و تصور می‌شود که مهره‌ی رخ در ابتدا شبیه به ارابه ساخته می‌شد و این مهره نیز ممکن است یکی از همین دست مهره‌ها باشد و دو برجستگی‌هایی که روی مهره دیده می‌شود، به عقیده‌ی اولسون گواه همین موضوع است. مورد دیگر اینکه، خود واژه‌ی رُخ که در زبان انگلیسی نیز به‌صورت «Rook» مورد استفاده قرار می‌گیرد، درواقع برگردانی از واژه‌ی رُخ در زبان فارسی به‌معنای ارابه جنگی است.
اولسون قدمت این مهره‌ی شطرنج را ۱۳۰۰ سال می‌داند. ارجاعات مختلف به شطرنج را می‌توان تا سال ۶۴۳م در متون اسلامی یافت و خود بازی شطرنج نیز در صدر اسلام محبوبیت بالایی داشته است. شهر حمیمه بیش از صدها سال و در سایه فرهنگ‌های مختلف، شهری پررونق بوده است. در این شهر بناهای تاریخی متعددی از برج‌وقلاع‌های رومی، کلیساهای بیزانسی، مساجدی مربوط به دوره‌ی اولیه اسلامی و چندین مقبره سنگی کشف شده که قدمت برخی از این آثار و ابنیه تاریخی به اوایل قرن اول میلادی برمی‌گردد.
شهر حمیمه محل زندگانی خاندان ثروتمند عباسیان نیز بوده که سرانجام به خلافت رسیدند و تمامی منطقه را به زیر سیطره خود درآوردند. از شواهد برمی‌آید که این خاندان ذائقه‌ی به‌خصوصی داشتند و از تملک هر آنچه مُد روز بود لذت می‌بردند. احتمالا همین نیز باعث شده باشد که وقتی شطرنج به کشورهای هم‌جوار رسیده، عباسیان از اولین کسانی بودند که به آن علاقه‌مند شدند. با اینکه با اطمینان نمی‌توان ادعای اولسون و همکارانش را تأیید کرد، شواهد زیادی از فرضیه‌ی او حمایت می‌کند. در همین حال، باستان‌شناسان همچنان به کاوش‌های خود در شهر حمیمه ادامه می‌دهند
ارسال مطلب به ایمیل دوستاتون:
