دانته آلیگیری

دانته آلیگیری جزو سردمداران و پیشگامان عصر جدید در ادبیات ایتالیاست که با شاهکار ادبی خود یعنی کمدی الهی ادبیات ایتالیا را غنایی تازه بخشید.

زندگی

دانته آلی گی یِری (به ایتالیایی: Dante Alighieri) (زاده فلورانس حدودا در سال ۱۲۶۵ و درگذشته راونا در سپتامبر۱۳۲۱ میلادی) شاعر اهل ایتالیا بوده‌ است. در واقع دانته در اواخر دوره‌ای که به قرون وسطی شناخته می‌شود می‌زیسته است وی در سیاست زادگاه خود عاملی مؤثر بود، همچنین دانته به عنوان یکی از پیروان مکتب آلبرت کبیر شناخته می شود. نوشته‌های دانته بر ادبیات ایتالیا و سراسر اروپا برای همیشه تاثیر گذاشت.

دانته‌شناسان وی را دست‌پرورده قرون وسطا می‌دانند که البته از پیشگامان عصر جدید هم به حساب می‌آید. وی جزو اولین کسانی است که از طریق شعر و ادبیات به مذهب و پاپ انتقاد کرد و روحانیت را در عالم ادبیات به دست دوزخ سپرد. از مشخصه‌های آثار وی این است که دانته همه این آثار را به‌صورت نامه‌ای خطاب به خود نوشته است.

دانته با آثار ادبی‌اش به ما کمک کرده است زندگی و اندیشه شهرهای پرجنب و جوش ایتالیا را در آستانه سده ۱۴م بشناسیم. اما اهمیت دانته فراتر از این است، زیرا معتقدات انسان سده‌های میانه را درباره خود، جهان، انجام بشر و غایت همه چیز را آشکار ساخته است.

وی فردی عادی و از شهروندان فلورانس بود و مانند فیلسوفان، مجتهدان و حقوق‌دانان تحصیل‌نکرده بود. فردی معمولی بود و هوشمند، و کنجکاوی‌اش او را به کشف معارف آن روزگار نائل ساخت
در دوران کودکیش شهر فلورانس مدام بین دسته‌های رقیب یعنی گیلیبینی‌ها و گوئلف‌ها دست به دست می‌شد. تا سرانجام گوئلف‌ها (که خانواده دانته هم از آنان بودند) بر شهر چیره شدند.

عشق

در دوران کودکی بود که عشق افسانه‌ای و معروف دانته یعنی «بئاتریس پورتیناری» آغاز شد هر چند هرگز به وصال ختم نشد.

«بئاتریس» در سال ۱۲۹۰ درگذشت و غم مرگ او دانته را از پا درآورد. پس از آن دانته دوره‌ای را به تامل در مفهوم «بئاتریس» پس از مرگش گذراند. مدتی بعد زن دیگری در دل شاعر جای می‌گیرد اما خاطره «بئاتریس» دوباره زنده می‌شود و دانته از این دوره‌ای که به دور از یاد «بئاتریس» گذشته احساس پشیمانی زیادی می‌کند. این پشیمانی باعث شد دانته برای ستایش از نیکی «بئاتریس» همه شعرهایی را که به افتخار او سروده بود را یکجا در کتاب « زندگی نو» گردآوری کند.

سیاست

در حدود سی سالگی به فعالیت‌های سیاسی پرداخت. در سالهای ۱۲۹۶ و ۱۲۹۷ میلادی عضویت « شورای صد نفری» انتخاب شد.

روز ۲۷ ژانویه ۱۳۰۲ نخستین حکم از سوی دادگاه فلورانس به زیان دانته صادر شد و او را غیابی به سوء استفاده از اموال دولتی متهم نموده و به پرداخت پنج هزار فیورینو جریمه و دو سال تبعید از فلورانس و محرومیت همیشگی از حقوق مدنی محکوم کرد. چهل روز بعد حکم دیگری به زیان وی صادر شد و وی محکوم بدان شد که اگر به دست مقامات امنیتی و قضایی فلورانس بیفتد زنده زنده در آتش سوزانده شود. از آن پس یک دوران ممتد آوارگی و دربدری برای شاعر آغاز شد که تا پایان زندگی او ادامه داشت.

در تبعید دانته بسیار سفر کرد و گفته می‌شود بیشتر این سفرها در شمال ایتالیا بود. سال‌های آخر زندگی‌اش را نیز در راونا گذراند که به نظر می‌رسد سال‌های آسوده‌ای بوده باشد. در راونا مورد احترام بود و به خاطر اشعارش مخصوصا دوزخ و برزخ بسیار معروف هم شده بود. در بیشتر شهرهای ایتالیا به ارزش او پی برده بودند اما همچنان در فلورانس طرد می‌شد. دانته تا روز مرگش، ۱۳ یا ۱۴ سپتامبر ۱۳۲۱ میلادی، در شهر راونا ماند.

آثار دانته آلیگیری

۱. زندگی نو
به زبان ایتالیایی، همانگونه که قبلا ذکر شد شامل نغمه‌های عاشقانه‌ای که دانته به خاطر بئاترس سروده و قسمتی از آن نثر است.

۲. ضیافت یا مهمانی
به ایتالیایی، مجموعه‌ای فلسفی شامل شرح و تفسیر الهیات، ادبیات، فلسفه و اخلاق

کتابی که آن را یادمان عشق دوم دانته، یعنی فلسفه دانسته‌اند. دانته در کتاب مهمانی به آموختن و کاربرد عقل می‌پردازد و به شکل عالی آن را ستایش می‌کند چرا که معتقد است انسان به یاری دانش می‌تواند امیدی به پارسایی و رسیدن به خداوند داشته باشد.

۳. سلطنت
به لاتین، اثری به نثر که براساس فکر حکومت واحد جهانی تحت حکومت یک پادشاه تنظیم شده است.

۴. آهنگ‌ها
به زبان ایتالیایی، شامل اشعاری که شاعر آن‌ها را سنگی نامیده است (درباره یک زن ناشناس).

۵. کمدی الهی
بزرگ‌ترین اثر دانته و شاهکار ادبیات ایتالیاست. این کتاب بزرگ‌ترین محصول ادبی و فکری قرون وسطای مغرب‌زمین است؛ محصول دوران بیست ساله غربت دانته

منظومه‌ای عظیم که درباره انسان است، انسانی که به تناسب کاربرد اراده آزاد خویش، سزاوار پاداش یا کیفر عدالت است.

در پیدایش این اثر، «بئاتریس» یکی از مهم‌ترین شخصیت‌هاست. دانته عقیده داشت که عشق مهم‌ترین نیرو برای انجام کارهای بزرگ است و نزد او عشق جایگاه بسیار والایی داشت. حتی در کتاب اول کمدی الهی، یعنی دوزخ، کسانی که به خاطر عشق مرتکب گناه شده‌اند به شکل خفیف‌تری مجازات شده‌اند.

در میان آثار دانته فقط کمدی الهی به فارسی ترجمه شده است. کتابی که در فهرست صد کتاب برتر تاریخ نیز نامش دیده می‌شود. این اثر در ابتدا فقط «کمدی» نام داشت و «الهی» divina بعدها به آن افزوده شد. اضافه کردن «الهی» به کتاب مفهوم ارتباط این اثر را با دنیای ماوراءالطبیعه و آسمانی نشان می‌دهد.

کمدی الهی ترجمان اندیشه‌ها و تفکرات دانته است درباره بشر و جهانی که در آن زندگی می‌کند و هم درباره زندگی و مرگ و معمای هستی است. این اثر، آئینه تمام‌نمای فکر و اندیشه سده‌های میانه است، با پنداری بسیار شاعرانه از بشر و زندگی او (دنکاف، فردریک).

چرا کمدی؟
دانته آلیگیری در یکی از نامه‌هایش توضیح می‌دهد که چرا منظومه خود را «کمدی» نامیده است. به گفته او واژه کمدی از comus و oda آمده و به معنی «ترانه روستایی» است. برخلاف تراژدی، که با آسایش شروع می‌شود و با اندوه پایان می‌گیرد، کمدی ممکن است در شرایط نامساعد آغاز شود اما همیشه به پایان خوش می‌رسد. در نتیجه دانته منظومه‌اش را به این دلیل که در دوزخ آغاز می‌شود ولی با خوشی در بهشت پایان می‌گیرد کمدی می‌نامد.

به نظر می‌رسد که کتاب مهمانی حلقه رابط کتاب زندگی نو و کتاب کمدی الهی باشد، چه عشقی که در آغاز مفاهیمی زمینی را تداعی می‌کند در نهایت معنایی دینی می‌یابد. از این گذشته، همانگونه که دانته در کتاب مهمانی از عقل ستایش می‌کند، در کتاب کمدی الهی هم کوشش عقل برای دستیابی بر دانش و خرد تنها راهنمای انسان در این دنیاست. می‌توان گفت کتاب مهمانی بدل فلسفی کتاب زندگی نو است.

کتاب کمدی الهی شامل سه کتاب دوزخ، برزخ و بهشت است:

دوزخ

سفر دوزخ دانته جالب‌ترین قسمت از قسمت‌های سه‌گانه این سفر به دنیای دیگر است، زیرا از یکنواختی دو قسمت دیگر (سفر برزخ و بهشت) عاری است. همیشه کتاب دوزخ از آن دو جلد دیگر بیشتر مورد توجه بوده است. دانته در طرح دوزخ بیش از هرچیز از دوزخ یونان و روم قدیم الهام گرفته است.

او بخش عمده رشد فکری و فلسفی خود را مرهون دانشمند بزرگی به نام برونتو لاتینی (Brunto Latini) بود که در سرود پانزدهم «دوزخ» از او به تفصیل و احترام یاد کرده‌است.

برزخ

برزخ دانته از نظر جغرافیایی کوه بسیار بلند و بزرگی است که مقابل بیت‌المقدس قرار گرفته است. این کوه به یک منطقه مقدماتی و هفت طبقه اصلی تقسیم می‌شود و بهشت زمینی بالای آن قرار دارد. ارواح آمرزیدنی باید هر یک مدتی کم یا زیاد در طبقات مختلف این کوه بنا بر نوع گناه خود بمانند و این گناهان را با پشیمانی و توبه کفاره دهند تا رهسپار بهشت شوند.

دانته دوزخ خود را طبق نظریه اخلاق ارسطو و برزخ را طبق نظریه عشق افلاطون طبقه‌بندی کرده است.

بهشت

دانته در نیمروز چهارشنبه هفته مقدس عید پاک سال ۱۳۰۰ م از قله کوه بلند برزخ، یعنی بهشت زمینی که روزگاری پدر نوع بشر آن را به دو گندم فروخته بود، همراه با بئاتریس ـ راهنمای ملکوتی‌اش ـ رهسپار عالم افلاک می‌شود.
بخشی از سروده‌های این کتاب از زبان دانته خطاب به معشوقه‌اش بئاتریس:

عشق من به شما هر اندازه عمیق باشد ناتوان‌تر از آن است که،
چنین لطفی را با سپاس پاسخ گوید و لاجرم وام مرا به شما ادا کند،
که بنیاد همه چیز و توانای همه کار است.
خوب می‌بینم که عطش ادراک‌ها فرو می‌نشیند مگر آنکه حقیقت مطلق، که در ورای آن هیچ حقیقتی دگر متجلی نمی‌تواند شد،
روشنایی‌بخش آن شده باشد.