شاید بتوانیم فقط یک نفر را در جهان پیدا کنیم که هم‌ردیف با افلاطون و ارسطو در منطق و ریاضیات و همزمان هم‌ردیف با مؤثرترین دانشمندان علوم رایانه‌ی عصر حاضر باشد و مقاله‌هایش نیز مانند مقاله‌های انیشتین مورد بررسی قرار گرفته باشد. موضوع جذاب‌تر می‌شود وقتی بدانیم پروفسور لطفی ایرانی است و در تهران دبیرستان و دانشگاه رفته است. شرح حال این نابغه‌ی بزرگ را با هم می‌خوانیم:
وی در ۱۵ بهمن ۱۲۹۹ هجری‌شمسی (۴ فوریه ۱۹۲۱ میلادی) در شهر باکو در جمهوری آذربایجان متولد شد.
پدرش روزنامه‌نگار و بازرگان، از اهالی اردبیل بود که از طرف دولت ایران اعزام شده و مادرش فانیا کوریمان پزشک کودکان روسی بود. لطفی تحصیلات ابتدایی‌اش را در همین شهر و به زبان روسی آغاز نمود.
والدینش در سن ده سالگي وی که همزمان با قحطی و پیامد سیاست‌های اشتراکی‌سازی استالین بود؛ در ۱۹۳۱، ناچار به ترک باکو و بازگشت به خانه پدري خود در ایران شدند. وی در تهران در دبیرستان البرز (به نام پیشین: مدرسه‌ی میسیونری پرسبیتری) در امتحان کنکور سراسري، مقام دوم را کسب کرد و در دانشکده‌ی فنی دانشگاه تهران ادامه تحصیل داد.
در سال ۱۹۴۲ رشته مهندسی برق را در این دانشگاه با موفقیت به پایان رساند و در دوران جنگ جهانی دوم و اشغال ایران توسط متفقین به ایالات متحده مهاجرت کرد. در مؤسسه فناوری ماساچوست (ام‌آی‌تی) ادامه تحصیل داد و در سال ۱۹۴۶ درجه کارشناسی ارشد خود در مهندسی برق را دریافت نمود. به‌دلیل زندگی والدینش در نیویورک، از دانشگاه کلمبیا تقاضای پذیرش کرد و در مقطع دکترا با یک منصب تدریس پذیرفته شد. در سال ۱۹۴۹ فارغ‌التحصیل و سال بعد استادیار همان دانشگاه شد.
پس از مهاجرت به امريکا به دليل سختي تلفظ نامش براي امريکایی‌ها از نام کوتاه شده‌ی «لطفي ع. زاده» استفاده کرد. او تمام مقاله‌های علمي‌اش را با نام (Lotfi A. Zadeh) منتشر کرده و در محافل علمي با نام پروفسور زاده (Zadeh) مشهور است.
لطفی زاده روز ۲۰ مارس ۱۹۴۶ و در ایام نوروز با «فی سند»، دختر یک خانواده لتونیایی ازدواج کرد. خانواده «فی» سال‌ها قبل به تهران مهاجرت کرده و او در آنجا با لطفی‌زاده آشنا شده بود. او و لطفی‌زاده یک دختر به نام استلا و یک پسر به نام نورم زاده (Norm Zada) داشتند. پس از ده سال تدریس در دانشگاه کلمبیا، در سال ۱۹۵۷ به درجه استاد تمامی ارتقا یافت. او از سال ۱۹۵۹ تا پایان عمر در دانشگاه کالیفرنیا، برکلی تدریس می‌کرد. از سال ۱۹۶۳، ابتدا در رشته الکتروتکنیک و پس از آن در رشته علوم رایانه درجه استادی گرفت. لطفی‌زاده پس از بازنشستگی در سال ۱۹۹۱ مقیم سان فرانسیسکو شد.
افتخارهای علمی:پروفسور لطفی‌زاده دارای بيست‌وپنج دکترای افتخاری از دانشگاه‌های معتبر دنياست، بيش از دويست مقاله‌ی علمی را به تنهايی در کارنامه‌ی علمی‌اش دارد و در هيأت تحريريه‌ی پنجاه مجله‌ی علمی دنيا مقام «مشاور» را داراست.
وی یکی از پژوهشگرانی است که دارای بیشترین یادکرد (Highly-Cited) در مقاله‌های علمی دنیاست. «زاده» تا اکتبر ۲۰۱۴ تعداد ۱۴۰ هزار یادکرد در گوگل اسکالر داشته و نیز ۳۵۰ هزار مقاله در عنوان خود دارای کلمه‌ی فازی بوده‌اند. با توجه به نقش منطق فازی در پیشرفت‌های نظری و عملی علم، نام پروفسور زاده در کنار فیلسوفان تاریخ علم از جمله ارسطو (بنیان‌گذار منطق صفر و یک) و افلاطون ثبت شده است.
کاشف و مبتکر منطق فازی:پروفسور لطفي‌زاده به عنوان کاشف و مبتکر منطق فازي شهرت جهاني دارد. در سال 1962 براي نخستین بار در نشریه‌ی مهندسي، واژه‌ی (Fuzzy Logic) را مورد استفاده قرار داد. وي در يک مقاله‌ی علمي کلاسيک که در 1965 به چاپ رسيد، مفهوم مجموعه‌ی فازي را که اساس تئوري تجزيه و تحليل سيستم‌هاي پيچيده است؛ بر اساس زبان طبيعي معرفي کرد.
پس از معرفي تئوري فازي، بيش از ۱۵۰۰۰ مقاله‌ی علمي از طرف دانشمندان جهان درباره‌ی منطق فازي و کاربردهاي گسترده‌ی آن در نشريات علمي منتشر شد و در حدود ۳۰۰۰ درخواست ثبت اختراع در اين زمينه در کشورهاي مختلف جهان شدند.
در سال مالي ۱۹۹۱ـ۱۹۹۲، کمپاني ماتسوشيتا، بخش وسايل الکترونيکي و تجهيزات هوانوردي پاناسونيک ژاپن به تنهايي توانست وسایل، تجهيزات و سيستم‌هاي الکتريکي و الکترونيکي به ارزش يک ميليارد دلار به فروش برساند که در آن‌ها از منطق فازي استفاده شده بود.
هم اکنون، ۱۲ نشریه‌ی علمي دنيا به چاپ مي‌رسد که در عنوان آن‌ها کلمه‌ی «فازي» ديده مي‌شود. فقط در کشور ژاپن بيش از ۲۰۰۰ مهندس و دانشمند در رشته‌ی منطق فازي به تحقيقات علمي و صنعتي مشغول‌اند.
پروفسور لطفي‌زاده عضو ارشد انستيتوي مهندسي برق و الکترونيک امريکا، عضو ارشد بنياد گوگن هايم(Gugenheim) ، عضو ارشد آکادمي ملي مهندسي امريکا، عضو ارشد کنگره‌ی جهاني (Cybernetics) ، عضو آکادمي علوم روسيه، عضو افتخاري انجمن مطالعات (Cybernetics) اتريش، عضو ارشد اتحاديه‌ی بين‌المللي سيستم‌هاي فازي و عضو ارشد چند انجمن و مؤسسه‌ی علمي ديگر است.
نگاهی به تئوری فازی لاجيک:در يک نگاه تئوری فازی لاجيک، لطفی‌زاده را اين‌گونه می‌توان تشريح کرد:
برخلاف آموزش سنتی در رياضی، او منطق انسانی را وارد رياضی کرد. شايد بتوان با دو رنگ سياه و سفيد مثال بهتری ارائه داد.
اگر در رياضی، دو رنگ سفيد و سياه را صفر و يک تصور کنيم، منطق رياضی، طيفی جز اين دو رنگ سياه و سفيد نمی بيند و نمی‌شناسد. ولی در مجموعه‌های نامعين فازی لاجيک، بين سياه و سفيد مجموعه‌ای از طيف‌های خاکستری را هم در نظر می‌گیرند و به اين طريق فصل مشترک ساده‌ای بين انسان و کامپيوتر به وجود آورد.
اين منطق را حدود چهل سال پيش در امريکا، وی پايه‌ريزی نمود و برای اولين بار در ۱۹۷۴ در اروپا برای تنظيم دستگاه توليد بخار، در يک نيروگاه کاربرد علمی پيدا کرد و در پی آن، کاربردهای عملی ديگری نيز در عرصه‌ی اتوماتيزه کردن، در صنايع اروپا و مناطق نظامی امريکا پيدا شدند.
تحول واقعی در کاربرد منطق فازی در ۱۹۸۰ در ژاپن اتفاق افتاد و از آن زمان، ژاپن در بازار فازی نقش پيشرو دارد.
در ۱۹۸۷ متروی سندای ژاپن با سيستم فازی هدايت شد و به‌ويژه در عرصه‌ی وسايل الکترونيکی و دستگاه‌های خانگی در ۱۹۹۰ «فازی» در ژاپن به عنوان کلمه‌ی سال انتخاب شد و اين‌گونه کشور سازنده‌ی روبوت‌ها و هوش مصنوعی، اين منطق را با سرعتی روز افزون کامل نمود.
تبدیل زد :لطفی‌زاده در کنار جان ر. راگاتسینی به خاطر پیش‌گامی در توسعه تبدیل زد (مورد استفاده در پردازش سیگنال‌های گسسته) در ۱۹۵۲ شناخته می‌شود. این روش‌ها هم‌اکنون در پردازش سیگنال‌های گسسته، کنترل دیجیتال و دیگر سیستم‌های گسسته در صنعت و پژوهش مورد استفاده هستند. راگاتسینی و زاده، حرف زد را برای تبدیل زد به کار برده و رایج کردند.
در سال ۲۰۱۱ و در ۹۰ سالگی مفهوم «اعداد زد» را مطرح کرد تا عدم قطعیت را به ارزش‌های رقمی اعداد فازی بیفزاید. این مفهوم در سال ۲۰۱۳ به نام او ثبت شد. ثبت این مفهوم انگیزه‌ای برای تأسیس یک شرکت شرکت نوپا در مریلند آمریکا شد. فقط در آمریکا شاید بیش از ۳۰ هزار ابداع و اختراع بر اساس تئوری سیستم‌های فازی، محاسبه با واژگان و اعداد زد ثبت شده‌است. آثار، افکار و ابداعات لطفی‌زاده تقریباً به همه جنبه‌های زندگی انسان از دوربین‌های هوشمند گرفته، تا خودروها، آسانسورها و حتی ماشین جستجوی گوگل نفوذ کرده‌است.
جوایز و افتخارات :لطفی‌زاده بیش از ۳۵ دکترای افتخاری از دانشگاه‌های معتبر جهان و جوایز بسیار از ژاپن، آمریکا، اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی، روسیه، آذربایجان و ایران دریافت کرد و عضو آکادمی‌های علمی بی‌شمار بود.او در سال ۱۹۷۳ به عضویت در آکادمی ملی مهندسی برگزیده شد.
وی یکی از پژوهشگرانی است که دارای بیشترین ارجاع (highly-cited) در مقالات علمی دنیاست. بیش از ۲۰۰ مقاله علمی را به‌تنهایی در کارنامه علمی خود دارد و در هیئت تحریریه ۵۰ مجله علمی جهان مقام «مشاور» را داراست. زاده تا اکتبر ۲۰۱۴، ۱۴۰٬۰۰۰ یادکرد در گوگل اسکالر داشته و نیز ۳۵۰٬۰۰۰ مقاله دارای کلمه «فازی» در عنوان خود بوده‌اند.
در اسفندماه ۱۳۹۴ دانشگاه تهران به عنوان اولین دانشگاه محل تحصیل او ضمن برگزاری بزرگداشتی نشان دکترای افتخاری خود را بدون حضور او به او اهدا کرد.
لطفی‌زاده در سال ۲۰۰۹ موفق به اخذ نشان بنجامین فرانکلین شد.
اعتقادات :گفته می‌شود که زاده «فوراً ناسیونالیسم را رد می‌کند و بر این اصرار می‌ورزد که مسایل خیلی عمیق‌تری در زندگی وجود دارد» و از او نقل شده که «مسأله این نیست که من امریکایی، روس، ایرانی، آذربایجانی یا هر جای دیگری هستم. همه‌ی این مردم و فرهنگ‌ها به من شکل داده‌اند و من با همه‌ی آن‌ها کاملاً راحتم.».
او در همان مصاحبه ذکر می‌کند: «لجاجت و سرسختی. نترسیدن از درگیر مجادله شدن. این تا حد زیادی شیوه ی آذری ها است.
این بخشی از شخصیت من هم هست. من می‌توانم خیلی سرسخت باشم.
این احتمالاً برای توسعه‌ی منطق فازی مفید بوده است.» او خود را چون «یک مهندس برق امریکایی، با جهت‌گیری ریاضیاتی، با تبار ایرانی، متولد روسیه» وصف می‌کند.
لطفی‌زاده در وادی دانش، یک عاشق است. لطفی که لطفی‌زاده در حق علوم مهندسی کرد، به‌راستی ستودنی است. نظریه‌اش اکنون دیگر محدود به ریاضیات و مهندسی نمانده و بسیاری از اندیشه‌ها و تفکرات فازی را که از صدها سال پیش در ذهن بشر مطرح بوده، دوباره در ابعادی جهانی برای انسان معاصر مطرح کرده است.
این روزها علم هوش مصنوعی مدرن از نظریه‌ی فازی بهره‌ی فراوانی می‌برد. اندیشه‌ی متعالی او قفلی را که سال‌ها بر چارچوب علوم بشر باقی مانده بود، شکست و دریچه‌ای شد به سوی جهان پیچیده و ناشناخته‌‌هایی که انسان معاصر هنوز در تکاپوی شناخت آن است.
مرگ :لطفی‌زاده در ۶ سپتامبر ۲۰۱۷ در برکلی، کالیفرنیا درگذشت.او در زادگاهش باکو، آذربایجان دفن شد. مراسمی برای وداع با او با حضور الهام علی‌اف رئیس‌جمهور آذربایجان برگزار شد.
