نگاهی به تاریخچه شهر سی سخت
نام سی سخت با افسانه های كهن درآمیخته است. افسانه هایی كه گذشته این منطقه را به روزگار كیانیان پیوند می دهد. گفته می شود هنگامی كه كیخسرو پادشاه كیانی با سپاهیان خود از این منطقه گذر می كرد، سرگذشت هایی را به یادگار گذاشته است. بیژن، سردار نامدار كیخسرو كه همراه با ۲۹ تن از سپاهیان جنگجوی خود در پی كیخسرو می رفت، در گذر از گردنه های بلند كوهپایه های دنا بازماند و همگی جان خود را در نبرد با طبیعت از دست دادند.
به خاطر سرسختی ۳۰ سپاهی جنگجوی كیخسرو در نبرد با طبیعت برای این منطقه به یادگار مانده است.
هنوز گردنه ای كه بر فراز بلندی های دنا راه ارتباطی سی سخت با سمیرم است، به نام گردنه بیژن خوانده می شود.
آمیختگی طبیعت اسرار آمیز منطقه سی سخت با افسانه های كهن، این منطقه را بیش از پیش برای گردشگران جذاب كرده است.
دسترسی به سی سخت از مسیرهای یاسوج، اصفهان و جهرم فراهم می شود. شهر سی سخت درفاصله ۳۵ كیلومتری شهر یاسوج مركز استان كهگیلویه و بویراحمد و در سمت شمال باختری آن جای گرفته است. راه ارتباطی یاسوج به سی سخت پس از گذر از یك منطقه هموار به ناحیه كوهستانی می رسد كه جنگل های طبیعی بلوط زیبایی های این گذرگاه را فراوان كرده است. بخشی از این راه كوهستانی از گردنه های پرپیچ و خم و با شیب های تند گذر می كند، كه برای مسافران تازه وارد تا اندازه ای دلهره آور است گرچه دشواری این راه بر جاذبه های طبیعت بكر آن می افزاید.
در آستانه پای نهادن به شهر سی سخت كه آرام در آغوش دنا آرمیده است، گستردگی باغ های میوه آن را بسیار چشمگیر می كند. با ادامه مسیر به سوی بیرون از شهر سی سخت و در سمت شمال خاوری آن كه دامنه های جنوبی دنا را طی می كند، هرچه بیشتر به طبیعت بكر منطقه وارد می شویم. این منطقه كه آن را كوهگل می نامند، منطقه ای كوهپایه ای با چشمه های جوشان و همیشگی و آبگیرها و آبشارهایی است كه هر یك به گونه ای نغمه های طبیعت را به گوش می رسانند.
* چشمه پر آب میشی
یكی از جلوه های طبیعت كوهگل، چشمه پرآب میشی است كه در دامنه دنا و در زیر گردنه بیژن جاری است. چشمه میش چشمه ای همیشگی و از مهم ترین چشمه های منطقه سی سخت به شمار می رود كه در امتداد دره ای طولانی با شیب نسبتاً تند روان است و جویبار پرآب و سپید رنگ آن همچون رشته های مروارید زینت بخش دره ای است كه آب چشمه را به زمین های كشاورزی پایین دست آن می رساند.
در ادامه این مسیر به سوی شرق كه جاده ای كوهستانی مسافران مسیر را هدایت می كند، رودخانه پر آبی جریان دارد كه از آب چشمه ها و چشمه سارهای بالادست روان شده است. این مسیر از دره های كم عرض گذر می كند كه در سمت شمال جاده صخره های سنگی و بلند دامنه های دنا بر خوفناكی طبیعت آن می افزاید و در سمت جنوب جاده، دامنه كوهپایه به بلندی های برفگیر كوه های روبه روی دنا می رسد. این جاده در فاصله چند كیلومتر بالاتر از چشمه میشی به پایان راه آسفالته می رسد كه در آنجا كافه ای برای پذیرایی از مسافران ساخته شده است. در این نقطه و در ادامه راه كوهستان كه راهی شوسه است و به تدریج بر سنگلاخی آن افزوده می شود، چشمه دیگری از زمین می جوشد. در بالادست این نقطه و بر بلندی های جنوب جاده، آبگیر زیبایی در دامنه كوه های برف پوش شكل گرفته كه دریاچه كوهگل نامیده می شود.
این آبگیر زیبا و بكر كه در گویش محلی برم سبز گفته می شود، در دل كوهستان و بر بستر پر آب و علف آن چشم انداز دلفریبی دارد كه تنها با ره سپردن به این منطقه كوهستانی و قدری كوهپیمایی می توان به آن رسید.
دریاچه كوهگل در یك گودال طبیعی نشسته بر دامان كوهستان پدید آمده و با جای گرفتن قله های برفگیر در پس آن و علفزار طبیعی پیرامون آن منظره ای كم نظیر از یك دریاچه كوهستانی در پیش چشم جلوه گر می كند. بالاتر از دریاچه كوهگل و در سمت خاور آن، آبگیر كوهستانی دیگری نیز شكل گرفته كه تا اندازه ای كوچكتر است. این ۲ آبگیر طبیعی و كوهستانی بخشی از زیبایی های بكر طبیعت كوهگل و سی سخت است كه بویژه در تابستان جذابیت های ویژه ای دارند. دریاچه كوهگل از آب شدن برف قله های بالادست آن و از چشمه های طبیعی آبگیری می شود و سرریز آب آن از سمت باختر به صورت جویباری از دره ای گذر می كند كه سر انجام به رودخانه مسیر راه می پیوندد. پیرامون دریاچه كوهكل و آبگیرهای آن چشمه سارهای فراوانی را در شكاف دره ها می توان یافت كه گویای طبیعت غنی و پربار منطقه دنا است.
وجه تسمیه
وجه تسمیه سی سخت بر اساس باورهای مردم این دیار مبتنی بر داستانهای شاهنامه و اسطوره های تاریخی میباشد.
داستانی که بر اساس آن وجه تسمیه سی سخت تعبیر میشود از جایی در نزدیکی کازرون به نام بیشاپور آغاز می شود و تا ارتفاع 3500 متری یکی از گردنه های دنا ، نام مکانهای متعددی بر اساس این داستان قابل تعبیر است. و جالب اینکه در برخی از این مکانها سایتهای مهم باستان شناسی قرار دارد. برای مثال ” تل خسرو” که تپه ای تاریخی در نزدیکی یاسوج است. و یا ” تل زالی ” که نیز در محدوده یاسوج قرار دارد.
کیخسرو پادشاه کیانی پس از سرنگون کردن افراسیاب و شکست دیگر دشمنان ، نگران میشود که اکنون که چنین قدرتی یافته است مبادا در دام غرور و خودکامگی گرفتار شود پس تصمیم میگیرد که قدرت را رها کند . از این رو به همراه سپاهیان خود از بیشاپور سفری را آغاز میکند.
سپاه خسرو به جایی در نزدیکی یاسوج میرسند(تل خسرو) و مدتی در آنجا اتراق میکنند.
اما سفر خسرو با سرداران سپاه ایران تا دامنه مرتفعترین قله های دنا ادامه می یابد و مکانی را برای برپایی خیمه یاسازه سکونت موقت انتخاب میکنند که به کوخه دان یا کوخدان نام می یابد.روستای کوخدان در دامنه کوه قلم قرار دارد که یکی از قله های دناست.
خسرو با همراهی سی تن از فرماندهان یا پهلوانان سپاه که ارشد همه آنان بیژن بوده است، به سمت چشمه ای پر آب و سرد حرکت میکند. و او که برای نیایش آماده میشده است تن خود را درون آب پاک این چشمه شستشو میدهد. از این رو این چشمه "چشمه بشور” نام می یابد . چشمه میشی همان چشمه بشور یکی از پر آب ترین و گوارا ترین چشمه های ایران است و دارای آبی بسیار سرد است.
آنگاه کیخسرو در ادامه مسیرش در تنگه ای بالاتر از چشمه میشی بر روی سنگی رفته و برای فرماندهان سخنرانی میکند با این مضمون که به فرمان یزدان پاک به کوهستان میروم تا باقی عمر را به نیایش پروردگار بپردازم.از این رو این سنگ "برد شاه ” نام می یابد. برد(bard) در گویش محلی به معنای سنگ است.
فرماندهان سپاه بسیار اندوهگین میشوند و به اصرار از کیخسرو میخواهند که از این تصمیم منصرف شود.
در ارتفاعی بالاتر در این عزیمت ، کیخسرو در کنار چشمه ای متوقف میشود و به فکر فرو میرود. و به آنان میگوید که "چه کنم؟” از طرفی باید بروم و از طرفی اصرار شما مرا نگران میکند. از این رو این چشمه "چوبکنم chobkonom” نام مییابد.
برف و کولاک در راه است و هوا توفانی است. کیخسرو از میان همراهان میرود و ناپدید می شود. فرماندهان در برف و کولاک در پی او به جستجو میپردازند.
برای آنکه از برف و سرما امان یابند کانالهایی در دل زمین حفر میکنند .اما همه آنان در برف و از سرما در گردنه ای در ارتفاعات دنا جان میبازند.
این گردنه به یاد بیژن که ارشد این سرداران بوده است ، گردنه بیژن نام می یابد. و پیکر این پهلوانان به پایین منتقل و به خاک سپرده میشود. و به یاد این سی پهلوان ، این سرزمین ” سی سخت” به معنای سی مرد سخت نام می یابد.
جاذبه‌های طبیعی
چشمه‌ها
چشمه میشی:بزرگترین و پرآب‌ترین چشمه‌اش چشمه «بشو = Bocu» یا چشمه میشی است که در پائین گردنه بیژن قرار گرفته و آب آن با وجود تأمین آب آشامیدنی شهر، زمینهای زراعی ده بزرگ سی‌سخت را نیز آبیاری میکند.
چشمه سرد:وواقع در منطقه کوه گل شهر سی سخت.
چشمه توف:مشرف بر شهر توریستی سی سخت. این چشمه در مسیر صعود به قلهٔ دنا قرار دارد. این چشمه در تمام فصول سال دارای آبی گوارا و خنک میباشد.
چشمه تاگی:دارای آبی خنک و گوارا که عطش کوهنوردان را بر طرف میکند.. از آب این چشمه برای آبیاری باغات انگور و سیب و گردوی منطقهٔ کلنجه استفاده میشود.
چشمه تاگی-چشمه سیاه-چشمه ریزک-چشمه بایی-چشمه توفو...
– منبع:
بخشی از مضامین این نوشته از کتاب دنا ( نام ها – یادها ) تألیف آقای زواره نیک اقبالیان اقتباس شده است
