ابوالحسن علی بن جعفر بن سلمان بن احمد خرقانی مشهور به شیخ ابوالحسن خرقانی، در سال ۳۵۲ هجری قمری در روستای قلعه نو از توابع بسطام دیده به جهان گشود. اشخاص بهنامی همچون ابوسعید ابوالخیر و پور سینا پس از گفتوگو با ابوالحسن خرقانی، از مقام والای معنوی او در آثار خود صحبت کردهاند.
یکی از مشهورترین مریدان و شاگردان ابوالحسن خرقانی، خواجه عبدالله انصاری است که بدون شک او را بهواسطه مناجاتهای مشهورش میشناسید.
او سرانجام در روز دهم محرم سال ۴۲۵ هجری قمری در سن ۷۳ ساگی و در روستای خرقان از دنیا میرود. آرامگاه او در شهرستان شاهرود استان سمنان قرار دارد. ساختمان امروزی آرامگاه ابوالحسن خرقانی فضایی سرسبز دارد و اضافه کردن کتابخانه فضای عارفانه آرامگاه را دو چندان کرده است.
ابوالحسن خرقانی در روستا زندگی میکرد و سواد نداشت. او مخارج زندگی و خانقاه را از راه کشاورزی و باغبانی تامین میکرد. جالب است بدانید خانقاه ابوالحسن خراقانی در آن زمان تنها خانقاهی بود که با هزینه شخصی صاحب آن اداره میشد.
شایعاتی در مورد دیدار او با ابو علی سینا و سلطان محمود غزنوی وجود دارد که بنا به شواهد تاریخی چندان صحت ندارند؛ اما دیدار او با عارف بزرگ ابوسعید ابوالخیر در شواهد و اسناد تاریخی و در آثار ابوسعید ابوالخیر دیده میشود.
جالب است بدانید این جمله که ماهیتی بشر دوستانه دارد، بهعنوان شعار ملی گردشگری کشور ایران شناخته میشود.
استاد شفیعی کدکنی، سخن گفتار ابوالحسن خرقانی را به لهجه «قومسی» میداند و معتقد است آثاری که امروزه از او میخوانیم، ترجمه مقامات نویسان از گفتار او بر اساس زبان معیار فارسی در قرن ششم و هفتم است.
شیخ ابوالحسن خرقانی نقش غیرقابلانکاری در زنده نگه داشتن فرهنگ ایرانیان دارد؛ اما متاسفانه آثار او کمتر شناخته شده هستند. او همچنین جزو پیروان حکمت خسروانی بوده است.
از شیخ ابوالحسن خرقانی امروزه سه اثر به جا مانده است. «رسالة الخائف الهائم من لومة اللائم»، «فواتح الجمال» و «نور العلوم» نام آثار این عارف وارسته است. «نور العلوم» مشهورترین اثر این عارف است که در آن به ذکر مبانی عرفانی و روایی پرداخته شده است. در این کتاب نمونههایی از سخنان توسط یکی از پیروان و شاگردان او جمع آوری و تدوین شده است.
