بسیاری از دانشآموزان با درس ریاضی دستوپنجه نرم میکنند و گاهی نمیدانند چرا در آن موفق نیستند. این در حالی است که عوامل زیادی در این زمینه نقش دارند؛ عواملی که همیشه آشکار نیستند.
ریاضی یکی از پایهایترین دروس در تمام نظامهای آموزشی دنیاست؛ درسی که نهتنها در رشتههای علمی و مهندسی نقش کلیدی دارد، بلکه فهم آن برای درک بسیاری از پدیدههای اقتصادی، فناورانه و حتی اجتماعی ضروری است. به همین دلیل کشورهای مختلف، از دیرباز تلاش کردهاند جایگاه این درس را در برنامههای درسی تقویت کنند. در ایران نیز این اهمیت به خوبی شناخته شده، اما نتایج به دست آمده از آزمونهای بینالمللی نشان میدهند که وضعیت دانشآموزان ایرانی در این حوزه همچنان نگرانکننده است.
طبق ارزیابیهای بینالمللی مانند آزمون تیمز (TIMSS)، که ایران از سال ۱۹۹۵ تاکنون در آن شرکت داشته، عملکرد ریاضی دانشآموزان ایرانی همواره پایینتر از میانگین جهانی بوده است. این پایینبودن یک بار اتفاق نیفتاده، بلکه تبدیل به یک روند شده و نشان از آن دارد که ضعف در عملکرد ریاضی ریشهدار است. در چنین شرایطی، طبیعی است که پژوهشگران به دنبال بررسی دلایل این مشکل باشند؛ دلایلی که میتوانند به عوامل روانی، خانوادگی، اجتماعی، آموزشی و حتی اقتصادی مربوط باشند. هرچند همه میدانیم ریاضی درسی مهم است، اما شاید کمتر کسی بداند چه دلایلی پشت موفق نبودن در این درس پنهان است.
به منظور بررسی علمی این موضوع، نرگس یافتیان، دانشیار گروه ریاضی دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، به همراه یکی از همکاران دانشگاهی خود، تحقیقی را انجام دادهاند. آنها با رویکردی ترکیبی و مرور جامع پژوهشهای پیشین، تلاش کردند عوامل مؤثر بر عملکرد دانشآموزان در درس ریاضی را شناسایی و دستهبندی کنند.
برای این تحقیق، پژوهشگران روش «فراترکیب» را به کار گرفتند؛ روشی که به زبان ساده یعنی جمعآوری و ترکیب نتایج پژوهشهای مختلف برای رسیدن به یک دیدگاه جامعتر. آنها منابع مختلفی از جمله مقالات علمی، پایاننامهها و رسالههای دکتری را که در بازه زمانی ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۴ منتشر شده بودند، بررسی کردند و نتایج به دست آمده را مورد تجزیه و تحلیل قرار دادند.
یافتههای این پژوهش که در «دوفصلنامه رویکردهای نوین آموزشی» متعلق به دانشگاه اصفهان منتشر شدهاند، نشان میدهند که عملکرد ریاضی دانشآموزان فقط به توانایی یا تلاش آنها مربوط نمیشود، بلکه پنج دسته عامل اصلی بر آن اثرگذارند: ویژگیهای فردی دانشآموز، شرایط خانوادگی، مسائل اجتماعی، کیفیت آموزش و در نهایت، آسیبهای محیطی و روانی. هر کدام از این دستهها هم شامل زیرعاملهایی مثل انگیزه، علاقه، اعتمادبهنفس، وضعیت مالی خانواده، رفتار معلمان و حتی شرایط جسمی و روحی دانشآموز هستند.
نکته مهم اینجاست که این عوامل به تنهایی عمل نمیکنند، بلکه بهشدت به هم وابستهاند. برای مثال، دانشآموزی که از نظر عاطفی دچار مشکل است، شاید حتی اگر معلم خوبی داشته باشد یا در خانوادهای با امکانات بالا زندگی کند، باز هم در درس ریاضی عملکرد ضعیفی داشته باشد.
بهعلاوه، برخی از این عوامل مانند جنسیت، زبان مادری، یا موقعیت جغرافیایی در برخی پژوهشها تأثیر داشتهاند و در برخی دیگر نه، که این نشان میدهد باید هر مورد را در بستر خودش بررسی کرد.
پژوهش همچنین نشان داد که علاقه به ریاضی و انگیزه یادگیری، میتواند دانشآموزان را در مسیر یادگیری فعالتر کند. از سوی دیگر، عواملی مانند اضطراب، بیماری، یا شرایط خانوادگی دشوار ممکن است حتی در بلندمدت اثر منفی بر عملکرد دانشآموزان بگذارند. این موضوع اهمیت شناخت دقیق پیشینه و شرایط هر دانشآموز را دوچندان میکند.
نتایج این تحقیق میتوانند راهنمایی ارزشمند برای معلمان، خانوادهها، مدیران مدارس و مسئولان آموزش و پرورش باشد. درواقع به عنوان نتیجهگیری از مطالعه فوق، اگر بخواهیم عملکرد دانشآموزان در ریاضی را ارتقا دهیم، باید به همه جوانب نگاه کنیم؛ نهفقط به نمره و امتحان، بلکه به روان، محیط، آموزش و حتی شرایط کلی زندگی آنها.
