میر برهان‌الدین محمدباقر استرآبادی نام‌ور به میرداماد

میر برهان‌الدین محمدباقر استرآبادی نام‌ آور به میرداماد

میر برهان‌الدین محمدباقر استرآبادی نام‌آور به «میرداماد»، معلم ثالث و متخلص به اشراق؛ فیلسوف، متکلم و فقیه برجسته دورهٔ صفویه و از ارکانِ مکتب فلسفی اصفهان است. میرداماد فرزندِ میر شمس الدین محمد استرآبادی مشهور به داماد و از سادات حسینی گرگان است. محمد استرآبادی با دختر علی بن عبد العالی معروف به محقق کرکی ازدواج نمود و به همین خاطر او را داماد نامیدند. میرداماد این لقب را از پدر خود به ارث برده‌است. دربارهٔ سال تولد او، اطلاعات کافی در دست نیست؛ ولی کتاب «نخبة المقال فی اسماء الرجال» تولد او را سال ۹۶۹ ذکر کرده‌است.

تحصیل

در کودکی به توس هجرت کرد و علوم دینی را نزد سید علی فرزند ابی‌الحسن موسوی عاملی و دیگر استادان آن دیار آموخت.

همچنین علوم فلسفه و ریاضیات را در دوران حضورش در توس آموخت. میر محمدباقر سپس راه قزوین پیش گرفت. در سال ۹۸۸ دوباره به خراسان آمد و تا سال ۹۹۳ در آنجا ماندگار شد و سپس به کاشان مهاجرت کرد.

جایگاه علمی

میرداماد سال‌ها در مشهد به تحصیل علوم عقلی و نقلی اشتغال داشت و به تحقیق در آثار فلسفی گذشتگان به ویژه کتاب شفا و اشارات ابن سینا می‌پرداخت و سپس مدتی در قزوین و چندگاهی در کاشان و سرانجام در اصفهان ساکن شد وی فیلسوف، فقیه، ریاضی‌دان، ادیب و رجالی بود و او را معلم ثالث می‌خواندند ایزوتسو می‌گوید: میرداماد متفکری ذو فنون بود و بر تمام معارف متداول جهان اسلام همچون فلسفه (در تمام شعب آن از منطق گرفته تا الهیات)، کلام، طبیعیات، ریاضیات، فقه، اصول، حدیث و تفسیر تسلط کاملی داشت. وی، هم فیلسوفی متکی به روش برهان عقلی بود و هم عارفی اهل کشف و شهود و آشنا با اسرار عالم صور ازلی. اصالت و ابتکار واقعی او در تنسیقی است که به نظریات فلسفی خود داده است. شاهکار فلسفی وی کتاب قبسات است سید محسن امین از وی با عناوین فیلسوف، ریاضی‌دان و متخصص در علوم غریبه یاد کرده است.

وی به فارسی و عربی نیز شعر می‌سرود و «اشراق» تخلص می‌کرد. او نزد شاه عباس صفوی جایگاهی ممتاز داشت.

شعر و ادب

میرداماد مانند بسیاری از حکما و عرفا، که ذوق شعر و شاعری داشته‌اند، به سرودن شعر عربی و فارسی می‌پرداخته و به «اشراق» تخلص می‌نموده‌است. مجموعه اشعار او بعدها به نام «دیوان میرداماد» گردآوری شده‌است

میرداماد در قصیده ای مقام علمی خود را برتر از افلاطون و ارسطو دانسته و می گوید:

زشفای من ارسطو شده بهره مند دانش – ز رُموز من فَلاطون زده گام در معانی

گرایش های عرفانی

میرداماد افزون بر تکیه کردن به برهان و استدلال، گرایش‌های عرفانی نیز داشت؛ به طوری که روح اشراق بر افکارش غلبه داشته و سیر روحی‌اش در راه عرفان بود

شاگردان

1.آقا حسین خوانساری
2.صدرالدین محمد شیرازی معروف به ملاصدرا
3.حکیم ملا عبدالرزاق لاهیجی
4.ملا محسن فیض کاشانی
5.حکیم قطب‌الدین لاهیجی
6.سید احمد علوی عاملی
7.ملاخلیل قزوینی
8.علی نقی کمره‌ای
9.نظام‌الدین امیر احمد بن زین‌العابدین عاملی
10.محمدتقی بن ابی‌الحسن حسینی استرآبادی
11.عبدالغفار بن محمد بن یحیی گیلانی
12.امیر فضل‌الله استرآبادی
13.دوست علی بن محمد
14.عادل بن مراد اردستانی
15.شمس‌الدین محمد گیلانی
16.میرزا شاهرخ بیگار
17.محمدحسین حلبی
18.عبدالمطلب بن یحیی طالقانی
19.ابوالفتح گیلانی
20.میر منصور گیلانی