انسان‌ها در طول زندگی خود، همواره در حال یادگیری هستند. یادگیری در برخی موارد هدفمند بوده و افراد در طول مسیری که برای رسیدن به هدفی تلاش می‌کنند، مهارت‌های لازم برای رسیدن به هدف خود را یاد می‌گیرند. از طرفی، در بسیاری از موارد ما به صورت ناخودآگاه در طول زندگی و در حال انجام امور روزمره خود، چیزهای جدیدی یاد می‌گیریم. اما حالت دیگری نیز وجود دارد که در آن ما با مطالعه مطلب کوتاهی در شبکه‌های مجازی یا دیدن بخشی از فیلم آموزشی نحوه انجام یک کار، فکر می‌کنیم که آن مطلب را یاد گرفتیم یا به طور کامل متوجه آن موضوع شده‌ایم. در این شرایط توهم یادگیری درون ذهن فرد شکل گرفته است.
مطلبی که ما قصد داریم در این مقاله به آن بپردازیم، دقیقاً همین موضوع است. گاهی اوقات ما فکر می‌کنیم که درباره موضوع خاصی یا حتی درباره دنیای پیرامون خود، چیزهای زیادی را می‌دانیم. درصورتی‌که هنگام تمرکز روی آن موضوع یا در مواجهه با مشکلی مرتبط با آن، متوجه عدم آگاهی خود می‌شویم. در این مقاله قصد داریم درباره توهم یادگیری، نشانه‌هایی که در افراد ایجاد می‌کند و راهکارهای برطرف کردن آن صحبت کنیم.
توهم یادگیری چیست؟توهم یادگیری یا دانش یعنی ما تصور کنیم که به موضوعی کاملا مسلط هستیم، در حالی که در واقعیت اینطور نیست. در واقع ما یا چیزی را نمی‌دانیم یا اطلاعات ما درباره آن، اشتباه و ناقص است. علت اصلی توهم یادگیری یا دانش، تصور ناقص ما نسبت به یادگیری یک مطلب و سپس ارزیابی آن با همان دانش غلط یا ناقص است. استیون اسلومن و فیلیپ فرنباخ نویسندگان کتاب توهم دانش، معتقدند که مردم بیشتر از آن چیزی که فکر می‌کنند، نادانند.
در قسمتی از این کتاب آمده است که همه ما از توهم دانایی رنج می‌بریم. توهم اینکه فکر می‌کنیم همه‌چیز را درباره همه امور می‌دانیم. درصورتی‌که درک و دانش ما بسیار کمتر از آنچه فکر می‌کنیم است. بیشتر ما در رشته‌ای تخصص داریم و در آن مشغول کار هستیم. اما آیا چنین چیزی باعث می‌شود که دیگر به دنبال یادگیری مطالب جدید رد مورد آن نباشیم؟ توهم یادگیری جلوی بیشتر یادگرفتن را از انسان می‌گیرد.
فرنباخ و اسلومن در کتاب خود این پرسش را مطرح می‌کنند که: “چطور می‌توانیم ادعای یادگیری داشته باشیم، درحالی که چیزی نمی‌دانیم؟” آنها اینگونه پرسش خود را پاسخ می‌دهند: چون ما با یک دروغ زندگی می‌کنیم. ما هرروز با این دروغ از خواب بیدار شده و تا آخر شب که به رخت خواب می‌رویم. مدام این دروغ را با خود تکرار می‌کنیم که کاملا بر آن موضوع مسلط شده‌ایم. حتی شاید به چیزهایی اعتقاد داشته باشیم که اصلاً درست نباشند اما در اعتقادات و باورهای ما ریشه دوانده‌اند. ما پیچیدگی‌های جهان را با مسائل خرافی برای خود ساده کرده و توهم دانایی داریم. دلیل اصلی توهم یادگیری این است که به اندازه کافی مطالعه نداشته‌ایم یا اطلاعات ما در این زمینه خیلی ناقص است.
نکاتی که توهم دانش را در یک فرد نمایان می کنندهمه ما با افرادی که در مهمانی‌ها یا در محیط کار خود یا در جمع دوستان معمولاً درباره هر موضوعی اظهارنظر می‌کنند را دیده‌ایم. در یشتر موارد هم این جملات را زیاد از طرف آنها می‌شنویم که:
« من از قبل می‌دانستم و نیازی به بازگو کردن از طرف شما نبود»
« این مطلب هیچ‌چیز جدیدی برای یادگیری من نداشت»
« این کلاس یا این سمینار بیهوده بود و نکته خاصی نداشت»
« کتاب‌ها تکراری هستند، من با علم روز پیش می‌روم و دانش خود را اضافه می‌کنم»
« نه این مطلب درست نیست، همه شما اشتباه می‌کنید»
دقیقا زمانی که ما فکر کنیم که از همه‌چیز سر درمی‌آوریم، توهم یادگیری در ما شروع می شود. استیون هاوکینگ دانشمند بزرگ می‌گوید: « بزرگ‌ترین دشمن دانش، جهل و نادانی نیست بلکه توهم دانایی است».
اثرات توهم یادگیری در افراداما سوال اصلی این است که توهم یادگیری چه تاثیری بر روی زندگی شخصی ما می‌گذارد؟ برای درک بهتر این موضوع، به مثال زیر توجه کنید:
تصور کنید که شما در دوره تندخوانی ما ثبت نام کرده‌اید. مسلما بعد از گذشت ۳-۴ جلسه، شما تا حدودی با تندخوانی آشنا خواهید شد. اما سوال اینجاست، آیا شما قادرید تمام تکنیک‌های تندخوانی را به دیگران تدریس کنید؟ پس اولین نکته مهم در اینجا میزان دانش واقعی شماست. حال تصور کنید که شما با وجود دانش کم خود در مورد تندخوانی، تصمیم می‌گیرید که این مهارت را به دیگران هم تدریس کنید! با کمی دقت به این بخش می‌فهمیم که دومین نکته موثر در میزان توهم یادگیری افراد، برداشت غلطی است که آنها از میزان دانش خود دارند.
اما سومین نکته ما عموما از اطرافیانمان سرچشمه می‌گیرد. بگذارید به مثال خود برگردیم، تصور کنید که پدر شما بعد از تنها ۴ جلسه از دوره تندخوانی، از شما توقع دارد که با سرعت ۵ برابر نسبت به قبل مطالعه کنید! آیا چنین چیزی منطقی است؟ پس نتیجه می‌گیریم سومین عامل موثر در توهم یادگیری، انتظارات سایر افراد از میزان دانش ماست.
اگر این سه مورد با یکدیگر منطبق نباشند باعث ایجاد مشکلاتی در زندگی ما و ارتباط ما با دیگران می‌شوند.
۱- میزان واقعی یادگیری
سنجیدن میزان واقعی یادگیری یکی از مهمترین کارهایی است که ما باید انجام دهیم. عدم اطلاع از میزان دقیق مهارت یا دانشی که ما در مورد موضوعی داریم، باعث خواهد شد که مسئولیت کاری را بیهوده برعهده بگیریم، آن‌هم درحالی که در انجام دادن آن ناتوانیم. مجموعه این عوامل می‌تواند در آینده شغلی و تحصیلی ما تاثیر منفی بگذارد.
۲- برداشت خود ما از میزان یادگیری
همه ما افرادی را می‌شناسیم که با یادگیری سطحی یک موضوع یا مهارت، توهم استاد بودن پیداکرده و خود را استاد یا مدرس می‌پندارند. برداشتی که این افراد از میزان یادگیری و رشد خود دارند، بیشتر از میزان یادگیری صورت گرفته است. نکته جالب اینکه آنها معمولاً در روابط اجتماعی خود، این موضوع را بروز می‌دهند. توهم یادگیری در این افراد باعث به وجود آمدن یک نوع غرور کاذب در آنها می‌شود. در نتیجه سایرین تمایل زیادی به برقراری ارتباط با آنها نخواهند داشت.
۳- برداشت دیگران از میزان یادگیری و توانمندی ما
سومین اتفاقی که توهم یادگیری برای ما رقم می‌زند، انتظارات بیش از حد سایرین از میزان یادگیری ماست. این موضوع هم موجب شکل گرفتن نوعی اعتماد به نفس کاذب در فرد خواهد شد. به طوری که اگر او در انجام کاری که دیگران از او انتظار دارند شکست بخورد، دچار ضربه روحی بدی خواهد شد.
راهکارهایی برای درمان توهم یادگیریبرای درمان توهم یادگیری، ما باید به درون خودمان رجوع کنیم. درواقع باید این غرور و حس برتری نسبت به دیگران را کنار گذاشته و با واقعیت کنار بیاییم. واقعیت این است که هیچ چیزی انتها ندارد و همواره برای یادگیری بیشتر، مطالب زیادی است که ما هنوز آنها را مطالعه نکرده‌ایم. در این قسمت دو روش برای تمرین کنار گذاشتن توهم یادگیری را به شما معرفی می‌کنیم.
شک کردن به باورها خودبهتر است همیشه باورهای خود را درباره مسائل مختلف بررسی کنید. از بررسی دوباره اعتقادات خود و مطالعه و تحقیق درباره آنها نباید ترسی داشته باشید. اکثر انسان‌ها تصور می‌کنند که باور و دانش آنها درست و غیر قابل انکار است. برای مثال همیشه به ما گفته‌شده که سرمایه‌گذاری روی طلا خوب است. اما آیا ما واقعاً تحلیل‌های فنی درباره این موضوع را مطالعه کرده‌ایم؟ ما روی این موضوع که آیا چیزی ارزشمندتر از طلا برای سرمایه‌گذاری وجود دارد یا نه، تحقیق کرده‌ایم؟ آیا تحقیق کرده‌ایم که شاید چیزی که برای خرید طلا می‌فروشیم، ارزش بالاتری نسبت به طلا پیدا کند؟ شک کردن همیشه هم بد نیست، چرا که گاهی اوقات راه رسیدن به یقین از دل شک می‌گذرد.
مهارت آموزیبهترین راه برای سنجیدن میزان یادگیری امتحان گرفتن از خود است. برای مثال در دوران جمع بندی کنکور، برخی دانش آموزان یا داوطلبان کنکور آزمون‌های آزمایشی برگزار می‌شود تا میزان دانش خود را ارزیابی کنند. اینکه یک دانش‌آموز صرفاً کتاب‌های درسی خود را مطالعه کند، تضمینی برای یادگیری او نیست. مهارت پیدا کردن روی یک موضوع با انجام آزمایش و امتحان است که پدید می‌آید. هیچ‌گاه نباید تصور کرد که دانش و یادگیری ما برای موضوعی کافی است. اگر فرایند یادگیری به خوبی انجام‌شده، و اطلاعات خوبی درباره یک موضوع داریم، با مطالعه بیشتر یا با آزمون‌های بیشتر، می‌توانیم میزان مهارت خود را افزایش دهیم. درواقع انسان با دانش ادراک، می‌تواند همیشه در حال یادگیری باشد و از توهم یادگیری دور بماند.
جمع بندی توهم یادگیری ممکن است در هر فرد بروز پیدا کند اما این خود فرد است که ابتدا با منطقی فکر کردن و سپس با مطالعه بیشتر، این توهم را در خود از بین می‌برد. توهم دانایی یا یادگیری، نتیجه کم مطالعه کردن یا نتیجه‌گیری سریع، بدون داشتن دانش کافی است. توهم یادگیری باعث می‌شود که فرد بلافاصله تصمیم به بازگو کردن استدلال‌های غلط خود کند.با استفاده از تکنیک‌هایی که در این مقاله به آنها اشاره شد، می‌توانید به مرور زمان این توهم را از خود دور کنید.
