بیگ بنگ: دكتر بهرام مبشر كه در سال 1337 در تهران متولد شده، ديپلم رياضي را از دبيرستان البرز و ليسانس فيزيك را از مدرسه عالي پارس دريافت كرده و سپس به انگلستان رفته و تحصيلات فوق ليسانس و دكتري خود را در رشته كيهان‌شناسي مشاهداتي در دانشگاه «دورهام» انگلستان پشت سر گذاشته است.
وي پس از دريافت درجه فوق‌ليسانس مهندسي اپتوالكترونيك و ديپلم مهندسي ميكروويو از دانشگاه لندن، مدت هشت سال در اين دانشگاه به تدريس و تحقيق اشتغال داشته و از چند سال قبل در موسسه تلسكوپ فضايي هابل در ناسا فعاليت دارد. دكتر مبشر نماينده سازمان فضايي اروپا(ESA) در ناسا و از دانشمندان مسئول آشكارساز Nikmouse تلسكوپ فضايي هابل است. نحوه تحول کیهان و بوِیژه کهکشان ها از آغاز تا کنون، انرژی تاریک و منشا آن، آگاهی یافتن از جایگاه ما در کیهان و آینده عالم از جمله مهم ترین پرسش های بنیادی کیهان شناسی است که دکتر مبشر و همکاران وی به دنبال یافتن پاسخی قانع کننده برای آن هستند و تا کنون به پیشرفت های چشم گیری در این زمینه دست یافتنه اند.
دکتر بهرام مبشر در سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۷ به عنوان نمایند‌ه‌ی سازمان فضایی اروپا (ESA) در ناسا مشغول به فعالیت بود.
وی شهرتی جهانی در علم اخترفیزیک دارد و در زمینه‌ی کیهان‌شناسی تحقیقات زیادی انجام داده است.
مشارکت با گروهی که موفق به کسب “تصویر فراژرف هابل” شده‌اند و کار در زمینه‌ی انرژی تاریک در کارنامه‌ی این کیهان‌شناس برجسته‌ی ایرانی قرار دارد. آقای مبشر در حال حاضر استاد فیزیک و نجوم رصدی دانشگاه کالیفرنیا در ریورساید است و در همین دانشگاه نیز تحقیقات خود را ادامه می‌دهد. علاوه بر این دکتر مبشر به عنوان یکی از مدیران اصلی و محقق در پروژه های مهمی از جمله GOODS و COSMOSE همکاری داشته است. GOODS پروژه علمی بررسی آسمان در طیف های مختلف الکترومغناطیسی به طور هم زمان است.COSMOSE نیز عظیم ترین پروژه ای است که توسط هابل و سایر تلسکوپ ها انجام شده است. در این پروژه به بررسی روابط بین مواد تشکیل دهنده کهکشان و فضای اطرافشان پرداخته شده است.
موفقیت‌ها و جوایز
• وی تاکنون بیش از ٢٠٠ مقاله علمی نوشته است و به موفقیت‌های بسیاری دست یافته است
• هشت سال تدریس در کالج سلطنتی لندن به عنوان استاد
• عضو عالی مؤسسه علوم تلسکوپ فضایی وابسته به سازمان ناسا (تلسکوپ هابل)
• نماینده سازمان فضایی اروپا (ESA) در سازمان تلسکوپ فضایی
• مسؤول آشکارساز nikmouse تلسکوپ فضایی هابل
• عضو اصلی تیمی که توسط تلسکوپ فضایی هابل توانست تصویر فراژرف کهکشان را برای نخستین بار به تصویر بکشد
• عضویت در تیمی که موفق به تصویر کشیدن موقعیت تغییر کهکشان‌های کوچک شده است.
• توسعه تحقیقات اطلاعات وسیع (Big Data) و آموزش موسوم به FIELS. در قالب این همکاری گسترده، آژانس فضانوردی آمریکا کمک قابل توجه ۴.۵ میلیون دلاری به تیم تحت امر پروفسور مبشر اعطا کرد.
• سال ۲۰۰۲: جایزه ناسا برای دستاوردهای برجسته فنی در سومین ماموریت تعمیر تلسکوپ فضایی هابل – سال ۰۵/۲۰۰۴: قرار گرفتن در بین ۵ درصد از دانشمندان موسسه علوم تلسکوپ فضایی (STScl) با بالاترین موفقیت علمی- سال ۰۵/۲۰۰۴: قرار گرفتن در بین سه عضور برتر دانشمندان STScl -سال ۲۰۰۴: جایزه دستاورد علمی از آژانس فضایی اروپا- سال ۲۰۰۷: دریافت جایزه جشنواره بین المللی خوارزمی – سال ۲۰۰۸ تاکنون: دانشیار موسسه فناوری کالیفرنیا- سال ۲۰۰۸ تاکنون: استاد کمک در پژوهشکده دانش های بنیادی (IPM) تهران.
در زیر مصابحه دکتر مبشر را بخوانید:
در چه سالی به ناسا رفتید؟
در سال ۲۰۰۰ به آمریکا رفتم و در ناسا روی تلسکوپ فضایی هابل شروع به کار کردم. نماینده ی سازمان فضایی اروپا در سازمان تلسکوپ های فضایی هابل بودم. مدت هفت سال در ناسا بودم و در این مدت شمار زیادی کارهای تحقیقی در مورد پیدایش کهکشان‌ها و کل جهان انجام دادم. بعد از آن، چندین سال است که به دانشگاه کالیفرنیا آمدم و در حال حاضر در دانشگاه کالیفرنیا در ریورساید استاد هستم.
یعنی شما از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۷ در ناسا مشغول کار و تحقیق بودید؟
بله؛ یک سال هم معاون پروژه “پلانک”، در سازمان فضایی اروپا بودم. بعد از آن به دانشگاه کالیفرنیا آمدم و الان در دانشگاه ریورساید کیهان شناسی و اخترشناسی تدریس و تحقیق می کنم.
در چه زمینه ای تحقیق می کنید؟
تحقیق من در مورد فورماسیون و تحولات کهکشان‌ها است. اینکه کهکشان‌ها چگونه به وجود می آیند و در طول عمر جهان چگونه تغییر می کنند و به جایی می رسند که امروز رسیده اند. به اضافه اینکه راجع به اولین نسل کهکشانهایی که در جهان به وجود آمدند کار میکنم و سعی میکنم اولین و دورترین کهکشان‌ها را پیدا کنم. چون هرچقدر شما کهکشان های دورتر و دورتر را نگاه می کنید، در حقیقت در زمان به عقب برمی‌گردید. اگر دورترین کهکشان‌ها را نگاه کنید، آنقدر در زمان به عقب نگاه می کنید که تقریبا به ابتدای جهان نگاه میکنید. آنجاست که شما مسئله ی پیدایش را می توانید ببینید. می‌بینید که کهکشان‌ها چگونه به وجود آمده اند و در همان لحظه ی ابتدایی چه شرایطی وجود داشته و چه خواصی داشتهاند.
این پروژه ای است که من روی آن کار میکنم. به اضافه کار روی شکل گیری ستاره ها در درون کهکشان‌ها و همچنین انرژی تاریک. اینکه ماهیت انرژی تاریک چیست و چه اثری روی جهان دارد. تحقیق من در این زمینه است که مثلا کهکشان‌ها چطور شکل و فرم امروزه را گرفته‌اند. یک سری پرسش‌های اساسی وجود دارد که فکر بشر را برای سالها و حتی قرنها به خود مشغول کرده است. این پرسشها امروز قابل بررسی و مطالعه هستند. من روی اینها کار میکنم.
چه شد که به کیهان شناسی علاقمند شدید؟
کلا هرکسی در زندگی به دنبال واقعیات و حقیقت است و از طرق مختلف سعی می کند در جستوجوی آن باشد، از طریق مذهب، فلسفه و علم. من هم از طریق علم به دنبال واقعیات هستم و علمی که میتواند من را به آنجا برساند، کیهان‌شناسی است. علتش فقط همین بود که بتوانم از نظر علمی ببینم انسان از کجا آمده، چرا اینجاست و در نهایت چه می‌شود؟ این کیهان عظیم از کجا آمد؟ چرا این شکلی است؟ و چطور همه اینها شروع شدند؟
اینها پرسشهایی است که علم کیهان‌شناسی به آنها پاسخ می‌دهد و درست است که کسانی که دنبال علم کیهان‌شناسی رفته اند، زیاد نیستند و ما ایرانی کیهان شناس زیاد نداریم، ولی در ایران علاقه ی فوق العاده زیادی به علم کیهان شناسی وجود دارد و من در سفرهایی که به ایران دارم و در صحبت هایی که با دوستان، دانشجویان، استادان و مردم دارم، می بینم که چه علاقه ای به این علم وجود دارد، به اینکه انسان از این طریق بتواند به واقعیات جهان پی ببرد.
برمیگردیم به تحقیقات و دستآوردهایتان. ممکن است راجع به دستاوردهایتان بیشتر توضیح بدهید؟
زمانی که در سازمان فضایی هابل بودم، کار روی مقدار زیادی از پروژه ها را شروع کردم و این پروژه ها الان به صورت قویترین پروژه های دنیا مطرح هستند. اکثر کیهان شناسان مشاهداتی روی این پروژه ها و روی داده هایی که ما به دست آورده ایم، مشغول کار کردن هستند. این کارها از طریق تلسکوپ هابل به دست آمده اند؛ همچنین از طریق دیگر تلسکوپ های فضایی مانند اسپیتزر و چندرا که در طول موج های مختلف مشاهده میکنند و تلسکوپ های روی زمین هستند و همینطور از طریق تلسکوپ کک که بزرگترین تلسکوپ روی زمین است و در هاوایی قرار دارد. این تلسکوپها همه استفاده می شوند و تمام این داده ها را به دست می آورند و اکثر کیهانشناسان مشاهداتی روی این داده ها که ما پیدا کرده ایم، کار می کنند.
از دستاوردها اگر بخواهم بگویم، من در پیدا کردن یکی از دورترین کهکشان‌ها نقش داشتم که فاصلۀ آن از ما خیلی دور است. یعنی شما آنقدر در زمان به عقب می روید که به ابتدای جهان نزدیک می شوید. ولی مسئله ی مهم آن است که این کهکشان‌ها جرم خیلی زیادی دارند و سئوال اینجاست که چطور این جرم زیاد را در طول مدت بسیار کمی، از ابتدای جهان، توانسته اند پیدا کنند.
چه واقعیاتی در درون این کهکشان‌ها صورت گرفته تا توانسته اند این جرم زیاد را پیدا کنند؟
کار اساسی که ما امروز انجام میدهیم، این است که ببینیم جرم کهکشان‌ها از کجا به وجود آمده است. یعنی این کهکشان‌ها که جرم دارند، و مثلاً ۱۰۰ هزار میلیون برابر خورشید ما هستند، از کجا این جرم را به دست آورده اند.
عامل اصلی بدست آوردن این جرم، از طریق شکل‌گیری ستاره ها بوده است که ستاره ها فرم پیدا میکنند و باعث به وجود آمدن این جرم در کهکشان‌ها و همینطور نور در کهکشان می شوند که شده اند. بنابراین در آن کهکشان‌ها باید مقدار زیادی ستاره در طول مدت خیلی کمی فرم پیدا کرده و به وجود آمده باشند. چرا و چطور اینکار را کرده اند؟
این سئوالی است که هنوز مبهم است، هنوز معلوم نیست. ولی چنین کهکشان هایی پیدا شده اند و اگر تعداد آنها همینطور که ما پیدا می کنیم، بیشتر و بیشتر معلوم بشوند، تئوری های موجود در علم کیهان شناسی، در مورد شکل گیری کهکشان‌ها را مورد سئوال قرار می دهد.
من همچنین جزو گروهی بودم که در سال 2004 عمیق ترین تصویری را که تاکنون بشر از جهان گرفته، به دست آورده ام. “تصویر فراژرف هابل” که شاید شنیده باشید. این یکی از عمیقترین تصویرهایی است که تا به حال بشر از جهان دیده و توسط تلسکوپ هابل گرفته ایم. این تصویر نمایانگر وضعیتی از این کهکشان‌ها در 400 تا 800 میلیون سال پس از بیگ بنگ است. از روی این تصویر می توانیم دوباره کهکشان‌ها را در پروسه شکل گیری ببینیم و مطالعه کنیم. همچنین راجع به “انرژی تاریک” کار کرد ه ام و عضو گروهی بوده ام که راجع به آن کار کرده اند و اینکه پیدا کرده اند که چه موقع انرژی تاریک در جهان به حدی رسیده که امروز ما می بینیم و می توانیم حس کنیم.
انرژی تاریک چیست؟
انرژی تاریک، انرژی است که باعث ازدیاد سرعت انبساط جهان می شود. جهان در حال انبساط است، تمام کهکشان‌ها از هم در حال دور شدن هستند و چیزی که اخیرا پیدا شده، این است که سرعت انبساط جهان در حال افزایش است، یعنی سرعت دور شدن کهکشان‌ها از همدیگر در حال زیاد شدن است و علت آن همان وجود انرژی تاریک است که به ماده خاصیت دافعه می‌دهد. ماده خاصیت جذبکننده دارد، انرژی تاریک به آن خاصیت دافعه می دهد. یعنی کهکشان ها از هم دور می شوند و دور شدن آنها باعث ازدیاد سرعت انبساط جهان می‌شود. من مقداری راجع به این مسئله کار کرده ام و به یک سری نتایج خیلی مهمی در این مورد رسیده ایم.
دانشمندان چطور مطمئن شده‌اند جهان بر اثر رویداد بیگ بنگ که حدود 14 میلیارد سال پیش اتفاق افتاده به‌وجود آمده است. شما چطور مطمئن هستید
قبل از بیگ بنگ جهانی امروزی وجود نداشته یا به شکل دیگری وجود داشته است؟
یکی از دلایل مطرح در توضیح بیگ بنگ انبساط جهان است. بر این اساس کهکشان‌ها از هم دور می‌شوند و دور شدن کهکشان‌ها متناسب با فاصله آنها نسبت به کهکشان ماست. بنابراین وقتی کهکشان‌ها از هم دور می‌شوند به این معنی است که زمانی نزدیک هم بوده است. به عبارتی این یافته‌ها نشان‌دهنده این است که این تغییرات باید از یک نقطه آغاز شده باشد. یکی از دیگر دلایلی که وجود بیگ بنگ را تائید می‌کند وجود تابش پس زمینه کیهانی است. این نشان می‌دهد دمای جهان صفر مطلق نیست. اگر به گذشته برویم دمای جهان به چند میلیارد کلوین می‌رسد. علاوه بر این، توزیع کهکشان‌ها در دنیا به‌طور یکنواخت و همگن است و این نشان می‌دهد همه تغییرات از یک نقطه واحد شروع شده است.
عمر کیهان چطور محاسبه شده است؟
اینکه عمر کیهان را چگونه محاسبه می‌کنیم موضوع دیگری است. به روش‌های مختلفی می‌توان عمر کیهان را محاسبه کرد. یکی از این روش‌ها محاسبه طول عمر ستاره‌هاست. عمر ستاره‌ها براساس روش اندازه‌گیری اسپکتروسکوپی و مقایسه با مدل‌ها برآورد می‌شود. عمر کیهان باید بیشتر از عمر ستاره‌ها باشد. با استفاده از این روش کمترین سن مورد انتظار برای کیهان را می‌توان تخمین زد. در روش دوم با در نظر گرفتن انبساط کیهان می‌توان عمر کیهان را تخمین زد. اگر سرعت انبساط کهکشان‌ها را در نظر بگیرید و این سرعت را بر فاصله کهکشان‌ها از کهکشان ما تقسیم کنید، یک ثابتی به نام ثابت هابل به‌دست می‌آید. ثابت هابل متناسب با عمر جهان است. روش سوم مبتنی بر تابش زمینه‌ای است. این عدد 13.8 میلیارد سال نیز بر همین اساس محاسبه شده است و به مدل‌ها و توزیع تابش زمینه‌ای در لحظات ابتدایی ـ که حدود 300 هزار سال بعد از بیگ بنگ دیده شده است ـ بستگی دارد.
تلسكوپ فضایی «جيمز وب» چه دستاوردهایی دارد؟
تلسكوپ «جيمز وب» كه قرار است تا سال آینده در فضا مستقر شده و با قدرت بسيار بيشتر كاوش‌هاي هابل را دنبال كند با هدف نگاه به جهان قبل از دوران تاريك، در حال پيشرفت و تكميل است. قطر آينه اين تلسكوپ فضايي حدود 5/6 متر (بيش از سه برابر تلسكوپ هابل) و قدرت آن 9 تا 10 برابر هابل است. اين تلسكوپ در مداري در فاصله يك و نيم ميليون كيلومتري زمين (وراي ماه) قرار مي‌گيرد تا تشعشعات و حرارت توليد شده از زمين، روي آن تاثير نگذاشته و اختلالي روي دستگاه‌هاي آن ايجاد نشود. تلسكوپ جيمز وب كه قابليت تفكيك بسيار بالايي دارد مي‌تواند سیارات در حال تشكيل را مشاهده و سيارات ديگري همانند زمين را پيدا كند، همچنین می تواند درون كهكشان‌هاي بسيار دور را آشكار كند و برد ديد بشر را تا قبل از دوران تاريك گسترش دهد.
با توجه به سال هایی که در این تحقیقات سپری کرده اید، فکر می کنید چقدر از حقیقت را کشف کرده اید؟
فکر نمی کنم هیچوقت به حقیقت برسم، اما این روش، راهی است که انسان دارد. یعنی هدف زندگی، زندگی باهدف است. اگر انسان، هدفی در زندگی نداشته باشد، آن زندگی نیست و این هدفی است که ما داریم. بعضی وقتها به نتیجه می رسد، بعضی وقتها هم به نتیجه نمی رسد، ولی این چیزی است که نسل بشر از زمان ابتدای تمدن، چهار هزار سال پیش، به دنبال آن بوده است و هرکسی کاری کرده و همه روی شانه های همدیگر ایستاده ایم و توانسته ایم دنیا را عمیق تر و عیمق تر ببینیم. امیدوارم نسل های آینده بتوانند این کار را بکنند.
اما مسئله ی مهم این است که ما خیلی خوشبخت هستیم که در زمانی در تاریخ بشریت توانستیم زندگی کنیم که چنین مسائلی قابل بررسی و مطالعه ی علمی هستند. یعنی ما در زمانی داریم زندگی می کنیم که تلسکوپ هایی که ساخته شده اند آنقدر قوی هستند، تکنولوژی آنقدر پیشرفت کرده که میتواند به این مسائل جواب بدهد، سئوال کند و این مسائل را مشاهده کند.
زمان افلاطون راجع به این مسائل فکر میکردند و الان ما تا حدی میتوانیم به این مسائل پاسخ بدهیم. الان ما میتوانیم ببینیم که جهان باز است یا بسته. ما پیدا کرده ایم که جهان باز است یا بسته. یعنی به این سئوال پاسخ داده شده است و وقتی فکر کنید که یک انسان کوچک می تواند به چه سئوال های عظیمی فکر کند و چه مسائلی را حل کند، خود آن باعث شگفتی بسیار و غرور است. به همین دلیل، از اینکه ما در این برهۀ زمانی داریم زندگی می کنیم، باید متشکر باشیم و حداکثر استفاده را از آن بکنیم؛ و بهتر بتوانیم بفهمیم که واقعا جهان چیست و ما از کجا آمده ایم. و این مهم‌ترین میراثی است که ما میتوانیم برای آیندگان و فرزندانمان بگذاریم.
ارسال مطلب به ایمیل دوستاتون:
