مهروماه

یک تیم پژوهشی ۱۲ قمر جدید کشف کردند که به دور غول گازی منظومه‌ی شمسی در حال گردش هستند. این قمرهای جدید مشتری به‌طور تصادفی، کشف شده‌اند.

مشتری بزرگترین سیاره در منظومه‌ی شمسی است که دارای حاشیه‌ی وسیعی است. ماه‌های سیاره غول‌آسای مشتری، دارای ۶۹ قمر شناخته‌شده‌ است. بزرگ‌ترین و پرجرم‌ترین این قمرها چهار قمر گالیله‌ای هستند و برای بشر اولین اجرام کشف شده‌ای بودند که در مدار زمین یا خورشید قرار نداشتند. اخترشناسان اعلام کرده‌اند که ۱۲ قمر جدید در حال چرخش به دور مشتری را شناسایی کرده‌اند که یکی از آنها به شکل قابل ملاحظه‌ای عجیب است. با احتساب این کشف جدید، ۷۹ قمر به دور مشتری گردش می‌کنند که در میان سیاره‌های منظومه‌ی شمسی، مشتری بیش از هر سیاره‌ی دیگری قمر دارد.

دانشمندان هنگام جست‌وجو برای سیاره‌ی ایکس (Planet X) که فراتر از پلوتو قرار دارد، این قمرها را کشف کرده‌اند. از ۱۲ قمر تازه کشف‌شده، ۱۰ مورد جزو اجرام آسمانی هستند که تا به حال مشاهده نشده بوده‌اند اما دو قمر دیگر قبلا مشاهده شده بودند. ستاره‌شناسان مجموعه‌ی ۷۹تایی قمرهای مشتری را به چند گروه تقسیم می‌کنند: گروه اول ۴ تا از بزرگترین آنها به نام‌های اروپا (Europa)، آیو (Io)، گانیمد (Ganymede) و کالیستو (Callisto) به عنوان قمرهای گالیله‌ای، کاشف این قمرها، شناخته می‌شوند. گروه دیگر موافق‌گرد (prograde) نام دارد که هم‌جهت با مشتری می‌چرخند و گروه سوم دورتر هستند که مخالف‌گرد (retrograde) نام دارند و در جهت مخالف با جهت چرخش مشتری، می‌چرخند.

اسکات شپارد (S. Sheppard) رهبر این تیم پژوهشی و همکارانش که کشف قمرهای جدید را بر عهده داشتند، با استفاده از تلسکوپ‌هایی در جستجوی شواهد برای سیاره‌ی نهم منظومه‌ی شمسی یا همان سیاره‌ی ایکس بودند که موفق شدند به‌طور تصادفی این قمرها را بیابند. در بین این ۱۲ قمر، ۱۱ مورد از آنها معمولی هستند، در حالی که ماه دوازدهم واقعا عجیب و غریب است. دلیل این موضوع مدار گردش آن است و با  قطری کمتر از یک کیلومتر، کوچکترین قمر مشتری است. از ۱۲ قمر جدید کشف‌شده، ۲ تا در گروه موافق‌گرد قرار دارند. آنها کمی کمتر از یک سال طول می‌کشند تا مشتری را دور بزنند و با توجه به شباهت‌ها در فاصله و زاویه‌ی مدارهای آنها، اجرام موجود در این گروه به‌طور کلی تکه‌های باقی‌مانده از یک قمر بزرگتر در نظر گرفته می‌شوند.

۹ مورد از قمرها به‌طور مخالف‌گرد در مدار خود گردش می‌کنند؛ یعنی خلاف چرخش مشتری. تصور می‌شود که اجرام این گروه از ۳ قمر بزرگ‌تر که به‌وسیله‌ی برخورد، متلاشی شده‌اند، باقی مانده‌اند. بر اساس گمانه‌زنی‌ها، بسیاری از اقمار مشتری در حقیقت سیارک‌ها و یا دنباله‌دارهایی بودند که در دام گرانش این غول گازی اسیر شده‌اند و به عنوان قمر آن به زندگی خود ادامه می‌دهند. در بین ۶۷ قمر قبلی کشف شده نیز ۳۳ مورد از آنها به همین شکل گردش می‌کردند.

دو نمونه از قمرهای تازه کشف شده در بین مجموعه قمرهایی هستند که فاصله‌ی نزدیکی نسبت به سیاره‌ی خود دارند و به‌صورت موافق‌گرد گردش می‌کنند. بیشتر این قمرها در کمتر از یک سال، دور کامل را در اطراف مشتری طی می‌کنند. هنوز یک قمر باقی مانده است، این قمر که عجیب و غریب (oddball)  نامیده شده است، نمی‌تواند در هیچ‌‌کدام از گروه‌های سه‌گانه‌ی قمرهای مشتری قرار بگیرد و با توجه به مدار چرخش و زاویه‌ی آن، در معرض خطر قرار دارد.

شپارد می‌گوید:

    در میان اقمار جدید مشتری که کشف کرده‌ایم یکی از آنها مداری دارد که به هیچ‌ یک از مدارهای اقمار دیگر شباهتی ندارد. این نمونه واقعا عجیب است و احتمالا کوچک‌ترین قمر شناخته‌شده‌ی مشتری و قطر آن کمتر از یک کیلومتر است. این قمر دارای یک مدار هم‌جهت با مشتری است، اما مسیر گروه موافق‌گرد را دنبال نمی‌کند.

این قمر در فاصله‌ی دورتری از قمرهای موافق‌گرد قرار دارد و بنابراین از میان قمرهای مخالف‌گرد، می‌گذرد. در حالی‌که مدار چرخش آن موافق گرد است ولی در فاصله‌ی دورتری نسبت به سایر موارد مشابه گردش می‌‌کند و تقریبا یک سال و نیم زمینی طول می‌کشد تا به دور سیاره بگردد. برخورد احتمالی این قمر، هر دو جرم را متلاشی و به گرد و غبار تبدیل می‌کند. نام واله‌تودو (Valetudo) برای این قمر عجیب پیشنهاد شده است. به‌گفته‌ی دانشمندان احتمال برخورد شدید واله‌تودو با ۹ مورد از قمرهای جدیدی که خلاف جهت آن گردش می‌کنند نیز وجود دارد و همچنین وضعیت این قمر ناپایدار است. براساس گفته‌های شپارد، شرایط آن بسیار نامتعادل توصیف شده است و هر گونه برخوردی می‌تواند به تبدیل شدن تعدادی از قمرها به گرد و غبار منتهی شود. تیم پژوهشی معتقد است که واله‌تودو احتمالا بخشی از یک قمر بزرگتر بوده است. تعداد زیاد قمرهای نامنظم مشتری از دوره‌ای در زمان شکل‌گیری مشتری نشان می‌دهد این سیاره همچنان در حال رشد بوده است.