مهروماه

عوامل موثر در یادگیری
زندگی ما خواه ناخواه تحت تاثیر عوامل خارجی و داخلی بسیاری است. هرکدام  ازاین فاکتورها می‎توانند مسیر زندگی ما را در موارد مختلف تغییر دهند. بدون سک یکی از مهمترین زمینه هایی که عوامل خارجی می توانند آن را به خطر بیاندازند، آموزش و یادگیری است. آشنایی با عوامل موثر در یادگیری باعث خواهد شد تا هرکدام از ما سبک و یا روش های مناسب را برای مراحل یادگیری خود انتخاب کنیم و مشکلی از این بابت نداشته باشیم. برای اینکه بفهمیم هر عامل چگونه می تواند آینده ما را تهدید کند و ما چگونه می توانیم با چنین تهدیدی مقابله کنیم، اول باید با هرکدام از این عوامل آشنا شویم. آشنایی با این تهدید‎ها باعث می‎شود که ما با انتخاب بهترین روش های مطالعه و یادگیری، بتوانیم موفقیت خود را در آینده تضمین کنیم. در ادامه این عوامل را بررسی خواهیم کرد.

کدام عوامل در یادگیری موثر هستند
به طور کلی رواشناسان عوامل موثر در یادگیری را به دوس دسته اصلی تقسیم بندی می کنند.
مطالعه این عوامل به ما کمک خواهد کرد تا ضعف هایمان را پیدا کنیم. سپس با انتخاب سبک و روش های یادگیری موثر بتوانیم به بهترین شکل ممکن از مطالب جدید استفاده کنیم و آنها را به خوبی یاد بگیریم.
گاهی اوقات حتی ندانستن نکته ای ساده مثل اینکه چگونه کتاب بخوانیم می‎تواند به ما صدمات بزرگی بزند.
این دو دسته از عوامل موثر در یادگیری عبارتند از:
عواملی که به فرد مربوط اند
عواملی که در طول فرآیند یادگیری تاثیر گذارند
عوامل موثر در یادگیری که با فرد در ارتباط اند
مهمترین موهبت الهی، قوه تفکر، تعقل و تصمیم گیری بوده که آن را به همه انسان ها بخشیده است.
اما همین خصوصیت منحصر به فرد باعث شده است که یادگیری در افراد مختلف یکسان اتفاق نیفتد و هر فرد بنا بر شرایط مختلفی که دارد بتواند موضوعات و مطالب جدید را فرا بگیرد. در این بخش ما با بررسی این عوامل، به شما کمک خواهیم کرد تا بتوانید تاثیر هریک از آنها را خنثی کنید. این ۷ عامل عبارتند از:
انگیزه
آمادگی ذهنی و مشتاق بودن
توانایی های یادگیرنده
آرمان ها و آرزوهای فرد
توجه و تمرکز
سلامت کلی فرد
بلوغ و یا سن یادگیرنده
عوامل موثر در مراحل یادگیری - سبک ها و روش های یادگیری 

۱. انگیزه، اولین عامل از عوامل موثر در یادگیری
انگیزه اصلی ترین و مهمترین عامل یادگیری است. اگر فرد مورد نظر انگیزه ای برای یادگیری مطالب نداشته باشد، هیچ چیزی نمی‎تواند او را وادار به یادگیری کند. حتما همه شما هم در اطرافتان کسانی را دیده اید که علیرغم فشار های خانواده، و حتی فراهم بودن شرایط تحصیل و زندگی، نتوانسته اند به موفقیت خاصی دست پیدا کنند. دلیل این اتفاق می تواند کمبود انگیزه در فرد مورد نظر باشد. زمانی که شما نسبت به انجام کاری بی‎ تفاوتید، انگیزه شما هم به صورت ناخودآگاه کاهش پیدا می کند و در نتیجه قادر نخواهید بود که مطالب را به خوبی یاد بگیرید.
اما برای مقابله با این موضوع چه باید کرد؟ یکی از بهترین راه حل ها برای مقابله با بی انگیزگی، هدفگذاری است. هدف گذاری کردن بر روی مسائل مختلف باعث خواهد شد که هروقت فرد احساس خستگی و بی انگیزگی داشت، با نگاهی به هدف هایش دوباره انرژی لازم را برای ادامه راه کسب نماید. برای مثال تصور کنید که شما می‎خواهید امسال در مدرسه عملکرد بهتری داشته باشید، اما انگیزه لازم را ندارید. برای مقابله با این مشکل می بایست برای خود هدف هایی مشخص کنید و سپس با پیدا کردن بهترین روش برای درس خواندن در دبیرستان بتوانید نتیجه دلخواه‎تان را بگیرید. 

۲. آمادگی ذهنی و اشتیاق
بعد از اینکه انگیزه لازم را برای یادگیری پیدا کردید به باید به سراغ دومین عامل ینی آمادگی ذهنی و اشتیاق یادگیری بروید. تقریبا هیچ کاری در دنیا نیست که بدون داشتن آمادگی ذهنی کافی بتوان آن را به خوبی انجام داد. قطعا یادگیری با سبک های متفاوت و پیچیده اش هم از این قاعده مستثنی نیست. تقریبا تمام تحقیقات بر این نکته پافشاری می‎کنند که آمادگی ذنی کافی می تواند به فرد در یادگیری مطالب مختلف مثل زبان انگلیسی کمک شایانی بکند. اما علاوه بر آمادگی، شما باید اشتیاق و میل به یادگیری هم داشته باشید. هدف گذاری می تواند حتی همین خصوصیت را نیز در شما تقویت کند.

۳. توانایی های یادگیرنده
اما عامل بعدی که می‎تواند در یادگیری افراد موثر باشد، توانایی های خود آنهاست. خصوصیاتی مانند هوش، نگرش و خلاقیت همگی فاکتورهایی هستند که می‎توانند یادگیری را در یک فرد تقویت یا تضعیف کنند. پیش تر و در مقاله راه های تقویت حافظه و هوش در مورد انواع هوش صحبت کدریم و گفتیم که هرکدام از آنها چه وظایفی برعهده دارند و چگونه می‎توان آن‎ها را تقویت کرد.  همچنین تمرینات مختلفی مثل نقاشی کشیدن و یا حتی شطرنج بازی کردن می‎توانند به تقویت خلاقیت افراد کمک کنند. توانایی های ذاتی هر فرد بدون شک از مهمترین عوامل موثر در یادگیری او به حساب می‎آیند. گرچه اغلب این توانایی ها تغییر ناپذیرند، ولی می‎توان با انجام تمریناتی آنها را کمی بهبود بخشید.

۴. آرمان ها و آرزوهای فرد
این ضرب المثل که “سنگ بزرگ نشانه نزندن است” را شنیده اید؟ خوب است چون اینجا هم باید بیخیالش شوید، و هم به آن توجه کنید! آرزوها یا بهتر بگوییم هرکس باید بر اساس توانایی هایش باشد. در غیر این صورت رسیدن به آنها تقریبا برایش غیرممکن خواهد بود. به همین ترتیب فرد باید آرمان هایی داشته باشد که با شرایط او همخوانی داشته باشد. این شرایط شامل میزان آشنایی او با مطالب، میزان وقتی که در اختیار دارد و شرایط مالی او می شود. انتخاب آرمان ها و هدفگذاری موضوع بسیار مهمی است چرا که اگر درست انجام شود می‎تواند مانند بنزین سوپر جان تازه ای به شما ببخشد. اما امان از وقتی که هدفگذاری شما درست نباشد. اجازه دهید با یک مثال به خوبی مسئله را برایتان شرح دهم.
زمانی که در آموزشگاه تدریس زبان می کردم، شاگردی داشتم که دوست داشت در آزمون آیلتس نمره ۸ بگیرد. اما حقیقت این بود که دوست ما به اندازه‎ای دانش و اطلاعات زبانی نداشت که بتواند این نمره را کسب کند. اما اشتباه اصلی او این بود که بجای واقع بین بودن و انتخاب سبک مناسب از بین روش های یادگیری یک راست به سراغ کتاب های آیلتس رفت. نتیجه اش هم همانطور که همه شما به آن فکر می‎کنید مشخص است. دوست ما به شکل مفتضحانه ای شکست خورد! دلیل آن هم این بود که او نه تنها هدفگذاری درستی انجام نداده بود؛ بلکه سبک و روش اشتباهی هم برای رسیدن به آن هدف انتخاب کرده بود. توجه داشته باشید که علاوه بر هدفگذاری صحیح، انتخاب درست از بین سبک و روش های یادگیری موجود هم از عوامل مهم موفقیت است.

۵. توجه و تمرکز از دیگر عوامل موثر در یادگیری هستند
داشتن یک ذهن متمرکز در هنگام مطالعه یا تدریس معلم می‎تواند به یادگیری ما کمک زیادی کند.
همانطور که پیشتر هم گفتیم زمانی که فرد با آگاهی کامل مطلبی را مطالعه می‎کند، بهره بیشتری از مطالعه آن خواهد برد. به همین دلیل هم اگر در هنگام یادگیری یک مبحث به اصطلاح ذهنتان هم در کلاس آماده باشد، میتوانید بهره بیشتری از آن ببرید.
همچنین اگر در حال مطالعه در منزل هستید، عوامل مزاحم را از خودتان دور کنید.
عوامل مزاحم همان گوشی، تبلت یا هرچیزی هستند که ممکن است حواس شما را پرت کنند.
مخصوصا زمانی که امتحان دارید و به دنبال درس خواندن در شب هستید، حذف عوامل مزاحم می‎تواند یکی از موثرترین عوامل موثر در یادگیری شما باشد.

۶. سلامت جسمی و روانی از دیگر عوامل موثر در یادگیری است
بدون شک داشتن بدنی سالم در کنار سلامت ذهنی و روانی به ما کمک خواهد کرد تا به بهترین شکل مراحل یادگیری را پشت سر بگذاریم و بتوانیم به خوبی مطالب مختلف را یاد بگیریم. اما در این بین موانعی هم ممکن است بر سر راه ما قرار بگیرند. برای مثال ناتوانی ها و بیماری های مادرزادی مثل نابینایی یا دیگر نارسایی ها می‎تواند مراحل یادگیری را در فرد کندتر کند. هرچند که این حوادث گاهی اوقات می‎تواند باعث بوجود آمدن اشتیاق سوزان یا Burning Desire در فرد شود. اما اگر ازین مشکلات رنج نمی برید، با داشتن یک رژیم غذایی مناسب و ورزش روزانه می توانید سلامت بدنی خود را حفظ کنید.
آمادگی ذهنی دیگر عامل یادگیری است که می‎تواند مراحل آن را در ما سریعتر یا کندتر کند.
فکر کردن بیش از حد به مسائل کوچک و یا نگرانی های بی مورد برای روز های نیامده را کنار بگذارید.
تنها بر روی کار خود تمرکز کنید و خواهید دید که مراحل یادگیری درون ذهن شما با سرعتی چند برابر اتفاق می‎افتند.
بیخود نیست که از قدیم گفتن: “عقل سالم در بدن سالم”
ورزش و خوردن سبزیجات رو به هیچ وجه فراموش نکنید!

۷. بلوغ و بالا رفتن سن فرد یادگیرنده
همانطور که سن ما بالا تر می‎رود یادگیری برخی چیزها برایمان ساده‎تر و برخی سختتر می‎شود.
برای مثال غیر ممکن است که یک کودک ۲ ساله بتواند موتورسواری کند. چرا که این کار علاوه بر داشتن آگاهی لازم از قوانین و مقررات، نیازمند داشتن قوای بدنی برای هدایت و کنترل موتورسیکلت نیز می‎باشد.
به همین شکل هم فردی که ۵۰ سال را گذرانده، سختتر از یک کودک ۸ ساله زبان انگلیسی را خواهد آموخت. پس بهتر است قبل از اینکه مراحل یادگیری را در هر زمینه ای طی کنیم، شرایط سنی را هم یه عنوان یکی از عوامل موثر در یادگیری در نظر داشته باشیم. یادگیری هر چیزی در زمان مربوط به آن می‎تواند علاوه بر راحتتر بودن، برای ما کاربردی تر هم باشد.

عوامل بیرونی موثر در فرآیند یادگیری
به جز عوامل و نکاتی که به خود افراد مربوط می‎شوند تعدادی از عوامل به نحوه آموزش و یادگیری برمی‎گردد.به خصوص اگر شما هم معلم هستید، حتما باید به این نکات توجه ویژه ای داشته باشید.فراهم کردن فضای دوستانه و محتوای آموزشی جذاب می‎تواند مراحل یادگیری را در افراد آسانتر کند.در طرف مقابل اما، استفاده از برنامه درسی خشک و غیرقابل انعطاف میل فرد را به یادگیری کاهش می‎دهد.بطور کلی برای مقابله با این موضوع بهتر است مطالب درسی مناسب با سن، فرهنگ و سطح افراد باشند.
در ادامه ۴ عامل بیرونی یادگیری را برای شما معرفی می‎دهیم که عبارتند از:
متدهای آموزشی
فرایادگیری
بازتاب عملکرد افراد یادگیرنده
فضای آموزشی مناسب
 
۱. متدهای آموزشی، از مهمترین عوامل یادگیری
استفاده از متدهای آموزشی مناسب از عواملی هستند که به یادگیری دانش‎آموز کمک ویژه‎ای می‎کنند.
این متدها باعث می‎شوند که دانش‎آموزان بتوانند بهترین سبک و روش های یادگیری را برای خود برگزینند.
همچنین استفاده از متدهای مختلف باعث می شود که افراد در حین کلاس احساس یکنواختی و خستگی نکنند.
متدهای جدید و روز دنیا مثل نقشه کشی ذهنی می‎تواند به طی کردن مراحل یادگیری سرعت ببخشد.
در ادامه با برخی از کلی ترین متدها که از عوامل موثر در یادگیری هستند آشنا می‎شویم.

روش جز به کل: اگر مطلبی که قرار است سر کلاس تدریس کنید طولانی است، بهتر است آنرا به بخش های کوچکتر تقسیم کنید. اینگونه سختی آن کمتر به نظر می‎رسد. فراموش نکنید که پس از اتمام تدریس، ارتباط این بخش ها را باهم مشخص کنید.
 
تندخوانی: آموزش تندخوانی در کلاس ها می‎تواند به دانش آموزان کمک فوق‎العاده‎ای کند.
برای انجام آن هم نیازی نیست کار عجیبی انجام دهید، کافیست به دانش‎آموزان عبارت‎خوانی را بیاموزید.
همین تمرین ساده می‎تواند باعث افزایش سرعت مطالعه در دانش‎آموزان شما شود.

تکرار و اصلاح اشتباهات: تکرار کردن یکی از بهترین روش ها برای پیدا کردن نقاط ضعف افراد است.
برای اینکه از این روش یادگیری بهره ببرید، از دانش‎آموزان خود بخواهید که مطالب آموزشی را تکرار کنند.
بدین ترتیب آنها متوجه نقاط ضعف خود شده و می‎توانند با مطالعه بیشتر آنها را برطرف نمایند.
 

2.فرایادگیری
یکی دیگر از عوامل مهم در یادگیری که می‎تواند یادگیری آنها را افزایش دهد، فرایادگیری است.
فرایادگیری یا Overlearning به معنای این است که فرد تمریناتی بیش از تمرینات موحود در کتاب و برنامه آموزشی انحام دهد. بدین ترتیب او قادر خواهد بود که به خوبی مطالب را به زبان خود بیان کند.
به بیان دیگر مراحل یادگیری در افرادی که به فرایادگیری اعتقاد دارند کاملا اتفاق می‎افتد.
شما می‎توانید با دادن تکالیف و تمرین های اضافه، این لطف را در حق دانش‎آموزانتان انجام دهید.
فراموش نکنید که توجه به غر‎زدن‎های آنها بی‎فایده است، پس کاری را بکنید که هم به نفع آنهاست و هم خودتان.

۳. بازتاب عملکرد افراد یادگیرنده از دیگر عوامل موثر در یادگیری است
پیش تر در مورد اهمیت عملکرد افراد و پاسخ‎های آنها صحبت کردیم.
اما جالب است بدانید بررسی و مطالعه خطاهایی که دانش‎آموزان انجام می‎دهند می‎تواند به ما در طراحی برنامه آموزشی مناسب و کاربردی که بر اساس نیاز های افراد حاضر در کلاس باشد کمک کند.پس این اشتباهات را یادداشت و آنها را سر فرصت حتما بررسی کنید.

۴. فضای آموزشی مناسب آخرین عامل موثر در یادگیری
قطعا همه ما مطالعه در یک کلاس با تجهیزات جدید و نور کافی و دمای هوای مطبوع را به یک کلاس کهنه ترجیح می‎دهیم. دلیل این امر آن است که بدن ما به صورت کامل با مغزمان در ارتباط است و راحت نبودن هرکدام از آنها بر روی دیگری تاثیر منفی می‎گذارد.پس سعی کنید مکانی را انتخاب کنید که هم از لحاظ دمای هوا مناسب باشد و هم نور کافی داشته باشد.اگر هم معلم هستید اما بهتر است چنین فضایی برای یادگیری افراد فراهم کنید.