رصدخانه ملی ایران روز دوشنبه با حضور ویدئو کنفرانسی حجت الاسلام والمسلمین حسن روحانی رییس جمهوری در کاشان به بهره‌برداری رسید. مقدمات ساخت این رصدخانه در قله «گرکش» اطراف شهر «کامو» کاشان در سال ۱۳۸۲ آغاز و در دولت نهم متوقف شد که با پیگیری‌های فراوان در اواخر دولت دهم، ساخت آن دوباره از سر گرفته شد.
راه‌اندازی این رصدخانه به دلیل مکان نجومی آن می‌تواند پل ارتباطی بین جزایر قناری، چین و هند را با کشور ایران به وجود آورد. پس از اندازه‌گیری افزون بر ۴۰ قله کوه در مناطق مختلف کشور ۱۲ سال طول کشید تا منطقه «کامو» کاشان، به عنوان مناسب‌ترین قله برای استقرار تلسکوپ‌های حرفه‌ای نجومی انتخاب شود. رصدخانه ملی ایران به همت دانشمندان و مهندسان ایرانی طراحی و به اجرا درآمده و تمامی اجزا و تجهیزات تلسکوپ و گنبد این رصدخانه ساخت ایران است.
با اجرای این طرح ایران جزو ۱۰ کشور سازنده تلسکوپ در جهان قرار گرفت.
مکان یابی برای ساخت رصدخانه ملی ایران پنج سال زمان برده و از میان ۴۰ قله مطالعه شده، قله گرگش در جنوب کاشان انتخاب شده است، قطر آینه اصلی تلسکوپ ۳.۴ متر است و سازه ۹۰ تنی آن با دقت بسیار بالا اجرام آسمانی را رهگیری می کند. گنبد تلسکوپ ۲۴ متر ارتفاع و ۱۶ متر قطر دارد و بخش چرخان آن ۲۵۰ تن است و این تلسکوپ مجهز به اپتیک فعال است.
تمام این مجموعه پیچیده در محفظه‌ای به ارتفاع نصف برج آزادی بر فراز قله سه هزار و ۶۰۰ متری گرگش قرار می‌گیرند، مجموعه تلسکوپ در داخل گنبد این رصدخنه در طول روز در دمایی سردتر از محیط قرار می گیرند.
ساخت تلسکوپ رصدخانه ملی ایران در پژوهشگاه دانش های بنیادی و با حمایت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و سازمان برنامه و بودجه انجام شده است و با راه‌اندازی آن یک روند علمی نجوم در کشور شکل گرفت.
رصدخانه کاشان در جهان بی‌نظیر است
معاون علمی و فناوری رییس جمهوری هفته گذشته (۳۱ خرداد) پس از بازدید از روند ساخت و تجهیز رصدخانه ملی ایران در کاشان گفت: این رصدخانه یکی از ۶ رصدخانه نیمکره شمالی و از نظر امکانات و تجهیزات در جهان بی‌نظیر است.
سورنا ستاری افزود: ساخت و راه اندازی این رصدخانه برای نخستین بار اقدام بسیار مهمی در حوزه پژوهش است.
وی با تاکید بر اینکه یکی از کمبودهای جدی ما در حوزه پژوهش نبود رصدخانه بود افزود: با توجه به اینکه ایران همیشه در علم فیزیک در تاریخ پیشتاز بوده‌است اکنون نیز موفق شدیم.
معاون علمی و فناوری رییس جمهوری با تاکید بر فعالیت منجمان و محققان بسیار خوب در کشورمان اظهار داشت: البته آنان امکانات رصدخانه را در اختیار نداشتند.
وی تصریح کرد: رصدخانه ملی ایران با وجود این امکانات و تجهیزات حتی در خاورمیانه و از اروپا تا هندوستان بی‌نظیر است.
ستاری آبان ۱۳۹۹ در حاشیه بازدید از طرح راه‌اندازی رصدخانه ملی ایران گفته بود که این رصدخانه اواخر خرداد ۱۴۰۰ به بهره‌برداری می‌رسد.
شهر کامو از توابع بخش قمصر در حدود ۸۰ کیلومتری کاشان قرار دارد.
قله و امکانات پشتیبانی
امکانات پشتیبانی در نزدیکی قله شامل ساختمان خدمات تلسکوپ و لایه نشانی، یک سامانه پایش سایت و یک رصدسرا در نزدیکی روستای کامو می باشد. امکانات رصدی دیگری از جمله یک تلسکوپ ۱ متری و یک سامانه میدان دید باز هم پیش بینی شده اند. ایستگاه پایش سایت هم اکنون در محل قله نصب شده و مشغول به کار است و سامانه میدان دید باز هم فاز طراحی، ساخت و نصب بر روی قله را پشت سر گذاشته و هم اکنون در حال گذراندن تست های فاز راه اندازی است.
بخش لایه نشانی یکی از بخش های کلیدی هر رصدخانه مدرن است که در آن از یک محفظه پوشش خلاء برای نشاندن یک لایه آلومینیومی بر روی بستر آینه ای استفاده می شود. این فرایند بسیار مهم است، زیرا کیفیت آینه هر تلسکوپ در طول زمان افت می کند و بنابراین فرایند لایه نشانی باید حداقل هر دو سال یکبار تکرار شود.
محفظهمحفظه رصدخانه ملی ایران برای محافظت از پرسنل، تلسکوپ و تجهیزات مربوطه طراحی شده است و فرایند رصد را به شکلی امکان پذیر می سازد که کیفیت و دقت را تا حد ممکن بالا ببرد. این ساختمان متشکل از دو قسمت اصلی است: یک ساختمان ثابت و یک گنبد چرخان که در کنار هم کار می کنند تا شرایط لازم را برآورده کنند و محیط کار و عملیاتی مطلوب را ارائه دهند.
محفظه تلسکوپ رصدخانه ملی متشکل از یک ساختمان هشت ضلعی است. بخش ثابت محفظه دارای ساختار بتن یا فولادی است که توسط پانل های ساندویچی پوشیده می شود. همان نوع روکش می تواند ساختار فولادی گنبد چرخان را نیز بپوشاند. قطر بخش ثابت حدود ۱۵ متر و ارتفاع آن ۹/۵ متر خواهد بود. چرخها، غلتکها، تله گرد و غبار، مکانیزم های جرکت دهنده گنبد و همچنین سیستم انتقال قدرت الکتریکی در رابط بین قسمت ثابت و متحرک محفظه واقع شده اند.
بخش ثابت محفظه چهار طبقه است که شامل طبقات رصدی، و گنبد می شود و طبقه های زیرین آن به صورت فعال سرد می شوند تا در طول روز هم دمای ساختمان معادل دما در شب باشد.
