مهروماه

محیط یا وراثت هر کدام چه تاثیری بر هوش انسانی دارند؟ این سوال یکی از قدیمی‌ترین سوالات در تاریخ روان‌شناسی است که تا به امروز نیز همچنان پابرجاست.
علاوه بر عدم توافق بر ماهیت هوش، روان‌شناسان وقت و انرژی زیادی را صرف بحث در مورد عواملی که بر هوش تاثیرگذار هستند کرده‌اند. اما تمرکز اصلی همه بحث‌ها بر این سوال اساسی است که کدام یک از وراثت یا محیط بیشترین تاثیر را بر هوش انسان دارد؟
آیا وراثت بیشترین تاثیر را بر هوش دارد؟
گرچه نقش هر دو عامل محیط و وراثت در تعین بهره هوشی اثبات شده است اما دانشمندان به دنبال تخمین میزان تاثیر هر یک از این عوامل هستند. دست‌کم دو پژوهش مهم در این زمینه ادعا می‌کنند که بین 40 تا 80 درصد از واریانس هوش، توسط ژن ها تبیین می‌شود. بنابراین وراثت نقش مهم‌تری را در تعیین بهره هوشی انسان بر عهده دارد.
اما نکته قابل توجه در مورد نقش ژن‌ها در تعیین هوش آن است که تنها یک ژن مشخص عامل تعین‌کننده نیست. در عوض هوش نتیجه تعاملات پیچیده بین ژن‌های بسیاری است. نکته دیگر اینکه همواره ارتباط متقابل هوش و محیط است که تعیین می‌کند عوامل وراثتی چگونه امکان ظهور و بروز پیدا کنند.
برای مثال اگر شخصی پدر و مادر بلند قامتی داشته باشد بسیار محتمل است که او نیز قد بلندی داشته باشد با این حال، تعیین قد نهایی هر شخص ممکن است تحت تاثیر عوامل محیطی همچون تغذیه یا بیماری‌ها قرار گیرد. ممکن است یک کودک با ژن‌های نبوغ به دنیا آمده باشد اما در یک محیط نامناسب رشد کند و فرصت‌های آموزشی و رشد ذهنی از او سلب شود در این صورت ژن‌ها نمی‌توانند سرنوشت محتوم او را تعیین کنند.

شواهدی بر تاثیر ژن‌ها در هوش
پژوهش پلومین و اسپیناچ در سال 2004 نشان میدهد که میزان هوش دوقلوهای همسان بسیار بیشتر از بهره هوشی دوقلوهای ناهمسان است.
خواهر و برادرهایی که از یک پدر و مادر هستند اما در محیط‌های جداگانه زندگی می‌کردند، میزان هوش نزدیک‌تری به هم دارند نسبت به کودکان (فرزندخواندگانی) که نسبت خونی با هم ندارند ولی در یک محیط مشابه رشد نموده‌اند. (مکگو و دیگران، 1993)
علاوه بر خصوصیات ارثی، سایر عوامل زیستی همچون سن مادر در دوره بارداری، قرار گرفتن در معرض داروها یا سوءتغذیه در دوران جنینی همچنین می‌توانند بر هوش موثر باشند.
شواهدی بر تاثیر محیط بر میزان بهره هوشی
دوقلوهای همسان که در محیط‌های متفاوتی رشد نموده‌اند نسبت به دوقلوهای همسانی که در محیط یکسانی رشد کرده‌اند، بهره هوشی متفاوتی دارند. (مکگو و دیگران 1993)
تحصیل در مدرسه بر افزایش هوش موثر است (سسی، 2001)
نوزدانی که سه تا پنج ماهگی را با شیر مادر تغذیه شده‌اند در شش سالگی نسبت به کودکان هم‌سن‌وسالی که شیر مادر نخورده‌اند، از هوش بیشتری برخوردار هستند (کرامر و دیگران، 2008)

کدام عوامل محیطی بر شکل‌گیری میزان بهره هوشی انسان موثر هستند
عواملی همچون خانواده، آموزش، محیط‌های اجتماعی غنی و گروه‌های همسالان همه موجب افزایش هوش انسان می‌شوند. برای مثال برخی مطالعات نشان می‌دهد که فرزندان ارشد از بهره هوشی بالاتری نسبت به سایر خواهر و برادرهای کوچکترشان برخوردار هستند. برخی کارشناسان معتقدند که علت آن توجه بیشتر والدین به فرزند اول در مقایسه با توجه و وقتی است که صرف فرزندان دیگر خود می‌کنند. همچنین برخی تحقیق‌ها نشان می‌دهد که والدین انتظارات بیشتری از فرزندان ارشد دارند و توقع دارند آنها عملکرد بهتری در دروس یا وظایف و مسئولیت‌های مختلف نشان دهند در حالی که از فرزندان کوچکتر انتظارات بسیار کمتری دارند.