مهروماه

انسان‌ها همواره توجه‌ خاصی به همسایه‌ی نزدیک خود داشته‌اند، احتمالا اجداد ما در هزاران سال قبل همچون ما، مجذوب سیاره‌ سرخ بودند.

چه کسی مریخ را کشف کرد؟ پاسخ به این سوال بسیار دشوار است. از آنجایی که این سیاره با چشم غیر مسلح قابل مشاهده است، انسان‌ها احتمالا از هزاران سال قبل همسایه نزدیک خود را دیده‌اند و هیچ راهی برای شناسایی ناظری که مدت‌هاست مُرده و برای نخستین بار متوجه نور سرخی در آسمان شب شده وجود ندارد.

اما تنها به این دلیل که ما هرگز نمی‌توانیم، نام این ناظر تیزبین را پیدا کنیم، بدین معنا نیست که هیچ موضوع جالبی در خصوص تاریخچه مشاهدات مریخ وجود ندارد. مریخ، مانند سیارات دیگری که بدون تلسکوپ قابل‌مشاهده‌اند، مدت‌هاست که با حرکات غیرمعمولش در مقابل صورت‌ فلکی پس‌زمینه، توجه انسان‌ها را به خود جلب کرده است.

فرهنگ‌های مختلفی از مایاها تا چینی‌ها و از بومیان استرالیا تا یونانی‌ها، مشاهدات متفاوتی از گردش این سیاره در آسمان داشتند. شاید آنها نمی‌دانستند که مریخ چیست و فقط نورِ روشنی را در آسمان شب می‌دیدند که رفتار مشابهی با سایر نورهای روشنِ آسمان نداشت.

آنتونی اَوِنی، استاد سابق دانشگاه کولگیت نیویورک که سال‌هاست، نجوم باستانی در آمریکای مرکزی و جنوبی را بررسی می‌کند، می‌گوید:

    سیارات همچون امروز، دنیاهای جداگانه‌ای محسوب نمی‌شدند.

ناظران اولیه مریخ، با روش‌های مختلفی این سیاره را مشاهده کرده‌اند. اخترشناسان مدرن به‌ سال نجومی توجه‌ می‌کنند، مدت زمانی‌ که طول می‌کشد مریخ به دور خورشید بچرخد که حدود ۶۸۷ روز زمینی است. اما اونی می‌گوید، برای قرن‌ها، این عددی نبود که ناظران به مریخ نسبت می‌دادند، بلکه آنها، دوره‌ها و حرکات را می‌شناختند که ما توجهی به آنها نمی‌کنیم.

فرهنگ‌های باستان، ۷۸۰ روز را محاسبه‌ می‌کردند که میانگین زمان چرخه‌ای که مریخ در آسمان شب دیده می‌شود را نشان مي‌دهد. سیاره سرخ در آسمان شب ظاهر و ناپدید می‌شود. اگر دوره‌ای از ظاهر شدن تا ناپدید شدن یا برعکس را تماشا کنید، این دوره حدود ۷۸۰ روز طول می‌کشد که به آن دوره‌ی هلالی گفته می‌شود.

اونی که ابتدا فرهنگ مایاها را بررسی کرده، می‌گوید که بیشتر آنچه که از نحوه‌ی مشاهده مریخ توسط مایاها می‌دانیم، از کتابی به نام «کدکس درسدن» است. در این کتاب، جداولی از مشاهدات آسمان شب وجود دارد که دانشمندان با توجه به چرخه ۷۸۰ روزه، تصور می‌کنند متعلق به مریخ باشد.

اونی گفت، دیگر فرهنگ‌هایی که به دنبال آسمان بودند، بیشتر دوست داشتند که به‌جای سفر هر سیاره در آسمان، نحوه‌ی تعامل سیارات مختلف با هم را بررسی کنند. به عنوان مثال، او به اخترشناسان چینی اشاره می‌کند که بیشتر مجذوب «مقارنه سیاره‌ای» بودند که به نزدیکی ظاهری اجرام آسمانی در آسمان شب (از دید ناظر زمینی) اشاره دارد.

به‌همین ترتیب، یکی از قبایل استرالیایی، مریخ را یکی از چهار همسری می‌دانستند که به‌دنبال ماه سفر می‌کنند. قبیله‌ای دیگر نیز مریخ و زهره را به‌شکل دو چشمِ یک هیولای آسمانی می‌دید.

اما متاسفانه اسناد تاریخی اندکی ار نحوه‌ی مشاهده مریخ به‌جای مانده است. اخترشناسانی که مشاهدات نجومی بومیان استرالیا را بررسی کردند، شواهدی را به‌دست آورده‌اند که نشان می‌دهد، مردم بومی این منطقه برای هزاران سال به دقت موقعیت مریخ و دیگر سیارات را در آسمان دنبال می‌کردند.

البته، یونانیان و رومیان، حرکت مریخ و دیگر اجرام را در آسمان دنبال کرده‌اند. آنها سیاره سرخ را با خدای جنگ خود (رومیان به آن مارس و یونانیان به آن آرس می‌گفتند) مرتبط می‌دانستند و نام مریخ (مارس) هم از اساطیر آنها وارد دنیای ما شد.