مهروماه

نحوۀ شکل‌گیری منظومه‌شمسی قرن‌هاست که برای دانشمندان یک معماست. اما پژوهشی جدید نشان می‌دهد «برخورد کهکشانی» احتمالا موجب ِ تولد منظومه‌شمسی شده باشد.

طبق یک مطالعۀ جدید احتمالا پدیده برخورد کهکشانی(galactic collision) باعث وقوع زنجیره‌ای از وقایع شده است که گمان می‌رود این پدیده ممکن است منجر به تولد منظومه شمسی و زمین شده باشد. کاملاً مشخص است که یک کهکشان کوتوله به نام “کمان”(Sagittarius) بارها و بارها با دیسک کهکشان راه شیری برخورد کرده است، زیرا مدارهای آن در اطراف هسته کهکشان به دلیل نیروهای گرانشی محکم شده است.

اکنون محققان با بررسی داده‌های بدست آمده از تلسکوپ فضایی گایا آژانس فضایی اروپا، کشف کردند که تأثیر کهکشان کوتوله کمان بر کهکشان راه شیری ممکن است حتی بیشتر از آن چیزی باشد که پیشتر تصور می‌شد. به نظر می‌رسد که موج‌های حاصل از برخورد ، قسمت‌های قابل توجهی در شکل گیری ستاره را فعال کرده است که یکی از آنها به طور کلی با زمان شکل گیری خورشید در حدود ۴.۷ میلیارد سال پیش مطابقت دارد.

“توماس رویز-لارا” محقق اخترفیزیک “موسسه اخترشناسی”(IAC) در جزایر قناری اسپانیا، گفت: از مدل‌های موجود مشخص شده است که کهکشان “کمان” سه بار به کهکشان راه شیری برخود کرده و اولین برخورد آن نیز حدود پنج الی شش میلیارد سال پیش و دومی حدود دو میلیارد سال پیش و آخرین برخورد نیز یک میلیارد سال پیش رخ داده است. وقتی داده‌های گایا در مورد کهکشان راه شیری را مورد بررسی قرار دادیم، سه دوره افزایش شکل‌گیری ستاره را مشاهده کردیم که نخستین تشکیل ۵.۷ میلیارد سال قبل، دومی ۱.۹ میلیارد سال پیش و آخرین برخورد نیز یک میلیارد سال قبل رخ داده و این مربوط به زمانی است که تصور می‌کنیم کهکشان کمان از دیسک کهکشانی ما عبور کرده است.

توماس رویز-لارا گفت: در ابتدا شما یک کهکشان راه شیری را دارید که نسبتاً ساکت است. پس از یک دورۀ خشن اولیه شکل‌گیری ستاره که بخشی از آن توسط یک ادغام قبلی آغاز شده است، کهکشان راه شیری به حالت متعادلی رسیده بود که در آن ستاره‌ها در حال شکل‌گیری مداوم بودند. به طور ناگهانی شما متوجه برخورد کهکشان کمان می‌شوید که این تعادل را مختل می‌کند و باعث می‌شود همه گاز و غبار موجود در کهکشان بزرگتر مانند موج‌های روی آب بچرخد. این موج‌ها باعث افزایش غلظت بیشتر گرد و غبار و گاز در برخی از مناطق کهکشان راه شیری می‌شوند. چگالی بالای مواد در آن مناطق باعث شکل‌گیری ستاره‌های جدید می‌شوند.

“کارمه گالارت” نویسنده مقاله از موسسه اخترشناسی در جزایر قناری اسپانیا گفت: «به نظر می‌رسد که نه تنها کهکشان کمان، ساختار کهکشان راه شیری را شکل داده، بلکه بر پویایی نحوۀ حرکت ستاره‌ها در کهکشان راه شیری نیز تأثیر گذاشته و منجر به تشکیل آن شده است.»

دکتر کارمه افزود:«خورشید زمانی تشکیل شد که ستارگان به دلیل عبور کهکشان کمان، در حال شکل‌گیری در کهکشان راه شیری بودند. ما نمی‌دانیم که آیا ابر گاز و غبار ویژه که به خورشید تبدیل شده بخاطر اثرات کهکشان کمان دچار فروپاشی شده یا خیر. اما این یک سناریوی احتمالی است، زیرا سن خورشید با ستارگانی که در نتیجۀ اثرات کهکشان ِ کمان تشکیل شده، همخوانی دارد.» در ویدئوی زیر جزئیات بیشتر روند این برخورد کهکشانی را تماشا کنید:

دانشمندان در اوایل دهه ۱۹۹۰ توسط داده‌های مربوط به مأموریت ماهواره “هیپارکوس”(Hipparcos) آژانس فضایی اروپا برخی از زمان‌های تشکیل ستاره در کهکشان راه شیری را متوجه شده بودند اما این نخستین باری است که آنها تاریخچه دقیق شکل‌گیری ستارگان کهکشان راه شیری را متوجه می‌شوند. این موضوعات نشان دهندۀ قدرت علمی تلسکوپ فضایی “گایا” است. ماهواره “هیپارکوس” ماهواره‌ای بود که در هشتم اوت ۱۹۸۹ توسط سازمان فضایی اروپا با استفاده از موشک آریان ۴ به فضا پرتاب شد. وزن آن در هنگام پرتاب حدود ۵۰۰ کیلوگرم و مدار ابتدایی آن مدار زمین ثابت بود، ولی به علت مشکلی در پرتاب گر در مدار بسیار بیضوی مورد استفاده قرار گرفت.

مأموریت اصلی این ماهواره اندازه‌گیری محل قرارگیری ستارگان بود. آزمایش تیکو یکی دیگر از ماموریت‌های این ماهوراه بود که در آن تصاویر دو رنگ نورسنجی از حدود ۴۰۰ هزار ستاره با دقت بالا تهیه شد. این ماهواره همچنین فاصلهٔ ستارگانی را که احتمالاً می‌توانستند دارای سیاره باشند را اندازه‌گیری کرد. بررسی تغییر شکل کهکشان راه شیری یکی دیگر از دستاوردهای این مأموریت بود.