مهروماه

اردکان
 شهرستان اردکان یکی از شهرستانهای استان یزد در مرکز ایران است. شهر اردکان مرکز این شهرستان است. جمعیت این شهرستان در سال ۱۳۸۵، برابر با ۷۳٫۲۹۲ نفر بوده است. شهرستان اردكان بابیش از 24 هزار کیلومتر مربع بزرگترین شهرستان استان محسوب می شود. این شهر در روزگار آبادانی آن در محلی به نام زردک قرار داشته و بخش قابل ملاحظه ای از آثار تاریخی آن هنوز پا برجا ست. این شهرستان دارای سه بخش مرکزی، بخش خرانق و بخش عقدا می باشد.

جغرافیا و اقلیم
 شهر اردکان در طول جغرافيايي 53 درجه و 48 دقيقه شرقي و عرض جغرافيايي 32 درجه و 20 دقيقه شمالي واقع شده است. اردکان بر سر راه تهران به كرمان و بندرعباس واقع شده كه اين راه از مركز شهر (جاده سنتو يا دكتربهشتي) ميگذرد و در قلب كوير مركزي ايران جاي دارد. موقعيت قرارگيري شهر در دشت يزد-اردكان مي باشد. در قسمت غربي شهر آبادي هاي دهستان عقدا، در قسمت جنوبي شهرستان ميبد، در قسمت شرقي دهستان زرين قرار دارند.شهر اردكان از جنوب به شهر ميبد، از شمال به باغات پسته، از غرب به زمين هاي زراعي و از شرق به خانه باغهاي معدودي محدود ميشود. مساحت شهر اردكان 2868 هكتار است. فاصله هوايي شهر اردكان تا تهران 446 كيلومتر، فاصله زميني شهر تا يزد 60 كيلومتر و تا ميبد 10 كيلومتر است.از نظر توپوگرافی، بخش عمده شهرستان با خط تراز تقريبي 1500 متر محدود مي شود. تنها حدود 5% مساحت شهرستان كوهستاني بوده و ارتفاع متوسط شهرستان از سطح دريا 1234 متر است. در محدوده شهرستان بلندترين نقطه ارتفاعي مربوط به كوه خوانزا با ارتفاع 3158 متر است. بلندي شهر اردكان از سطح دريا 1035 متر است.ارتفاعات موجود در شهرستان اردکان به شرح زیر است: كوه هريشت (ارتفاع 1939): 12 كيلومتري شمال شرقي اردكان(محل قرارگيري پيرانگاه پير سبز هريشت، زيارتگاه، زرتشتيان)كوه چك چك (ارتفاع 2745): 38 كيلومتري شرقي اردكان(در دامنه غربي آن محل زيارتگاه زرتشتيان، پيرسبز چك چكو) كوه تپه ريگ (ارتفاع 1605): 25 كيلومتري شمال شرقي اردكان كوه هاي خرانق (ارتفاع قله 3199 متر): جنوب شرقي شهرستان كوه هاي ندوشن (ارتفاع 2817 متر): غرب شهرستان

بادگیر

وضعیت اجتماعی
 در شهرستان اردكان نسبت شهرنشيني 79% بوده كه به سه شهر اردكان،احمدآباد و عقدا اختصاص يافته است. شهر اردكان در سال 75 داراي 9472 خانوار معمولي ساكن با 43708 نفر جمعيت بوده و نسبت جنسي شهر معادل 107 مرد در مقابل هر 100 زن بوده است. اين ميانگين در سطح كشور 4/104 است. شهر اردكان از نظر جمعيت و وسعت پس از مركز استان (شهر يزد) اولين شهر استان است. جمعيت بافت قديمي شهر اردكان حدود 8/1 جمعيت كل شهر است.
سواد:از 38136 نفر جمعيت 6 ساله و بيشتر شهر، 81% جمعيت (26/86% مردان و 44/75% زنان ) با سواد بوده اند.
ويژگي هاي فرهنگي مردم اردكان مردم شهر اردكان سخت كوش، با ايمان، بردبار و پاك انديش، ساده و بي پيرايه، متعصب در امور ديني و مقيد به برپايي عزاداري در چند ماه از سال هستند. تعصب و وابستگي خاص به مذهب، پشتكار و سختكوشي، مهمانوازي، صرفه جويي، سوداگري، همكاري و تعاون، روحيه كار، روحيه قناعت پيشگي و اقتصادي بودن، اهل ريسك نبودن و بي اعتمادي به اقليم و شرايط آب و هوايي و... ويژگيهايي هستند كه تا حدودي متأثر از شرايط اقليمي خاص منطقه (اقليم كويري و گرم و خشك) هستند.مردم اردكان آريايي نژاد و ايراني الاصل هستند و به زبان فارسي و به لهجه ای شيرين سخن مي گويند. بيشتر مردم شهر مسلمان و شيعه جعفري هستند و شماري زرتشتي نيز در ناحيه زندگي مي كنند. از جمعيت شهر اردكان 6/99% مسلمان و 4/0% زرتشتي، مسيحي و... هستند.

خانه سنایی

سوابق و پیشینه تاریخی
 آنطور كه از منابع و مآخذ بر مي‌آيد، اردكان در گذشته محلي در 10 كيلومتري شمال اردكان واقع شده و اكنون زردك Zardok ناميده مي‌شود و به رغم گذشت زمان مي‌توان خرابه‌هاي خانه‌هاي مسكوني، مسجد و بازار و قلعه و حسينيه قديمي اردكان را در آن مشاهده كرد. علت تغيير محل شهر را بعضي جاري شدن آب شيرين در محل فعلي اردكان ذكر كرده‌اند.از متون تاريخي قديم چنين مستفاد مي‌شود كه رودخانه بزرگي از زابلستان تا كرمان و يزد و نزديكي نائين ادامه داشته است و همچنين دهها رودخانه فصلي و آبهاي سطحي از جنوب به شمال در جريان بوده كه اينها همه مي تواند منشاء تجمع مردم در اين منطقه باشد. از طرفي ديگر شيب ملايم زمين از جنوب به شمال موقعيت را براي احداث قنات مناسب مي‌نموده به همين جهت عامل اقتصادي يا آب و زمين مناسب براي كشاورزي باعث بوجود آمدن اين شهر كويري گرديده است.اولين هسته شهر فعلي اردكان از قرن هشتم هجري پايه گذاري شده، بطوريكه محلات اطراف ميدان قلعه و محله چرخاب از محلات قديمي و نسبتاً سالم اين شهر محسوب مي شوند.از شواهد بر مي‌آيد كه پس از تعيين محل جديد شهر اردكان، اولين بنا در محل ميدان قلعه فعلي بنا شده است. پس از گذشت مدتي بر اثر ازدياد جمعيت ميدان بالاده را در جنوب و مسجد زيرده از اين ميدان است. سپس در كنار مسجد جامع، بازار بزرگ و چهار سوق و حمام بازار را بنا كردند.

خانه سنایی

ویژگیهای بافت تاریخی شهرستان اردکان:
حسینیه یا میدان
در هر مرحله حسینیه های کوچک یا بزرگی قرار داشته که در اصطلاح محلی به آنها میدان می گفته اند،اگر چه در ماه محرم از این حسینیه ها برای عزاداری استفاده می شده ولی در طول سال اغلب آنها به صورت مراکز تجاری در می آمده است، زیرا این میدانها در نزدیکی دروازه های ورودی شهر قرار داشته و هیزم و زغال و سایر اقلامی که در داخل مغازه نمی توانستند بفروش برسانند در این میدانها خرید و فروش می گردیده است.عمده ترین میدانهای اردکان عبارت بوده است از: حسینه(میدان) بازارنو در نزدیکی دروازه بازار نو، میدان کوشکنو در نزدیکی دروازه کوشکنو ، میدان علی در نزدیکی دروازه سیف ، میدان بالاده در نزدیکی دروازه میرصالح ، میدان زین الدین در نزدیکی دروازه آخوند ، میدان علی بیک در نزدیکی دروازه علی بیک. دور تا دور اغلب میدانها نیز مغازه های وجود داشته که از آنها به عنوان کارگاههای زیلوبافی ، لبافی و حلاجی و... استفاده می شده است.
کاروانسرا
کاروانسراها نیز به عنوان مراکز تجارت و اسکان کاروانها محسوب می‌شده‌اند و اغلب آنها در نزدیکی مراکز تجاری بنا شده بودند چنانچه کاروانسراهای حضرتی، گودالگ و کوشکنو در مسیر بازار شمال به جنوب قرار داشته‌ و کاروانسرای میدان علی در مسیر بازار شرق به غرب و کاروانسرای علی بیک در نزدیکی میدان و بازارچه محلی علی بیک قرار داشته است.
در دوره قاجار کاروانسرای سلطان در کنار دروازه سیف و کاروانسرای دیگری در کنار دروازه بازارنو و کاروانسرای علی بیک در بیرون دروازه علی بیک بنا گردیده که این سه کاروانسرا چسبیده به حصار شهر بوده‌اند امّا راه ورودی آنها بیرون از دروازه بوده است.
رباط شاه عباسی هم که در مسیر راه یزد به اصفهان ساخته شده بوده حدود دویست متر تا دروازه بازارنو فاصله داشته است.

مسجد جامع اردکان

اماکن رفاهی
حمام به عنوان عمده‌ترین اماکن عمومی رفاهی در قدیم محسوب می‌گردیده و تمام حمامهای داخل بافت وقفی می‌باشد اغلب آنها برای تعمیر و بعضی از مصارف دیگر آن نیز دارای موقوفات می‌باشند. حمام های داخل بافت نسبتاً‌ بزرگ و قسمت‌های زنانه و مردانه آن بصورت مجزا و نزدیک به هم بنا شده‌اند. قدیمیترین حمام داخل بافت، حمام بازار است که خوشبختانه تاکنون نیز سالم و مورد استفاده می‌باشد.
دیگر حمامهای داخل بافت عبارت است از: حمام حاج ملاحسن و حمام چرخاب در محله چرخاب، حمام کوشکنو در محله کوشکنو، حمام طالب در محله زین‌الدین و حمام بازار در کنار مسجد جامع و مسیر بازار شرق به غرب بوده است. جالب اینکه تمامی آنها تقریباً در ضلع غربی بافت قدیم قرار داشته‌اند.
آب انبار
آب انبارها به عنوان تأمین کننده آب آشامیدنی داخل و خارج از بافت قدیم بوده‌اند و اغلب آنها توسط افراد خیّر بنا شده بوده و دارای موقوفاتی جهت آبگیری و تعمیرات می‌باشند. این آب انبارها علاوه بر تأمین آب شرب مصرفی مردم، اغلب دارای پاکنه آب قنات بوده که از آنها برای شستشو و تجدید وضو استفاده می‌کرده‌اند و در بالای سردر آنها نیز مسجدهای کوچکی برای برگزاری نماز یا محلی برای استراحت تعبیه شده بوده است. استفاده از آب انبار بطور کلی رایگان می‌بوده و تمام آب انبارها دارای مسیرهایی بوده‌اند که در فصل زمستان از آب قنات صدرآباد و باغستان آبگیری می‌شده‌اند.
آب انبارهای اردکان اغلب دارای سه بادگیر یک طرفه می‌باشند که از این نظر در نوع خود حالت منحصر به فردی دارند که هیچ کجای ایران نظیر آنها دیده نمی‌شود. همچنین سقفهای خشتی و گنبدی شکل خزینه‌های آب انبارها و راه‌پله‌های آجری زیبای آنها نماد معماری اردکان محسوب می‌گردند.
اکثر آب انبارهای داخل بافت قدیم هنوز سالم و قابل بهره‌برداری می‌باشند و در مواقع قطع آب از آنها استفاده می‌گردد.
مسجد
از نکات بسیار جالبی که در بافت قدیم اردکان دیده می‌شود وجود مساجد متعدد و بسیار بزرگ است که علی‌رغم توسعه اردکان در چند سال اخیر هنوز مسجد جامع داخل بافت بزرگترین مسجد اردکان محسوب می‌گردد و این نشانگر وسعت نظر سازندگان آن می‌باشد.
مساجد بزرگ داخل بافت دارای دو قسمت به اصطلاح تابستانی و زمستانی «شبستان و گنبد خانه» می‌باشند و به جز مسجد حاج محمدحسین اکثر آنها از خشت و گل ساخته شده‌اند تاریخ بنای قدیمیترین آنها مشخص نیست، ولی آثار موجود در مسجد زیرده و جامع مربوط به اواخر قرن دهم هجری قمری می‌باشد. دیگر مساجد داخل بافت عبارت است از مسجد حاج سعیدا و مسجد حاجی رجبعلی در محله چرخاب، مسجد زین الدین واقع در محله زین الدین، مسجد حاج محمد حسین واقع در کنار بازار بزرگ شهر، مسجد کوشکنو در محله کوشکنو.
علاوه بر مساجد بزرگ تعداد زیادی مسجد کوچک نیز در محلات مختلف وجود دارد که نام بعضی از آنها چنین است: مسجد آرد خرما، مسجد میدان سنگ، مسجد قرائت خانه، مسجد کوچه‌ خاتمی، مسجد حاج محمدرضا، مسجد محله تیران، مسجد سرپل، مسجد حسینیه بازار نو و ...
آسیاب
بطور کلی آسیابهای بزرگ در منطقه اردکان بوسیله آب قنات به چرخش درمی‌آمده و به همین دلیل اغلب آنها در خارج از بافت قرار داشته است. تنها یک آسیاب آبی که بوسیله آب قنات مورتین کار می‌کرده، به نام آسیاب «دزدگ» در داخل بافت قرار داشته است و همچنین تعدادی دستاس یا آسیاب دستی در خانه‌های مردم وجود داشته که برای بلغور کردن گندم و جو، از آنها استفاده می‌شده است.

مسجد جامع اردکان

دربند
یکی دیگر از ویژگیهای بافت قدیم اردکان دربندهای متعدد بوده است. هر دربند متعلق به افراد خاصی بوده که به علت قدرت مالی و نفوذ سیاسی دارای چندین خانه بوده‌اند که درِ ورودی این خانه‌ها در داخل دربند باز می‌شده است. در ابتدای دربند دری نسبتاً‌ بزرگ قرار داشته که شبها می‌بسته‌اند و خانه‌های داخل دربند از امنیت بیشتری برخوردار بوده‌اند، ‌اغلب دربندهای موجود در اردکان متعلق به اوائل دوره قاجار می‌باشد و در محله چرخاب قرار دارد. مشهورترین آنها عبارت است از: دربند صدرالفضلا، دربند مجد العلما، دربند حاج ملا تقی، دربند سلطان،‌ دربند سنائی و...
بادگیر
بادگیر به عنوان اصلی‌ترین منبع تأمین هوای خنک در بافت قدیم محسوب می‌گردیده است لذا بطور قطع می‌توان گفت که تمام خانه‌ها دارای یک یا چند بادگیر بوده است، ‌تعداد چشمه‌های بادگیر بستگی به وسعت اتاق یا صفه‌ای داشته که بادگیر به آن منتهی می‌شده است. بادگیرهای اردکان یک طرفه و دهانه آنها به طرف شمال می‌باشد و بادی هم که از آن طرف می‌وزد به شَمال مشهور است. بادگیرها اکثر از خشت و گل می‌باشد و در قسمت بالای آن چشمه‌های تعبیه شده و سقف چشمه‌ها اغلب بصورت شیب‌دار در نظر گرفته می‌شده تا باد بهتر به داخل بادگیر هدایت گردد.
اتاق بادگیر یا صفه اگر چه بیشتر در قسمت جنوب خانه قرار داشته امّا در بعضی از خانه‌ها اتاق‌هایی در شمال خانه وجود داشته که دارای بادگیر بوده است.
تعداد چشمه‌های بادگیر اگر چه طبق یک سنت محلی فرد است امّا در بادگیرهای بزرگ بیشتر نشانگر عرض اطاق یا صفه می‌باشد. ارتفاع بادگیر نیز نسبت به ساختمانهای اطراف بسیار موزون و هماهنگ است چنانکه در خط آسمانی بافت قدیم اردکان یک ساختمان ناموزون و نامتناسب وجود نداشته است، ولی در سالهای اخیر ساخت و سازهای داخل بافت این توازن را به هم زده و هر بیننده یا یک نگاه می‌تواند این ناهماهنگی را مشاهده نماید.
ویژگیهای ساخت و ساز اردکان
ساخت و ساز در بافت قدیم با خشت و گل صورت می‌گرفته و این کار علاوه بر اینکه نیاز به حمل و نقل مصالح را کم می‌کرده، محاسن عمده دیگری نیز داشته که مهمترین آنها جلوگیری از نفوذ سرما و گرما به داخل ساختمان بوده است، همچنین برای تهیه خشت از گِلِ کفِ حیاط استفاده می‌کرده‌اند، در نتیجه حیاط خانه از سایر قسمتها گودتر می‌شده و این امر سبب می‌گردیده تا رطوبتِ داخل اتاقها و صفه‌های اطراف حیاط از طریق دیوارهای آجری به داخل حیات منتقل گردد و بالطبع دیوارها و کف اطاق‌ها خالی از رطوبت می‌شده است.
خانه های تاریخی :
خانه های تاریخی شامل : خانه های تاریخی تقدیری – طبایی – خاتمی – افضلی – انصاری – ضیایی – سروری – سنائی – صغیره – مظلوم شماره 1 و 2 – معصومی

پتانسیل های موجود در شهرستان :
شهرستان اردکان دارای 250 اثر ثبتی ، هفت بافت تاریخی ثبتی شامل : بافت تاریخی شریف آباد 20 هکتار ، بافت محلات داخل حصار 50 هکتار ، بافت محلات خارج از حصار 700 هکتار ، بافت تاریخی روستای سرو سفلی 20 هکتار ، بافت تاریخی روستای ترک آباد 20 هکتار ، بافت تاریخی شهر احمدآباد 20 هکتار ، بافت تاریخی روستای چاه افضل 15 هکتار ، 250 اثر تاریخی آب انبار ، 1000 اثر شناسائی شده ، خانه های متعدد تاریخی ، امامزاده های میر شمس الحق – امامزاده سید نورالدین احمد – امامزاده سید محمد هفتادر – امامزاده سید هاشم شریف آباد – امامزاده بابا خادم خرانق – امامزاده شاهزاده قاسم ساغند و... ، اکوتوریست ، کویر نوردی ، حیات وحش سیاه کوه ، قنوات ، چشمه ها ،درختان کهن ، غارها از جمله غار اشگفت در بخش عقدا روستای خلیل آباد و غار بجنه در بخش خرانق ، غار شگفت یزدان در روستای زرجوع ، بازار از جمله بازار مزرعه سیف –بازار بازارنو – بازارچه علی بیک، بازار چارسوق، بازار حاج محمد حسین .
برنامه بلند مدت و چشم انداز گردشگری شهرستان اردکان :
 احیاء صنایع دستی و کارآمد کردن و سودآور نمودن صنایع دستی – ایجاد اشتغال در زمینه های صنایع دستی و گردشگری و درآمد زایی در این زمینه ها – ایجاد زیرساخت های گردشگری در شهرستان اردکان از جمله هتل ها و رستوران ها – مرمت و احیای بافت تاریخی بطور کامل – بازگرداندن سکنه بافت تاریخی و ایجاد امکانات رفاهی برای زندگی افراد در بافت های تاریخی – جذب گردشگران داخلی و خارجی  - حفاظت و مراقبت از مواریث فرهنگی شهرستان اردکان برای حفظ اصالت گذشتگان و معرفی به آیندگان – بالا بردن سطح کیفیت موزه های شهرستان و ایجاد موزه های جدید – معرفی جاذبه های تاریخی و گردشگری به نسل های آینده .

ارده اردکان

زیربنای بافت تاریخی اردکان :
بافت تاریخی شریف آباد 20 هکتار – بافت تاریخی سروسفلی 20 هکتار – بافت تاریخی داخل حصار اردکان 50 هکتار – بافت تاریخی محلات خارج از حصار 700 هکتار – بافت روستای ترک آباد 20 هکتار – بافت روستای چاه افضل 15 هکتار – بافت تاریخی شهر احمدآباد 20 هکتار
 تعداد هتلها و بین راهیها و مجموعه های گردشگری در شهرستان اردکان :
بین راهی: امامزاده سید نورالدین احمد – امامزاده سید محمد هفتادر – امامزاده شاهزاده قاسم ساغند – زیارتگاه حوض عباس چرخاب – مجتمع بین راهی طریق الرضا (ع) – مجتمع بین راهی غزال سیاه کوه – مجتمع بین راهی مسجد امام حسین ( رباط مختار یا رباط حوض گور) – مجتمع بین راهی شماره 1 و 2  عقدا  - هتل کاریز – مهمانسرای جهانگردی – هتل باغسرای اردکان – مهمانسرای بهار – هتل خالو میرزای عقدا – کاروانسرای حاج ابوالقاسم رشتی عقدا – کاروانسرای خرانق- کمپینگ خورشید – منطقه نمونه گردشگری رباط خرگوشی و یغمیش – منطقه نمونه گردشگری سافاری و ریگ نوردی خرانق.
 تعداد روستاهای گردشگری:
روستاهای بخش عقدا : زرجوع –فخرآباد –انارستان –خاستکوه – اشتیجه – ارجنان و مزرعه های پاگنده و میرزا حکیم
روستاهای بخش خرانق : هامانه – سنگرد – مغستان – انجیرآوند – داربند – درند – زرین – توت – خرانق – مزرعه های حاج لطفعلی – حاج علی بیک – حاج آقا و ...
معرفی پردیسان :
طرح پردیسان واقع در محله چرخاب کوچه ضیائی می باشد که شامل خانه های انصاری ، ضیائی ، مجد العلمآء (سروری) و خانه سنائی بوده به وسعتی حدود 4000 مترمربع با کاربری هتل ورستوران توریستی می باشد . خانه انصاری با عرصه ای به مساحت 1180 مترمربع و اعیان به مساحت 853 مترمربع با کاربری محل اقامتی هتل توریستی و خانه ضیایی با عرصه ای به مساحت 751 متر مربع و اعیان به مساحت 660 متر مربع با کاربری آشپزخانه و رستوران ( محل پذیرائی ) و خانه سروری (مجدالعلماء)با عرصه ای به مساحت 971 متر مربع و اعیان به مساحت 671 متر مربع با کاربری اداری و محل پذیرش میهمانان و گردشگران مورد استفاده قرار گرفته و خانه سنائی با عرصه ای به مساحت 965 متر مربع و اعیان 700 متر مربع با کاربری مرکزارائه خدمات و پشتیبانی هتل در نظر گرفته شده است . مجموعاً این چهار خانه تاریخی ثبت شده به عنوان هتل رستوران و محل اقامت گردشگر با نام مجموعه پردیس اردکان از زیرمجموعه های طرح پردیسان کشور می باشد .

ارده اردکان

زیرساخت های گردشگری :
زیر ساخت های گردشگری شهرستان اردکان شامل :مجتمع خدماتی رفاهی بین راهی عقدا 1 و 2 – مجتمع خدماتی رفاهی بین راهی خورشید – منطقه نمونه گردشگری رباط خرگوشی – کمپینگ خورشید- شهر احمد آباد اردکان – بخش عقدا – چک چک – روستای حاجی آّاد زرین – خرانق – رباط پشت بادام – کویر سیاه کوه – کویر شهر نو – باتلاق گاو خونی .
تعداد صنایع دستی :
صنایع دستی رایج در شهرستان اردکان شامل : زنجیربافی – شعر بافی – خورجین بافی – زیلو بافی – قالی بافی – چیلونگری – سرمه دوزی – کلک سازی – سبد بافی – نقل سازی – حصیربافی – جارو بافی – زیورآلات سنتی (طلا سازی).
تعداد موزه های شهرستان اردکان :
موزه های مردم شناسی ، موزه فرش (خانه افضلی) ، موزه مفاخر ( خانه خاتمی ) – موزه فرهنگ ( جدید التأسیس) .