متأسفانه حدود ۴.۲ تا ۳.۷ میلیارد سال پیش، رودها، دریاچهها و اقیانوس جهانی مریخ ناپدید شدند، چون باد خورشیدی بهتدریج جو آن را زدود. برای دانشمندان، پرسش این که این سیاره چقدر پس از آن همچنان قابلسکونت مانده، موضوع پژوهش مداوم بوده است.
برخی پژوهشگران معتقدند مریخ چند میلیارد سال پیش قابلیت سکونتش را از دست داد، اما تحقیقات جدید نشان میدهد این سیاره دورههایی از قابلسکونتبودن را تجربه کرده که بسیار طولانی بودهاند. این نتیجه شامل یافتههای اخیر مریخنورد کنجکاوی ناسا نیز میشود که در دهانهٔ گیل بهدنبال نشانههای گذشتهٔ مریخ جستوجو میکند.
به گفتهٔ پژوهش جدید دانشمندان دانشگاه نیویورک ابوظبی(NYUAD)، شواهدی وجود دارد که نشان میدهد میلیاردها سال پیش، تپههای شنی باستانی درون این دهانه در اثر تماس با آب زیرزمینی بهتدریج به سنگ تبدیل شدهاند.
یافتههای آنها که به تازگی منتشر شده، نشان میدهد مریخ ممکن است بسیار طولانیتر از آنچه انتظار میرفت قابلسکونت بوده باشد. این پژوهش را “دیمیترا آتری” پژوهشگر ارشد مرکز اخترفیزیک و علوم فضایی NYUAD، با همراهی پژوهشگر دیگر این مرکز، وینگش کریشنا مورتی، هدایت کرده است.
همچنین در این کار “جیمز وستون” متخصص ابزارهای تحقیقاتی، ماریه ب. الهنداوی، پژوهشگر پسادکتری در آزمایشگاه مواد هوشمند، و پانچه ناؤموف، استاد مواد مهندسی هوشمند و عضو چند مرکز پژوهشی NYUAD مشارکت داشتند.
برای این مطالعه، تیم پژوهشی تپههای شنی سازند استیمسون(SF) را بررسی کرد؛ مجموعهای از رسوبات و سنگهای بادساخته در دهانهٔ گیل. مریخنورد کنجکاوی بارها شواهدی از این سازندهای «سنگشده» (یعنی رسوباتی که سخت و سنگی شدهاند) در این ناحیه ثبت کرده است.
با توجه به خشکی فراگیر در دهانهٔ گیل، این ساختارها به احتمال زیاد در دورهٔ نوآکین (حدود ۴.۱ تا ۳.۷ میلیارد سال پیش) شکل گرفتهاند، زمانی که گفته میشود سیلابهای گستردهای رخ داده و رودهایی به داخل دهانه جریان داشته است.
محققان از طریق «دفترچهٔ کنجکاوی» در مأموریت آزمایشگاه علمی مریخ(MSL) به دادههای ابزارهای مریخنورد دسترسی پیدا کرد. سپس دادهها را با مطالعات میدانی از سازندهای سنگی در بیابانهای امارات متحده عربی مقایسه کردند؛ مناطقی که میدانیم تحت تأثیر آب شکل گرفتهاند.
آنها نتیجه گرفتند که سازند استیمسون حاصل فعالیت آبی دیرهنگام بوده است؛ یعنی در اثر تماس شنها با آب زیرسطحی کوههای مجاور شکل گرفته است. همچنین دریافتند این تعامل مواد معدنی مانند ژیپسوم برجا گذاشته است؛ سولفات کلسیمی که در بیابانهای زمین نیز یافت میشود.
این یافتهها با نتایج مشابهی که کریشنا مورتی و آتری سال گذشته در دهمین کنفرانس بینالمللی مریخ (۲۲ تا ۲۵ ژوئیه، کلتک، پاسادنا) ارائه کردند، همخوانی دارد. در آن مطالعه، دادههای مربوط به سازند «سرزمینهای سبز»(Greenheugh Pediments) در مریخ بررسی شد؛ ساختاری تپهای نزدیک که آن هم رسوبات سختشده دارد.
در هر دو مورد، پژوهشگران معتقدند این تپهها و سیستمهای آب زیرسطحیشان باعث ایجاد سازندهای غیرمعمولی شدهاند که میتوانند نقش مهمی در جستوجوی نشانههای حیات در گذشته یا حال مریخ، داشته باشند.
روی زمین، رسوبات ماسهسنگی برخی از کهنترین نشانههای حیات را در خود دارند، از جمله اجتماعات میکروبی که رسوبها را به هم میچسبانند و باعث رسوب کانیها میشوند. بر اساس همین نمونههای زمینی، تیم آتری و کریشنا مورتی معتقد است رسوبات سنگشده دهانهٔ گیل ممکن است بقایای حفظشدهٔ باکتریهای باستانی را در خود داشته باشند.
این پژوهش جدید نه تنها شناخت تازهای از تکامل مریخ و گذرش به محیط بسیار سرد و خشک امروزی میدهد، بلکه نشان میدهد این مکانها میتوانند هدفهای بسیار خوبی برای مأموریتهای آینده باشند؛ مأموریتهایی که جستوجو برای یافتن حیات در مریخ را ادامه خواهند داد.
