مهروماه

طوفان شنی که از چند هفته قبل در مریخ شروع شده، سرتاسر مریخ را فرا گرفته و هنوز ادامه دارد.

طوفان‌های شن هر سال در مریخ به وقوع می‌پیوندند، برخی از این طوفان‌ها حتی به وسعت یک قاره‌ در زمین می‌رسند. با این حال، طوفان‌های شن به‌ندرت، به‌قدری گسترش می‌یابند که سرتاسر سیاره را بپوشاندند. آخرین طوفان شن مریخ که از اولین روزهای ژوئن (اواسط خرداد) آغاز شد، تاکنون ادامه داشته و بخش‌های زیادی از سیاره سرخ را در تاریکی فرو برده است.

طوفان شن همچنین، مریخ‌نورد آپرتونیتی (Opportunity) را در وضعیتی شبیه به خواب زمستانی قرار داده است. مقامات ناسا اعلام کرده‌اند که از آنجایی‌ که این کاوشگر از پانل‌های خورشیدی برای تامین برق خود بهره می‌برد، به‌علت کمبود نور خورشید، موقتا در ‌وضعیت کم‌مصرف قرار داده شده است. در عین حال، دیگر مریخ‌نورد ناسا، کنجکاوی (Curiosity) که از باتری‌های هسته‌ای بهره می‌برد، تصاویری از آسمان تیره مریخ ثبت کرده است. دو مریخ‌نورد ناسا در دو سوی مخالف هم مشغول کاوش سیاره سرخ هستند.

به‌گفته‌ی ناسا، طوفان شن مریخ، اکنون به‌اندازه‌ای بزرگ شده که به یک رویداد گرد و غباری عظیم یا سرتاسری تبدیل شده است. به‌گفته‌ی پژوهشگران ناسا در آزمایشگاه پیشرانش جت در پاسادنا، کالیفرنیا، آخرین طوفان شنی در مریخ که در سرتاسر سیاره گسترده شد، سال ۲۰۰۷ اتفاق افتاد، یعنی ۵ سال قبل از اینکه ماموریت مریخ‌نورد کنجکاوی در دهانه گیل آغاز شود.

از سوی دیگر، مریخ‌نورد آپرتونیتی، از سال ۲۰۰۴ تاکنون در دشت‌های فلاته نیم‌روز، مشغول کاوش بوده است. در طی طوفان شنی که در سال ۲۰۰۷ رخ داد،‌ به‌دلیل میزان پایین انرژی (ناشی از کمبود نور)، ارتباط ناسا با مریخ‌نورد تا چند روز قطع شد.

ناسا اعلام کرده‌ است که ارتباط خود با کاوشگر آپرتونیتی را موقتا از دست داده است. مهندسان ناسا تصور می‌کنند که مریخ‌نورد در حالت کم‌‌مصرف قرار دارد و فقط به‌صورت موقت برای بررسی شارژ مجدد باتری خود به‌کار می‌افتد تا بتواند امکان مخابره اطلاعات به زمین را بسنجد. در حال حاضر، تمام برنامه‌های علمی مریخ‌نورد به حالت تعلیق درآمده است.

ناسا در بیانیه‌ای اعلام کرد که بررسی‌های اخیر از روند بقاي طولاني‌مدت مریخ‌نورد در طول سرمای شدید مریخ نشان می‌دهد که قطعات الکترونیکی و باتری‌های کاوشگر می‌تواند به‌حدی گرم نگه داشته شوند که کارایی خود را از دست ندهند. ناسا همچنین اعلام کرد که تا قبل از بازگشت وضعیت هوا به شرایط عادی، انتظار دریافت علمی جدیدی از مریخ‌نورد ندارد.

طوفان شن مریخ برای اولین‌ بار، ۹ خرداد توسط مدارگرد شناسایی مریخ ناسا شناسایی شد. هنگامی که مشخص شد، طوفان شن روی مریخ‌نورد تاثیر می‌گذارد، مریخ‌نورد فرصت در ‌وضعیت بقا قرار داده شد. اما قبل از اینکه آپرتونیتی موقتا به وضعیت خواب زمستانی فرو برود، ‌مجموعه‌ای تصاویر را از مریخ ثبت کرد که آسمان در حال تاریکی مریخ و محو تدریجی خورشید را نشان می‌دهد.

دانشمندان میزان ضخامت غبار در جو مریخ را با کمیتی به‌ نام تائو (Tau) اندازه‌گیری می‌کنند. تائوی فعلی دهانه‌ی گیل، جایی‌که مریخ‌نورد کنجکاوی در آن‌ به سر‌می‌برد، ۸ واحد است. در همین حال، آخرین تائوی محل استقرار آپرتونیتی، ۱۱ واحد بود. در واقع، این میزان غبار در جو مریخ، به‌حدی است که اندازه‌گیری دقیق آن امکان‌پذیر نبوده است.

به‌گفته‌ی ناسا، طوفان شن سال ۲۰۱۸، به‌بزرگی طوفانی نیست که مریخ‌نورد آپرتونیتی توانست، ۱۱ سال قبل از آن جان سالم به‌دربرد. در واقع، طوفان فعلی، بیشتر شبیه طوفان شنی است که مریخ‌نورد وایکینگ ۱ در سال ۱۹۷۷ تجربه کرد. همچنین، مدارگردهای ناسا، مارینر ۹، بین‌ سال‌های ۱۹۷۱ تا ۱۹۷۲ و نقشه‌بردار سراسر مریخ در سال ۲۰۰۱، طوفان‌های شنی را در مریخ مشاهده کردند که از طوفان فعلی بزرگ‌تر بودند. در طول این طوفان‌ها، تنها بلندترین آتشفشان‌های مریخ از میان گرد و غبارها قابل‌مشاهده بود.

در همین حال، طوفان شن فعلی، پراکنده و ناهموار است و دانشمندان ناسا، هنوز نتوانسته‌اند تشخیص دهند که تا چه حد گسترش پیدا می‌کند. علاوه بر این، تاکنون هیچ نشانه‌ای از پایان یافتن طوفان شن مشاهده نشده است. به اعلام ناسا، تصاویر جدید کنجکاوی، دیواره‌ای از غبار را نشان می‌دهد که روی دهانه گیل را پوشانده است. این میزان غبار، تا ۸ برابر ضخیم‌تر از غبارهای معمولی مریخ است.

همچنین، در یکی از تصاویر کنجکاوی، سایه‌ای در سطح سیاره دیده نمی‌شود. مایک مالین، پژوهشگر ارشد دوربین مست‌کَم (Mastcam)، به Space.com می‌گوید، به این دلیل سایه‌ای در مریخ دیده نمی‌شود که ابرها تمامی آسمان را به‌صورت یکنواخت پوشانده‌اند. این اثر، مشابه چیزی است که در یک روز بارانی روی زمین دیده می‌شود. چنین موردی به این دلیل است که تمام آسمان مریخ به رنگ قرمز درآمده و نور هم در همه جهات حرکت می‌کند. به‌دلیل مشابهی، در روزهای ابری زمین هم سایه‌ای روی زمین دیده نمی‌شود.

مالین ادامه می‌دهد، اگر در مریخ هم می‌بودید، نمی‌توانستید خورشید را ببینید، چرا که آسمان تقریبا به‌صورت یکنواخت (یکنواخت برای چشم، ابزارهای فتومتریکی می‌توانند موقعیت خورشید را تشخیص دهند) در همه‌جا روشن دیده‌ می‌شود. و از آنجایی‌که سطح سیاره به‌صورت یکنواخت روشن شده، سایه‌ای دیده نمی‌شود.

 اما به نظر می‌رسد که هوای مریخ، از یک روز ابری روی زمین، تاریک‌تر باشد. چرا که ابرهای غبارآلود، نور بسیار بیشتری نسبت به ابرهای حاوی قطرات آب مسدود می‌کنند و نور خورشیدی در حدود نصف نوری (به‌جهت فاصله بیشتر سیاره سرخ به خورشید) که زمین دریافت می‌کند، به مریخ می‌رسد.

بنابراین، در حال حاضر، به دلیل اینکه جو مریخ پر از گرد و غبار است، سطح سیاره فاقد سایه است. با این حال، رنگ قرمز روشنی که در تصویر سایت حفاری دولوث دیده می‌شود، توضیح متفاوتی دارد. بر اساس بیانیه ناسا، گرد و غبار، از نور مورد نیاز دوربین مست‌کم برای تصویربرداری، کاسته است. بنابراین، دوربین برای تصویربرداری نیاز به نوردهی طولانی‌تری دارد. در واقع، زمان نوردهی دوربین، ۹ برابر نسبت به شرایط عادی، طولانی‌تر شده که منجر به تحریف رنگ هم می‌شود.

اما به‌جز زمان نوردهی، دلیل اصلی، رنگ قرمزی که در این تصاویر مشاهده می‌کنیم، این است که رنگ سبز بسیار کم و تقریبا هیچ نور آبی، امکان عبور از غبارهای جو مریخ را ندارد. بنابراین، نور قرمز، اولین نوری است که امکان عبور از گرد و غبار را دارد.