آلنوش طریان در سال ۱۲۹۹ در تهران متولد شد. وی فیزیکدان ایرانی ارمنی تبار بود که به «مادر نجوم» و «بانوی اختر فیزیک ایران» ملقب شده‌است.
زندگینامه :
پدر آلنوش، آرتو طریان در جلفای اصفهان و مادرش، وارتو طریان در تهران زاده شد. آرتو طریان دانش‌آموخته بازیگری و نمایش از مسکو و پایه‌گذار دومین مرکز آموزشی هنرهای دراماتیک و تئاتر در ایران بود. پدر طریان پاره‌هایی از شاهنامه را به زبان ارمنی بازگردانی کرده بود. و مادرش در رشته ادبیات و هنر سخنوری در کشور سوئیس تحصیل کرده بود و نخستین زن ایرانی ارمنی بود که شعرهای فارسی را دکلمه کرد.
آلنوش اما راه پدر و مادرش را در هنر پی نگرفت و به دنبال فیزیک رفت. او در خاطراتش گفته‌است:
«من به پدرم گفتم می‌خواهم کاری کنم که از عهده هرکسی بر نیاید. از بچگی دیده و شنیده بودم که چطور مردم مثلاً می‌گویند: دخترها نمی‌توانند ریاضی بخوانند یا فلان کار را انجام دهند و این همیشه باعث آزردگی من می‌شد و می‌خواستم ثابت کنم که دختر یا پسر بودن فرقی ندارد و اگر انسان استعداد و پشتکار کافی داشته باشد، از عهده هر کاری بر می‌آید و ثابت هم کردم.»
و پس از گذراندن دوره ابتدایی در مدرسه ارامنه و دوره متوسطه در دبیرستان انوشیروان دادگر ، آلنوش طریان در شش سالگی وارد مدرسه ی ارمنیان تهران شد و نه سال در آنجا تحصیل کرد. سپس، برای تکمیل تحصیلات دوره متوسطه، به مدت دو سال نیز در مدرسهٔ انوشیروان دادگر تحصیل کرد. وی در این مورد می‌گوید:
«در آن زمان، در مدارس ارمنیان تنها تا کلاس نهم تدریس می‌شد و من، پس از اتمام دوره نه ساله در مدرسه ارمنیان، برای تکمیل تحصیلات به مدت دو سال به مدرسه انوشیروان دادگر، که متعلق به زرتشتیان بود، رفتم. دلیل انتخاب این مدرسه هم نزدیک بودن آن به منزل ما بود».
برای ادامه تحصیل وارد دانشگاه تهران شد.
در خرداد سال 1326 با درجه لیسانس فیزیک از دانشکده علوم دانشگاه تهران فارغ التحصیل و در مهرماه همان سال به سمت کارمند آزمایشگاه فیزیک دانشکده علوم استخدام شد و یک سال بعد به عنوان متصدی عملیات آزمایشگاهی در دانشکده علوم منصوب شد.
وی به زبان‌های فارسی، ارمنی و فرانسوی تسلط داشته و با ترکی و انگلیسی آشنایی داشت.
پس از تلاش بی‌نتیجه برای متقاعد کردن استادش، محمود حسابی، برای کمک به اعزام وی به خارج از کشور، در تابستان ۱۳۲۸ به تشویق پدر و با هزینه شخصی خود برای ادامه تحصیل به بخش فیزیک اتمسفر دانشگاه پاریس رفت.
وی در مورد خاطرات دوران تحصیلش در دانشگاه پاریس چنین می‌گوید:
«یکی از بهترین خاطرات من در طی تحصیل در فرانسه آشنایی کوتاه مدت من با ایرن کوری، دختر ماری کوری، دانشمند معروف، بود. ماری کوری از دوران بچگی همواره بزرگترین الگوی من در زندگی بوده‌است. کار کردن در آزمایشگاه، کنار دختر وی، حتی برای مدتی کوتاه، افتخار بسیار بزرگی برای من محسوب می‌شد»
خانم طریان دانشنامه دکترای دولتی خود را از دانشکده علوم دانشگاه سوربن فرانسه در سال 1956 میلادی (1335 شمسی) اخذ کرد و برای خدمت به کشور، پیشنهاد کرسی استادی دانشگاه سوربن را رد کرد و به ایران بازگشت و با سمت دانشیار فیزیک رشته ترمودینامیک در گروه فیزیک مشغول به کار شد.
در سال 1338 دولت فدرال آلمان‌غربی بورس مطالعه رصد خانه فیزیک خورشیدی را در اختیار دانشگاه تهران قرار داد و دکتر طریان برای این بورس انتخاب شد و از فروردین سال 1340 به مدت 4 ماه به آلمان رفت و بعد از انجام مطالعات به ایران بازگشت.
در سال 1343 و دکتر طریان به مقام استادی ارتقا پیدا کرد و بدین ترتیب او اولین فیزیکدان زن در ایران است که به مقام استادی دست پیدا کرده است.
وی در سال 1345 به عنوان عضوی از کمیته ژئو فیزیک دانشگاه تهران انتخاب شد و در سال 48 رسما به ریاست گروه تحقیقات فیزیک خورشیدی موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران منصوب شد و در رصدخانه فیزیک خورشیدی که خود در بنیانگذاری آن نقش عمده ای داشت، فعالیت خود را آغاز کرد.
دکتر طریان که اولین کسی بود که در ایران درس فیزیک ستاره‌ها را تدریس می‌کرد، در سال 1358 تقاضای بازنشستگی کرد و به افتخار بازنشستگی نائل آمد.
در سال ۱۳۸۲ فیلمی مستند از زندگی آلنوش طریان ساخته شد که «سوی خورشید» نام داشت. این فیلم مستند یکی از قسمت‌های برنامه فرزانگان ایران بود که به سفارش شبکه اول سیمای جمهوری اسلامی تهیه شد.روزنامه ابتکار در سال ۸۲ از زندگی طریان فیلمی با عنوان «سوی خورشید» ساخته و در آن زندگی این نخستین بانوی استاد کرسی فیزیک ستاره در دانشگاه تهران به تصویر کشیده شد.
دکتر آلنوش طریان نخستین بانوی استاد فیزیک ایران، بعد از بنیانگذاری نخستین رصدخانه و تلسکوپ خورشیدی تاریخ نجوم ایران، فارغ‌التحصیلی از دانشگاه سوربن پاریس و 30 سال تدریس در دانشگاه، با خیالی آسوده و خاطراتی خوش روی تخت آسایشگاه سالمندان، تنها افتخار خود را تربیت دانشجویان موفق (استادان امروز) می‌داند.
آلنوش طریان، فیزیکدان ایرانی و استاد بازنشسته نجوم دانشگاه تهران و از پایه‌گذاران اخترفیزیک ایران ، به خاطر نقشی که در پیشبرد رشته اخترشناسی در این کشور ایفا کرده بود به «مادر نجوم ایران» شهرت داشت.
طریان پایه‌گذار نخستین رصدخانه فیزیک خورشیدی و نخستین تلسکوپ خورشیدی ایران و ارائه درسهای فیزیک خورشیدی و اخترفیزیک برای نخستین بار در کشور بود.
آلنوش طریان یکی از بزرگترین استادان فیزیک ایران است. یکی از شاگردان محمود حسابی و نخستین کسی که درس فیزیک ستاره‌ها را تدریس کرد.
بنیانگذاری نخستین رصدخانه و تلسکوپ خورشیدی تاریخ نجوم ایران، از کارهای ماندگار آلنوش طریان است و باعث شد به او لقب «مادر نجوم» داده شود.
آلنوش تریان از سال ۱۳۳۶ (۱۹۵۷) در گروه فیزیک دانشکده علون دانشگاه تدریس می‌کرد. و موفق به کسب مقام استادی دانشکده علوم دانشگاه تهران را کسب کرده‌است.و اولین استاد زن دانشگاه تهران محسوب می‌گردد.
فعالیت ها و خدمات :
مهمترین خدمات علمی طریان عبارتند از:
- پایه‌گذاری نخستین رصدخانه فیزیک خورشیدی
- پایه‌گذاری نخستین تلسکوپ خورشیدی
- ارائه درسهای فیزیک خورشیدی و اختر فیزیک برای نخستین بار در ایران
- وی همچنین تحقیقات علمی درباره انرژی خورشید دارد و معتقد است در ایران که ۲۴۱ روز از سال به‌طور کامل از انرژی خورشید برخوردار هستیم می توان از این منبع استفاده بسیاری کرد.
- وی بارها در کنفرانس‌ها و مجامع علی خارج از کشور شرکت کرد. وی همچنین در کنفرانس‌های بین‌المللی از جمله کنفرانس سال ۱۳۴۰ (۱۹۶۱) دانشگاه برکلی کالیفرنیا، در سال ۱۳۴۴ (۱۹۶۵) در یک دوره پژوهش علمی در آلمان و در سال ۱۳۴۹ (۱۹۷۰) در انگلستان شرکت کرد.
-
سال های پایانی و درگذشت :
آلنوش طریان کتابخانه شخصی خود را به کتابخانه ملی ایران اهدا و خانه شخصی خود را به نفع دانشجویان ارمنی وقف کرده‌است.
آلنوش طریان در روز شنبه ۱۴ اسفند ۱۳۸۹ در سن ۹۰ سالگی در خانه سالمندان توحید تهران درگذشت.. روز دوشنبه، ۱۶ اسفند ۱۳۸۹ (۷ مارس)، مراسم ترحیم آلنوش طریان، در کلیسای مریم مقدس تهران برگزار و پیکر وی از این محل تشییع و در گورستان ارامنه تهران به خاک سپرده شد.
