مهروماه

در دهم مرداد ماه سال1319 در روستای دولت آباد، در ناحیه بیهق خراسان ( سبزوار) به دنیا آمد. کودکی اش در خانواده ای پرجمعیت، همراه با کار گذشت و گوش سپردن به قصه های دوران .
همین کودکی، دستمایه بسیاری از کارهای آینده اش شد . تجربه هایی که از همان آغاز تا دهه دوم زندگی اش به دست آورده بود، به او شناختی عینی و عمیق از جامعه اش بخشید و همین موجب شد که رمان ها و داستان هایش، آینه ای شود تا واقعیت روزگار مردمانی سالخورده و رو به رزوال در ادبیات ایران ماندگار شود .

در دو دهه نخست زندگی، محمود دولت آبادی کارهای فراوانی را آزمود تا دریابد که تشنگی روحش را جز هنر سیراب نمی کند . در روستا که بود چوپانی می کرد و به مزرعه می رفت تا کمک حال پدر و خانواده باشد. بعدها، در سبزوار شاگرد دوچرخه ساز شد و آرایشگر و سپس در تهران حروفچین چاپخانه . و ابتدا به عنوان رکلاماتور برنامه های تئاتر و سوفلور و کنترلچی سینما به سینما و تئاتر باز شد .

در 18 سالگی به مشهد رفته بود تا گروهبان ارتش شود، اما نشد و به کارگری رفت و همان موقع بود که با تئاتربه طور اتفاقی آشنا شد و عزم کرد که به تهران برود تا درس تئاتربخواند. در تهران و در سال 1340، نزد مصطفی اسکویی دوره بازیگری را گذراند، آن چنان که در پایان سال اول به عنوان هنرپیشه اول انتخاب شد و سال بعدش، در «شب های سفید»، نوشته داستایوسکی بازی کرد .

تا سال 1353، بصورت متناوب بر صحنه ظاهر می شد؛ آخرین تئاتری که در آن بازی کرد، نمایش«در اعماق» نوشته ماکسیم گورکی بود . اما محمود دولت آبادی اجازه نیافت نقش خود را در آخرین نمایش در سنگرود قزوین بر روی صحنه اجرا کند؛ او درست یک شب پیش از آخرین شب اجرای نمایش بازداشت و زندانی شد .

او چند سال بعد به تئاتر بازگشت، اما نه به عنوان هنرپیشه . پس از انقلاب سال 1357، او دبیر سندیکای تئاتر شد.

پس از پایان کار این سندیکا، ارتباط محمود دولت آبادی با تئاتر، به انتشار نمایشنامه هایش محدود ماند . اما او از همان سال 40 که بازیگری تئاتر را شروع کرد، آغاز به نوشتن هم کرده بود؛ کاری که هرگز آن را ترک نگفت . اولین داستانش «ته شب » در سال 1341 منتشر کرد . تا زمان بازداشتش از سوی ساواک در سال 1353 بدون آنکه اتهامی روشن متوجهش کرده باشند، ده مجموعه داستان، رمان و نمایشنامه منتشر کرده بود که از جمله آنها باید به لایه های بیابانی، سفر، آوسنه بابا سبحان، گاواربان و عقیل عقیل اشاره کرد.

زبانه های شاهکارش، اثری یگانه در ادبیات فارسی، یعنی کلیدر از اواخر دهه چهل در ذهنش زبانه کشید و هنگامی که اندکی بعد شروع به نوشتن آن کرد، 15 سال طول کشید تا بر بلند ترین رمان فارسی نقطه پایان بگذارد. به گواهی شخصیت ها، رویدادها و زبان کلیدر، این 15 سال باید برای محمود دولت آبادی، قرنی و بیش بوده باشد.

اکنون بیشتر از پنجاه سال است که محمود دولت آبادی یک نفس و بی وقفه می نویسد . اغلب نوشته هایش، سفری به ژرفاها و اعماق جامعه ای بوده که از آن برخاسته و خود آن را تجربه کرده است .
این تجربه و این درک بلا واسطه، در کنار تسلط رشک برانگیزش بر زبان و توانایی کم نظیرش در توصیف مردمان و پیرامون شان و روایت رویدادها، باعث شده تا او چنان دقیق شودکه بتواند تصویری دقیق و بکر از روزگارش و دودمانش رقم بزند و در جایگاهی بایستد که زمانه و مردمان به آسانی و ارزانی هدیه هر هنرمندی نمی کنند.

آنچه او با کارهایی مثل جای خالی سلوچ و کلیدر و روزگار سپری شده مردم سالخورده و ده ها داستان کوتاه و بلند کرده، دستاوردی است بزرگ و بی بدیل برای زبان و ادبیات فارسی وگنجینه ای از آداب و رسوم و مردمانی که اکنون اندک اندک از یاد ها می روند . او راوی برجسته دوران گذار، دورانی مهم از تاریخ ایران است؛ گذار از روستا به شهرهایی که هنوز شهریت آن ها قوام نیافته؛ گذار از سنت هایی، که دیگر نمی خواهیم یا نمی توانند با ما بمانند، ارزش های تازه ای که هنوز نمی توانند و نمی خواهیم با آن ها خو بگیریم .
این دوران گذار، دوران تعلیق هم هست و زیستن این تعلیق و مهمتر؛ درک آن، آدمی را پیر می کند و نگاه را تلخ . اما در متن این تلخی، هنوز چهره ی زیبای عشق پیدا می شود و این عشق که امید می زاید، در نثری که به بهترین نمونه های نثر فارسی با تاریخ بلند و پر شکوهش پهلو می زند، به شکلی اسطوره ای تجلی می یابد؛ هرچند حکایت، حکایت شکستن زوال اسطوره های عصر ما باشد .

محمود دولت آبادی در آثارش، شاید بیش و پیش از هر چیز رنج های مردمش را جاودانه کرده است در سیمای شماری از بیاد ماندنی ترین شخصیت های داستانی ادبیات معاصر ایران : مرگان، گل محمد، بلقیس، خان عمو، بابا سبحان و …
او اما در این رنج، در این از دست رفتن گذشته، رسیدن فردا را هم می بیند . اگر چه تلخ می شود، اما ناامید نمی شود .
و این چنین است که محمود دولت آبادی زوال چهره پیر و پر چروک دیروز، اضطراب و هول و رنج امروز را می نویسد و در پس همه تلخی ها و دشواری ها، همچنان شعله امیدش به فردا را فروزان نگه می دارد .
او بی تردید، نماینده شاخص آثار رئالیستی ادبیات معاصر ایران است و آثارش البته در بیرون از مرزهای ایران و زبان فارسی هم همچون کشورش پر خواننده اند . بسیاری از آثار او به زبان های مختلف برگردانده شده اند و ایران امروز را بسیاری از دریچه نگاه او نگریسته اند .