مهروماه

خلیج فارس جایگاه پدیده‌های زیست محیطی و طبیعی بسیاری است. جزایر متعددی نیز با شگفتی‌های فراوان از میان آب‌های خلیج فارس قد کشیده‌اند.

خلیج فارس یکی از پراهمیت‌ترین آبراهه‌ها در خاورمیانه و آسیای غربی است که در امتداد دریای عمان و در میان کشور ایران و عربستان سعودی واقع شده است. این خلیج اهمیت‌های راهبردی، اقتصادی،‌ استراتژیک و نظامی بسیاری دارد. خلیج فارس را مخزن نفت جهان می‌نامند چراکه کف آن سرشار از معادن نفت و گاز است. خلیج فارس در حقیقت بزرگ‌ترین و مهم‌ترین راه ارتباطی بین سه قاره آسیا، اروپا و آفریقا است. به همین دلیل از گذشته مورد توجه دریانوردان، بازرگانان و تاجران بسیاری بوده است. پیشینه دریانوردی در این خلیج تقریبا به دو هزار سال پیش از میلاد می‌رسد و این منطقه از لحاظ تاریخ و تمدن نیز اهمیت بالایی دارد. از بین کشورهای همسایه خلیج فارس (عمان، عراق، عربستان سعودی، کویت، امارات متحده عربی، قطر و بحرین) ایران بیشترین سهم از مرز آبی مشترک با خلیج فارس را دارد. سواحل شمالی خلیج فارس در انحصار جغرافیای سیاسی ایران است. طول مرز آبی کشور ایران با خلیج‌فارس، با احتساب جزایر در حدود ۱۸۰۰ کیلومتر و بدون احتساب جزایر در حدود ۱۴۰۰ کیلومتر است. این خلیج جزایر بسیاری دارد. در قسمت اول این مقاله به بررسی جزایر مسکونی ایرانی خلیج فارس خواهیم پرداخت.

جزایر خلیج فارس به دلیل شرایط مختلف جوی، طبیعی و دریایی تفاوت بسیاری باهم دارند. برخی از این جزایر مسکونی و برخی دیگر غیر مسکونی هستند. جزایر غیرمسکونی عموما به دلیل جز و مد دریا امکان سکونت ندارند و برخی از جزایر مسکونی به سبب نعمت‌های طبیعی یا اهمیت‌های استراتژیک از قدیم مورد حمله و تجاوز استعمارگران بوده‌اند درحالیکه برخی دیگر از آرامش برخوردار بوده‌اند.

 
جزایر مسکونی

قشم

قشم، بزرگ‌ترین جزیره ایران و خلیج فارس است که در تنگه هرمز قرار دارد. این جزیره جاذبه‌های گردشگری فراوانی دارد و در سال‌های اخیر مورد توجه گردشگران ایرانی و خارجی بسیاری قرار گرفته است. جزایر ناز، جنگل‌های حرا، غارهای خوربس، قلعه پرتغالی‌ها و تنگه چاهکوه تنها بخشی از دیدنی‌های طبیعی و تاریخی این جزیره است. جزیره قشم علاوه بر ساکنان بومی و محلی، ساکنان مهاجر بسیاری نیز دارد. براساس سرشماری سال ۱۳۹۵ جمعیت این جزیره حدودا ۱۴۹ هزار نفر بوده است.

 
کیش

کیش، جزیره‌ای بیضی مانند است که منابع آب شیرین زیرزمینی بسیاری دارد. کیش از مهم‌ترین قطب‌های گردشگری در ایران به شمار می‌رود که سالانه حدود یک میلیون نفر از آن دیدن می‌کنند. جزیره کیش به عنوان چهارمین مقصد گردشگری در جنوب غرب آسیا از سوی سازمان گردشگری اعلام شده‌ است. پارک دلفین‌ها، ساحل مرجانی، شهر باستانی حریره، کشتی به گل نشسته یونانی برخی از جاذبه‌های گردشگری این جزیره هستند. جمعیت این جزیره طبق سرشماری سال ۱۳۹۰ حدود ۲۵۰ هزار نفر بوده است.

 
لاوان

لاوان، پس از قشم و کیش بزرگ‌ترین جزیره ایران در خلیج فارس است. لاوان را با نام مروارید پنهان خلیج فارس نیز می‌شناسند چراکه از گذشته قطب صید مروارید بوده است. ذخایر نفت در نزدیکی آب‌های لاوان بسیار است. لاک پشت‌های پوزه عقابی، جبیر (نوعی آهو) و گوسفندهای وحشی از حیات وحش این جزیره هستند. براساس سرشماری جمعیت در سال ۱۳۹۵، حدود یک هزار نفر در این جزیره ساکن هستند.

 
هنگام

هنگام در جنوب جزیره قشم قرار دارد و دارای معادن نمک و سرب است. از جاذبه‌های گردشگری این جزیره می‌توان به دلفین‌ها و ساحل نقره‌ای شاره کرد. کوچک‌ترین روستای کشور نیز با ۴ نفر جمعیت در این جزیره قرار دارد.

 
لارک

لارک از از کوه‌های آتشفشانی مخروطی تشکیل شده است. هیچ‌گونه فعالیت کشاورزی در این جزیره انجام نمی‌شود و ساکنان آن که حدود ۳۰۰ خانوار تخمین زده شده است، به فعالیت‌های ماهیگیری و غواصی مشغول هستند.

 
هرمز

هرمز، جزیره‌ای بیضی‌شکل و گنبدی نمکی است که به دلیل موقعیت قرارگیری خاص خود در مجاورت تنگه هرمز، آن را کلید خلیج فارس می‌نامند.جزیره هرمز به دلیل دارا بودن خاک‌های متنوع بسیار به بهشت زمین شناسان شهرت دارد. در میان کوه‌های این جزیره، کوهی قرمز رنگ به نام گلک وجود دارد که مردم محلی از خاک آن به عنوان ادویه در غذاهای خود استفاده می‌کنند. از مهم‌ترین منابع درآمدی مردم محلی این جزیره فروش خاک قرمز آن است. جمعیت این جزیره حدود 6 هزار نفر مشخص شده است.

 
ابوموسی

ابوموسی یکی از جزایر سه گانه ایران (ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک) است که عربستان بر آن ادعای واهی مالکیت دارد. چرا که نیروهای ایران صبح روز ۳۰ نوامبر ۱۹۷۱ (۹ آذر ۱۳۵۰) یعنی یک روز پیش از خروج رسمی نیروهای انگلیسی از خلیج فارس وارد جزایر تنب و ابوموسی شدند و این جزایر را پس از ۶۸ سال تلاش و اعتراض پیگیر به خاک ایران باز گرداندند. این اقدام ایران اگر چه با مخالفت شدید رژیم‌های عربی همچون لیبی، مصر، عراق مواجه شد و آنها به سازمان ملل شکایت بردند، اما روند اعمال حاکمیت ایران بر جزایر سه گانه تا پس از پیروزی انقلاب اسلامی و تغییر شرایط بین المللی و منطقه‌ای همچنان ادامه یافته است. براساس سرشمارس سال ۱۳۹۵ جمعیت این جزیره حدود ۴ هزار نفر بوده است. از نقاط مهم استراتژیک در خلیج فارس، جزیره ابوموسی است که در خط زنجیره دفاعی اول ایران در تنگه هرمز قرار دارد و از مراکز صدور نفت خام کشور است. همچنین به دلیل عمق مناسب تنها معبر حیاتی عبور نفتکش‌ها و کشتی‌های بزرگ جنگی محسوب می‌شود.

 
هندرابی

هندرابی یا هندورابی در میان جزایر کیش و لاوان واقع شده است. فعالیت اقتصادی مردمان این جزیره ماهیگیری و غواصی است. جمعیت هندرابی در سال ۱۳۹۵ حدود ۲۰۰ نفر مشخص شده است.

 
تنب بزرگ

تنب یا تمب بزرگ در جنوب جزیره قشم واقع شده است و شکل آن تقریبا گرد است. این جزیره کاملا نظامی است و ساکنان آن عموما خانواده‌های نظامیان هستند. خاک سرخ نیز از معادن این جزیره است. جمعیت این جزیره حدودا ۳۸۰ نفر تعیین شده است.

 
تنب کوچک

تنب یا تمب کوچک در غرب تنب بزرگ واقع شده است و شکل آن به مانند مثلث است. استحکامات و تجهیزات نظامی ایرانی در این جزیره مستقر شده است. جزیره تنب کوچک درست به مانند جزایر تنب بزرگ و ابوموسی در عمیق‌ترین قسمت‌های خلیج فارس قرار گرفته است که سبب اهمیت استراتژیکی آن شده است چراکه بخش مهمی از نفت خام مورد نیاز جهان از میان این جزایر حمل می‌شود.

 
سیری

سیری جزیره‌ای ذوزنقه شکل است که در بالای جزیره ابوموسی قرار گرفته است. نام اصلی این جزیره راز است اما به دلیل نزدیکی با مناطق عرب نشین، اعراب از معادل عربی راز (سری) استفاده کرده‌اند. اروپاییان آن را سیری تلفظ کردند و از آن پس سیری وارد زبان فارسی نیز شده است. این جزیره معدن خاک سرخ است و درخت‌های نخل خرمای بسیاری در آن وجود دارد. در حال حاضر جزیره تنها کاربرد صنعتی و نظامی دارد و هیچ فرد بومی در آن ساکن نیست. ساحل این جزیره به‌دلیل مسکونی نبودن آن از جمله بکرترین سواحل ایران محسوب می‌شود.

 
فرور بزرگ

فرور یا فارور بزرگ در گذشته جزیره‌ای مسکونی بوده است که چراکه بقایای ساختمان‌های مخروبه از جمله یک چراغ دریایی و اراضی کشاورزی بایر و چاه‌های آب در آن دیده می‌شود. در حال حاضر تنها ماموران دولتی در آن ساکن هستند. این جزیره کوهستانی است و دارای کانسارهای آهن، سنگ کاربیت، سنگ گرانیت، سنگ‌های سیلیس، خاک‌های قرمز و دیگر فلزات است. از قطب‌های مهم حیات وحش در ایران جزیره فرور بزرگ است چراکه  تعداد زیادی از پرندگان از قبیل عقاب ماهی‌گیر، طوطی، هدهد، دم جنبانک زرد و همچنین پستاندارانی از قبیل یک نوع خارپشت، مارمولک، مار جعفری و حشراتی چون عقرب در آن زندگی می‌کنند. همچنین آهوی کوهی ایرانی تنها در این جزیره زندگی می‌کند.

 
فارسی

فارسی جزیره‌ای در میان حدفاصل ایران و عربستان است و به همین دلیل موقعیت ویژه و خاصی دارد. فارسی تنها نقطه برون مرزی و دورترین نقطه جغرافیایی ایران است. این جزیره دارای منابع مهم نفتی و گازی ایران است.

خارک

خارک یا خارگ از جزایر ویژه ایران است که دارای اهمیت تاریخی و استراتژیکی است. سنگ‌نبشته‌ای از دوران باستان در خارک به زبان پارسی باستان و خط میخی موجود است که از این کتیبه به‌عنوان سندی دیگر درباره نام خلیج فارس یاد می‌شود. قلعه هلندی‌ها، گورستان اسلامی، گورستان مسیحی، قبر ابوبکر و باغ هلندی‌ها بخشی از دیدنی‌های این جزیره است.

 
خارکو

خارکو جزیره‌ای کوچک است که به عنوان اثر طبیعی ملی جزیره خارکو به دلایل زیست‌محیطی و ارزش پدیده‌های طبیعی توسط سازمان حفاظت از محیط زیست ایران به ثبت رسیده است.

 
شیف

شیف جزیره‌ای ماسه‌ای است که که از بهم پیوستن آب رودخانه شاپور و دالکی به وجود آمده است. زبان مردم این جزیره عموما عربی است. مردم این جزیره به ماهیگیری مشغول هستند. جمعیت این جزیره براساس سرشماری سال ۱۳۹۵ حدود ۴ هزار نفر مشخص شده است.

 
مینو

مینو جزیره‌ای با حدود ۱۲ هزار نفر جمعیت است. این جزیره تفریح‌گاه آبادانی‌ها و خرمشهری‌ها محسوب می‌شود. سراسر جزیره از نخل پوشیده شده است و به همین دلیل زیستگاه پرندگان مهاجر بسیاری است. بیشتر ساکنان این جزیره اعراب هستند.

 
نگین

نگین جزیره‌ای کوچک در نزدیکی بندر بوشهر است که به دلیل قرارگیری در کنار حوضچه قابل کشتیرانی اهمیت ویژه‌ای دارد.

 
صدرا

صدرا از جزایر صنعتی ایران است که صنایع کشتی‌سازی و سکوسازی در آن قرار دارد. جزیره صدرا در محاصره آب‌های کم‌عمق قرار دارد که با جزر تقریبا بدون عمق می‌شود.