پانكراس (لوزالمعده) به همراه كبد، از غدد دستگاه گوارش هستند. از نظر لغوی pan به معنی همه (all) و kreas به معنی گوشت و تن است (در فارسی به آن خوش گوشت هم می گویند). این غده از بافت نرم لوبوله (بخش بخش كوچك) تشكیل شده است. محل آن دیواره پشتی شكم، پشت معده است و از دوازدهه تا طحال (به صورت تقریباً افقی) كشیده شده است. پانكراس در جلوی مهره های اول و دوم كمری قرار دارد و دارای رنگ صورتی مایل به خاكستری و بافتی نسبتاً ترد است. طول پانكراس (لوزالمعده) حدود 15 تا 20 سانتی متر و عرض آن حدود 2.5 تا چهار سانتی متر است. ضخامت آن حدود یك تا دو سانتی متر است و وزن آن حدود 90 گرم است.
محل قرارگیری پانکراس
پانكراس یك غده دوگانه است و هم دارای ترشحات برون ریز و هم درون ریز است. ترشحات برون ریز پانكراس شامل شیره های گوارشی كه وارد دوازدهه می شود است. ترشحات درون ریز آن هورمون های انسولین و گلوكاگون هستند كه وارد خون می شوند. ساختمان برون ریز پانكراس مانند غدد بزاقی است. مجاری كوچكی كه ترشحات برون ریز پانكراس را جمع آوری می كنند، به مجاری بزرگ تر تخلیه می شوند و درنهایت وارد یك مجرای اصلی می شوند و از طریق مجاری اصلی وارد دوازدهه می شوند. قسمت درون ریز پانكراس از دستجاتی از سلول ها به نام جزایر لانگرهانس تشكیل می شود كه اگرچه كمتر از 0.20 حجم پانكراس را تشكیل می دهد ولی نقش مهمی در تنظیم متابولیسم (سوخت و ساز) بدن دارد.
ساختمان لوزالمعده
سلول های بخش درون ریز و برون ریز پانكراس از شبكه مجزایی از مویرگ ها خونرسانی می شوند.
پانكراس از سر، گردن، تنه و دم تشكیل شده است.
سر پانكراس: این قسمت بخش نسبتاً حجیم و راست پانكراس است كه در داخل حلقه دوازدهه قرار دارد. سر پانكراس دارای یك زایده به نام زایده قلابی است كه از بخش تحتانی و چپ سر پانكراس به بیرون برجسته شده است.
گردن پانكراس: قسمت باریك پانكراس است كه بین سر و تنه آن واقع شده است. طول آن دو سانتی متر است.
تنه پانكراس: قسمت وسیع تر پانكراس است كه از گردن تا دم آن كشیده شده است. مقطع آن مثلثی شكل است (یعنی اگر آن را به طور عرضی برش دهیم یك سطح مثلثی شكل می بینیم).
دم پانكراس: انتهای باریك پانكراس است و در سمت چپ قرار گرفته است.
پانكراس به وسیله كپسول نازكی از بافت همبند پوشیده شده است كه با فرستادن دیواره هایی، لوبول ها (بخش های كوچك) پانكراس را از هم جدا می كند. پانكراس یك شبكه مویرگی غنی دارد كه برای روند ترشح اهمیت اساسی دارد.
در نبود ترشحات آنزیمی پانكراس، هضم و جذب دچار مشكل می شود. استفاده از ر‍ژیم های غذایی غنی از پروتئین، كربوهیدرات و لیپید به مدت طولانی، غلظت آنزیم ها را در شیره پانكراس افزایش می دهد.
التهاب مزمن (طولانی مدت) پانكراس را پانكراتیت مزمن می گویند (به طوركلی پسوند (یت) به معنی التهاب است. به عنوان مثال هپاتیت به معنی التهاب كبد است (هپاتیت=كبد، یت: پسوند التهاب) است.
پانكراتیت مزمن ممكن است منجر به تخریب قسمت عمده ای از بافت پانكراس، به خصوص مجاری و قسمت های ترشحی شود. این بیماری موجب اختلال در هضم مواد، به خصوص چربی ها می شود.
