مارسل دوشان

مارسل دوشان، هنرمند فرانسوی- آمریکایی، پیشگام راستین مدرنیسم پساکلاسیک است. کسی که داستان هنر را تغییر داد. هنرمندی که خود را به هیچ هنری متصل نکرد و از عناوین گریخت، او همچنین از همه چیزهای دیگری نیز که تا آن روز در تعریف هنر امری بدیهی به حساب می‌آمد گریخت، تکنیک، سبک، صنعت، زیبایی شناسی و…

دوشان در بلین وین ِفرانسه متولد شد و در خانواده‌ای اهل فرهنگ رشد کرد. خانهٔ آنها مملو از نقاشی‌ها و قلم‌زنی‌های پدربزرگ مادری‌اش بود و خانواده او به بازی شطرنج، خواندن کتاب، نقاشی، و موسیقی علاقه داشتند. خواهر و برادران او هم هنرمندان موفقی شدند:

-ژاک ویلون (۱۹۶۳–۱۸۷۵)، نقاش
-ریموند دوشان-ویلون (۱۹۱۸–۱۸۷۶)، مجسمه‌ساز
-سوزان دوشان (۱۹۶۳–۱۸۸۹)، نقاش

در کودکی به همراه دو برادر بزرگترش خانه را ترک کرد و در روان (شهری در فرانسه) به مدرسه رفت. او به خواهرش سوزان بسیار نزدیک بود که همیشه در بازی‌ها و فعالیت‌هایی که از قدرت تخیل فوق‌العاده مارسل ناشی می‌شد، همراه و همپای او بود. اگرچه مارسل دانش آموز برجسته‌ای نبود، اما در ریاضیات استعداد داشت و در مدرسه برندهٔ دو جایزهٔ ریاضی شد. در سال ۱۹۰۳ یک جایزهٔ نقاشی به دست آورد، و در جشن فارغ‌التحصیلی در ۱۹۰۴ جایزهٔ دیگری برنده شد که او را در تصمیمش برای هنرمند شدن مصمم کرد.

نقاشی آکادمیک را از معلمی آموخت که می‌خواست دانش‌آموزانش را از امپرسیونیسم و پست‌امپرسیونیسم و سایر جنبش‌های هنری آوانگارد دور نگه دارد، تلاشی که البته ناموفق بود. اولین راهنما و مرشد هنری مارسل، برادرش ژاک ویلون بود که مارسل سبک سیال و بُرندهٔ او را تقلید می‌کرد. در ۱۴ سالگی اولین فعالیت جدی هنری او نقاشی‌هایی بود با آبرنگ که از سوزان در حالت‌های مختلف و در حال انجام کارهای گوناگون می‌کشید. در تابستان همان سال منظره‌هایی هم به سبک امپرسیونیست‌ها با رنگ و روغن نقاشی کرد.

دوشان که در سال ۱۹۰۴ با هدف نقاش شدن به پاریس می‌آید، بی‌درنگ کارش را به سبک امپرسیونیست‌ها، سپس به شیوهٔ سزان و فووها شروع می‌کند و سرانجام به مضمون‌های سمبولیستی روی می‌آورد. او به برکت نفوذ برادرانش ــ که هر دو ده سالی از او بزرگترند و قبلاً به جنبش پیشتاز پیوسته‌اند ــ آثارش را نه فقط در سالن مستقلان بلکه همچنین مرتباً در سالن پاییز به نمایش می‌گذارد.

او در سال ۱۹۰۵ به خدمت اجباری سربازی رفت و در آن دوران در یک چاپخانه مشغول به کار شد، در این دوره او تایپوگرافی و چاپ را نیز یاد گرفت که این تخصص‌ها بر روی کارهای آینده اش تاثیر بسزایی گذاشت . در سال ۱۹۰۸ مارسل در سالن پاییزی نمایشگاهی از آثار خود برپا کرد و همچنین در همان سال مجدد در سالن مستقل نمایشگاه دیگری را دایر کرد. در آثار این نمایشگاه از فوویسم‌ها و آثار پل سزان تاثیر گرفته بود .

در ۱۹۱۱ در حالی که ۲۵ سال داشت با چند تن از هنرمندان بزرگ اروپایی آشنا شد، من‌ری، آپولینر و پیکابیا، این هم‌نشینی تمایلات بینارشته‌ای دوشان را تقویت کرد و او تاثیرات شاعران و هنرمندان سایر رشته‌ها را بر نقاشی مفیدتر از تاثیرات نقاشان بر هم می‌دانست. و این میان‌رشته‌ای بودن بعدتر در جنبش دادا به منصه ظهور رسید و مورد استقبال واقع گردید. این جنبش که دوشان نیز از سردمداران آن بود، پس از جنگ جهانی اول و در پی شوک ناشی از تخریب و وحشی‌گری شکل گرفت و در آن تاکید بر هیچ بودن و حمله به ارکان زیبایی‌شناسی و اخلاق مرسوم که هنر ویترین آن بود وجود داشت. اصولی که در پی جنگ عملا بی‌مایگی و فریبکار بودن آن از پرده بیرون افتاده بود. و همین موجب ترد شدن او از جوامع هنری غالب آن زمان پاریس گردید، دوشان پس از مهاجرت به امریکا در ۱۹۱۵ در ۱۹۲۱ بیانیه دادا را به همراه پیکابیا در نیویورک انتشار داد.

به طور کلی مارسل دوشان در سرتاسر عمرش آثار زیاد نیافریده‌است، آثاری که خود درباره‌شان گفته است، « همه آثار مهم من در یک چمدان جا می‌گیرند» چمدانی که بعدها آن را ساخت و ماکت آثار مهم خود را در آن جا داد. اما تاثیری که او بر هنر نهاد بعد تر در دهه شصت میلادی دست‌مایه تحولی عظیم در هنر گردید و جایگاه آن را جابه‌جا کرد، دوشان بر برتری هنرمند بر اثر و فکر بر چشم تاکید داشت. این تاثیر را هنرمندانی چون اندی وارهول، رابرت رائشنبرگ، جف کونز، دیمین هرست بازتاب دادند و تا امروز نیز جایگاه اندیشه‌های او بر جهان هنر پا بر جاست.

دوشان بیست سال آخر عمرش را به بازی شطرنج و شرکت در تورنمنت‌ها آن گذراند و سرانجام در ۱۹۶۸ در نیلی سورین فرانسه دار فانی را وداع گفت.

زندگی هنری دوشان

دوشان یک انقلابی واقعی بود. هرگز وارد جریان دادا نشد اما پیش از دادا به نفی زیبایی شناسی دست زده بود.مارسل دوشان خیلی زود به عنوان یک هنرمند آوانگارد در اروپا و آمریکا مشهور شد.اثر معروفش “برهنه از پله پایین می آید” او را به اوج شهرت رساند.

آنچه دوشان را به اندیشه های دادا پیوند می‌دهد نه نقاشی‌های او بر روی شیشه یا تابلوی معروف “برهنه از پله پایین می آید” بلکه ” حاضرآماده های”اوست.دوشان برای نفی زیبایی شناسی یک شیء معمولی رابر میداشت و درنمایشگاه ارایه می کرد.آن شیء فاقد هر گونه ارزش زیبایی شناسانه بود و به گفته خود دوشان ملاک انتخاب اشیاء بی تفاوتی آنها بود.

دوشان از ۱۹۱۵ آثاری با عنوان حاضر-آماده ارائه کرد، که برخاسته از نظریات دادائیستی او بود، یک پاروی برف‌روبی، یک پنجره، یک چرخ دوچرخه و مشهورترین این آثار « چشمه» که یک کاسه توالت بود، که دوشان آن را با نام جعلی R.Mutt امضاء کرده و به سالن هنرمندان مستقل نیویورک فرستاد که در آن مجمع مورد قبول واقع نشده و پس فرستاده شد.

سپس آلفرد استیگلیتس که در آن زمان برای اثبات موضوع هنر بودن عکاسی مبارزه می‌کرد و در جوامع هنری فردی شناخته شده بود تصویری از « چشمه» دوشان گرفت و در همان سالن به نمایش در آورد. این اثر در تاریخ هنر قرن بیستم نقطه عطف محسوب می‎گردد.

«شما باید به چیزها با دیدی بدون تمایز نگاه کنید، به‌گونه‌ای که گویی فاقد حس زیبایی شناسی هستید، انتخاب حاضر-آماده‌ها هموار بر عدم تبعیض بصری و هم‌زمان غیاب سلیقه خوب یا بد، استوار بوده است.»

در ‌سال ۱۹۱۸ دوشان به بوئنوس آیرس ( پایتخت کشور آرژانتین)رفت .دوشان طی اقامت ۹ ماهه خود در آنجا شطرنج را جدی‌تر دنبال کرد و برای دوستانش می‌نوشت که چطور شیفته شطرنج شده‌است.او بسیاری از بازی‌های چاپ شده (بویژه بازی‌های کاپابلانکا ،که او می ستود) را مرور می کرد.در همین جا بود که او ست معروف سه بعدی خود را ساخت .با وجود اینکه در بسیاری از مطالب آکادمیک باور بر این است که دوشان خود این مهره ها را تراشیده‌است (به استثنای اسب‌ها که توسط یک صنعتگر محلی ساخته شده) اخیرا این نکته مورد توجه قرار گرفته که دیگر مهره ها بسیار ظریفانه ، با دقت و ماشینی به نظر می رسند .

لاری لیست – هنرمند و موزه داری که به دقت در این زمینه مطالعه کرده- نتیجه گرفته است که آنچه در واقع رخ داده دقیقا خلاف این بوده است.مهره‌ها توسط یک صنعتگر محلی ساخته شده ولی اسب‌ها را دوشان خود تراشیده است. لاری لیست همچنین ملاحظه کرد که فرم قوس مانند متحدالمرکز در گردن مهره ها یادآور فرم مهره های دوران “سنت جورج”در فرانسه است . هر چند مهره‌های دوشان به طرزی زیبا و برازنده در پایه با ظرافت مخروطی می‌شوند . در واقع شکل مهره‌ها به استثنای اسب و شاه مشابه فرم‌های متداول است.