مهروماه

اقلیم : گرم

نام قدیم : میبدار

یکی از شهرستانهای استان یزد در مرکز ایران، شهرستان میبد است. این شهرستان با 5084 کیلومتر مربع وسعت ، یکی از شهرستان استان یزد است و به لحاظ تراکم نسبی جمعیت ، بعد از یزد قرار دارد و همچنین دومین مرکز شهری و تجاری استان یزد محسوب میشود. شهر میبد مرکز این شهرستان است.  به واسطه بافت تاریخی ارزشمند خود بیشتر نقاط شهر در فهرست آثار تاریخی ایران به ثبت رسیده است. لازم به ذکر است شهرک جهان آباد نیز از عمده‌ترین مراکز صنعتی این شهر می‌باشد و این شهرستان با تولید نیمی از کاشی وسرامیک کشور قطب این محصول محسوب می‌شود.مخوف‌ترین کویرهای جهان در داخل لگن بزرگ و بسته فلات ایران واقع شده‌اند، که دشت رسوبی و پر دامنه یزد، یکی از حوضه‌های شاخص جغرافیایی آن است. گستره این دشت از دامنه‌های شیرکوه در جنوب آغاز می‌شود و با شیب ملایمی تا کویر سیاه‌کوه در شمال، در مسافتی بیش از یکصد کیلومتر ادامه می‌یابد. شهر میبد در بخش میانی این دشت واقع است. به طور کلی رشته کوههایی که دور تا دور فلات مرکزی را در برگرفته است سبب شده که دامنه‌های خارجی فلات، از رطوبت بیشتری برخوردار بوده و دامنه‌های داخلی آن خشک باشد. بنابراین کمبود نزولات جوی و آفتاب داغ آسمان صاف ایران، شرایط سختی را در حاشیه کویر به وجود آورده است.

شهرستان به لحاظ تراکم نسبی جمعیت، بعد از یزد قرار دارد. میبد، بفروئیه و ندوشن از شهرهای شهرستان میبد است و دارای بخش‌های مرکزی، بفروئیه و ندوشن است. بخش مرکزی شهرستان میبد شامل شهر میبد و دهستان شهدا می‌باشد و بخش بفروئیه از شهر بفروئیه و دهستان سورک تشکیل شده است و شهر ندوشن، دهستان ندوشن و دهستان صدرآباد در بخش ندوشن قرار دارند.

میبد شهرستانی است که قسمت اعظم بافت جمعیتی آن بر مسیر راه ارتباطی یزد به اصفهان و تهران قرار گرفته است و همین موقعیت مناسب در رونق اقتصادی این شهرستان نقش اساسی دارد. به غیر از این مسیر اصلی راه دیگری وجود دارد که این شهرستان را به ورزنه در استان اصفهان با جاده خاکی  و همچنین جاده صدر آباد به تفت  متصل می‌کند . این راه نیز آسفالته بوده و در همین مسیر دو واحد عمده صنعتی میبد(کارخانه قند کله و کارخانه فولاد میبد) قرارد ارد.

این شهرستان در حدود 7000 سال قدمت دارد و در جمع قدیمی‌ترین شهر‌های دنیا قرار دارد. مهمترین بنای تاریخی این شهر با بیش از 7000 سال قدمت نارین قلعه می‌باشد.

میبد روزگاری درکناردریای ساوه قرار داشته‌است که از ساوه تا حاجی آباد نمک کشیده شده بود و ساکنان آن از طریق این دریاچه رفت‌وآمد می‌کردند. با توجه به پیداشدن سکه ضرب میبد دردوره ساسانی مشخص می‌شود که میبد دراواخردوره ساسانی شهری معتبر و با اهمیت بوده‌است زیرا ازیکصدو یازده شهری که در ایران قبل از اسلام شناسایی شده ازتعداد معدودی ازآنها شرایط ضرب سکه و یا اجازه آن را داشته‌اند. (شهرهای ایران، پیکولوسکایا) دلایل متعددی را می‌توان نام برد که میبد و به ویژه نارین قلعه آن بیش ازمناطق دیگریزد، مسکون شده و اولین نقطه یکجانشینی دراین ناحیه بوده‌است. نقش نگاره‌ای که اخیراً درهمین مکان برروی پاره‌سفال پیدا شده‌است نشانگرواقعیت‌های بسیاری است. نقش نیمه انسان – نیمه حیوان حک شده براین سفال مربوط به نوع اعتقادات مذهبی مردم این ناحیه نبوده است که شبیه همان نقش نگارهایی است که درتمدن هزاره سوم پیش ازمیلاد عیلامی‌ها می‌باشد و قابل بیان است افراد این منطقه از دیرباز تا کنون یکتا پرست بوده‌اند.

زبان مردم میبد فارسی دری می‌باشد که دارای گویش‌های محلی مختلف می‌باشد میبد در 50 کیلومتری شمال غربی یزد و جمعیت آن بر اساس برآور آماری سال 1392 ، 91683 نفر می‌باشد. شهرستان میبد شامل یک بخش مرکزی و دو  بخش بفروئیه و ندوشن  است .

این شهرستان مرکز زیلوبافی و سفال دست‌ساز ایرانی و پایگاه عمده تولید کاشی و سرامیک ایران میباشد .صنایع دستی مردم این دیار زیلوبافی،سرامیک‌سازی، سفال‌سازی، کرباس‌بافی، فرش‌بافی و موتابی است که از گذشته دور در این ناحیه رواج داشته است. همه ساله زیلوهای بافت میبد و فرآورده‌های سرامیک‌سازی آن به دیگر شهرهای استان یزد و سایر نقاط ایران صادر می‌شود.

میبد از نقطه نظر معدنی در حال حاضر غنی می‌باشد و در بخش صنایع دستی  بویژه ظروف سفالی ،چینی و سرامیکی سابقه طولانی داشته و دارد و همچنین صنعت زیلوبافی شهرستان در ایران بی نظیر است. صنایع کارخانه ای نیز در این شهرستان رشد قابل ملاحظه ای داشته است به طوری که در حال حاضر 18 کارخانه تولید کاشی و سرامیک و حدود 34 شرکت فعال در صنایع جانبی این صنعت همچون تولید لعاب،گلوله‌های سرامیکی و ساخت ماشین الات و تجهیزات در شهرستان میبد متمرکز شده است.همچنین از هنرها و صنایع دستی خاص منطقه میبد می‌توان به نوعی زیلو که از نظر طرح و شکل، خاص منطقه‌است نام برد.کاربرد زیلو با توجه به اقلیم گرم و پر گرد وخاک منطقه تدبیر مناسبی بوده‌است. امروزه این صنعت که تا چندی پیش از مشاغل عده کثیری از مردم میبد بوده‌است تقریبا به فراموشی سپرده شده و افراد انگشت شماری را می‌توان پیدا کرد که به این حرفه مشغول باشند.

از سنتهای حسنه مردم وقف و سفارش بافت زیلو برای اماکن مقدس، همچون مساجد و بقاع متبرکه بوده‌است که در موزه واقع در مجموعه رباط شاه عباسی تعدادی از این بافته‌ها در معرض نمایش عمومی قرار داده شده‌است. از جمله این زیلوها می‌توان به یکی از نمونه‌های زیبایی که متعلق به مسجد جامع میبد می‌باشد اشاره کرد. در حاشیه این زیلو تاریخ ۸۰۸ هـ. ق آمده‌است و ابعاد آن (۱۴/۳ * ۴۰/۷ متر) می‌باشد. رنگهای معمول استفاده شده در بافت زیلوها رنگهای آبی و سفید است. نقشهای متداول این زیلوها معمولأ سجاده‌ای، چلیپایی، و نقش سرو می‌باشد.

لازم به ذکر است زبان‌های گفتاری شهرستان، فارسی (لهجه یزدی) می‌باشد.

 مخوف‌ترین کویرهای جهان در داخل لگن بزرگ و بسته فلات ایران واقع شده‌اند، که دشت رسوبی و پر دامنه یزد، یکی از حوضه‌های شاخص جغرافیایی آن است. گستره این دشت از دامنه‌های شیرکوه در جنوب آغاز می‌شود و با شیب ملایمی تا کویر سیاه‌کوه در شمال، در مسافتی بیش از یکصد کیلومتر ادامه می‌یابد. شهر میبد در بخش میانی این دشت واقع است. به طور کلی رشته کوههایی که دور تا دور فلات مرکزی را در برگرفته است سبب شده که دامنه‌های خارجی فلات، از رطوبت بیشتری برخوردار بوده و دامنه‌های داخلی آن خشک باشد. بنابراین کمبود نزولات جوی و آفتاب داغ آسمان صاف ایران، شرایط سختی را در حاشیه کویر به وجود آورده است.شهرستان به لحاظ تراکم نسبی جمعیت، بعد از یزد قرار دارد. میبد، بفروئیه و ندوشن از شهرهای شهرستان میبد است و دارای بخش‌های مرکزی، بفروئیه و ندوشن است. بخش مرکزی شهرستان میبد شامل شهر میبد و دهستان شهدا می‌باشد و بخش بفروئیه از شهر بفروئیه و دهستان سورک تشکیل شده است و شهر ندوشن، دهستان ندوشن و دهستان صدرآباد در بخش ندوشن قرار دارند. میبد شهرستانی است که قسمت اعظم بافت جمعیتی آن بر مسیر راه ارتباطی یزد به اصفهان و تهران قرار گرفته است و همین موقعیت مناسب در رونق اقتصادی این شهرستان نقش اساسی دارد.

به غیر از این مسیر اصلی راه دیگری وجود دارد که این شهرستان را به ورزنه در استان اصفهان با جاده خاکی  و همچنین جاده صدر آباد به تفت  متصل می‌کند . این راه نیز آسفالته بوده و در همین مسیر دو واحد عمده صنعتی میبد(کارخانه قند کله و کارخانه فولاد میبد) قرار دارد.

این شهرستان در حدود 7000 سال قدمت دارد و در جمع قدیمی‌ترین شهر‌های دنیا قرار دارد. مهمترین بنای تاریخی این شهر با بیش از 7000 سال قدمت نارین قلعه می‌باشد.میبد روزگاری درکناردریای ساوه قرار داشته‌است که از ساوه تا حاجی آباد نمک کشیده شده بود و ساکنان آن از طریق این دریاچه رفت‌وآمد می‌کردند. با توجه به پیداشدن سکه ضرب میبد دردوره ساسانی مشخص می‌شود که میبد دراواخردوره ساسانی شهری معتبر و با اهمیت بوده‌است زیرا ازیکصدو یازده شهری که در ایران قبل از اسلام شناسایی شده ازتعداد معدودی ازآنها شرایط ضرب سکه و یا اجازه آن را داشته‌اند. (شهرهای ایران، پیکولوسکایا) دلایل متعددی را می‌توان نام برد که میبد و به ویژه نارین قلعه آن بیش ازمناطق دیگریزد، مسکون شده و اولین نقطه یکجانشینی دراین ناحیه بوده‌است. نقش نگاره‌ای که اخیراً درهمین مکان برروی پاره‌سفال پیدا شده‌است نشانگرواقعیت‌های بسیاری است. نقش نیمه انسان – نیمه حیوان حک شده براین سفال مربوط به نوع اعتقادات مذهبی مردم این ناحیه نبوده است که شبیه همان نقش نگارهایی است که درتمدن هزاره سوم پیش ازمیلاد عیلامی‌ها می‌باشد و قابل بیان است افراد این منطقه از دیرباز تا کنون یکتا پرست بوده‌اند.

زبان مردم میبد فارسی دری می‌باشد که دارای گویش‌های محلی مختلف می‌باشد میبد در 50 کیلومتری شمال غربی یزد و جمعیت آن بر اساس برآور آماری سال 1392 ، 91683 نفر می‌باشد. شهرستان میبد شامل یک بخش مرکزی و دو  بخش بفروئیه و ندوشن  است .این شهرستان مرکز زیلوبافی و سفال دست‌ساز ایرانی و پایگاه عمده تولید کاشی و سرامیک ایران میباشد .صنایع دستی مردم این دیار زیلوبافی،سرامیک‌سازی، سفال‌سازی، کرباس‌بافی، فرش‌بافی و موتابی است که از گذشته دور در این ناحیه رواج داشته است. همه ساله زیلوهای بافت میبد و فرآورده‌های سرامیک‌سازی آن به دیگر شهرهای استان یزد و سایر نقاط ایران صادر می‌شود.میبد از نقطه نظر معدنی در حال حاضر غنی می‌باشد و در بخش صنایع دستی  بویژه ظروف سفالی ،چینی و سرامیکی سابقه طولانی داشته و دارد و همچنین صنعت زیلوبافی شهرستان در ایران بی نظیر است. صنایع کارخانه ای نیز در این شهرستان رشد قابل ملاحظه ای داشته است به طوری که در حال حاضر 18 کارخانه تولید کاشی و سرامیک و حدود 34 شرکت فعال در صنایع جانبی این صنعت همچون تولید لعاب،گلوله‌های سرامیکی و ساخت ماشین الات و تجهیزات در شهرستان میبد متمرکز شده است.

همچنین از هنرها و صنایع دستی خاص منطقه میبد می‌توان به نوعی زیلو که از نظر طرح و شکل، خاص منطقه‌است نام برد.کاربرد زیلو با توجه به اقلیم گرم و پر گرد وخاک منطقه تدبیر مناسبی بوده‌است. امروزه این صنعت که تا چندی پیش از مشاغل عده کثیری از مردم میبد بوده‌است تقریبا به فراموشی سپرده شده و افراد انگشت شماری را می‌توان پیدا کرد که به این حرفه مشغول باشند. از سنتهای حسنه مردم وقف و سفارش بافت زیلو برای اماکن مقدس، همچون مساجد و بقاع متبرکه بوده‌است که در موزه واقع در مجموعه رباط شاه عباسی تعدادی از این بافته‌ها در معرض نمایش عمومی قرار داده شده‌است. از جمله این زیلوها می‌توان به یکی از نمونه‌های زیبایی که متعلق به مسجد جامع میبد می‌باشد اشاره کرد. در حاشیه این زیلو تاریخ ۸۰۸ هـ. ق آمده‌است و ابعاد آن (۱۴/۳ * ۴۰/۷ متر) می‌باشد. رنگهای معمول استفاده شده در بافت زیلوها رنگهای آبی و سفید است. نقشهای متداول این زیلوها معمولأ سجاده‌ای، چلیپایی، و نقش سرو می‌باشد.لازم به ذکر است زبان‌های گفتاری شهرستان، فارسی (لهجه یزدی) می‌باشد.

 

 جاذبه های گردشگری:

-نارین قلعه

کهندژ یا قهندژ به دژهایی می‌گویند که در آغاز پیدایش شهرها بنا شده اند که این دژها در پیش از اسلام و بیشتر در دوران ماد، هخامنشی و اشکانی ساخته شده و بناهایی تک و پر تراکم بودند که بر فراز تپه‌های طبیعی یا مصنوعی می‌ساختند. نارین قلعه میبد یا نارنج قلعه یک کهندژ است و مهمترین بنای قدیمی میبد و از بناهای باستانی خشتی بازمانده در ایران است.  پیشینه‌ی دراز نارین قلعه یا نارنج قلعه تا آن جاست که هویتی اسطوره ای یافته است؛ روایتی که در تاریخ جدید یزد در باب قلعه میبد آمده بیان می‌دارد که؛ قلعه در زمان سلیمان پیغمبر و توسط دیوان ساخته شده است و سلیمان دستور داده بود که دیوان، در کوهی که قابل ایجاد قلعه باشد به جهت حفظ خزینه، قلعه بسازند و دال دیو این کار را انجام داد و بدین جهت او را قلعه دالان نیز می‌خواندند و عده ای این نام را ماخوذ از «دال» می‌دانند که نام مرغان بزرگ شکاری از نوع عقاب است.  مطالب تاریخ جدید یزد که در تاریخ یزد و جامع مفیدی هم با تفاوت‌های مختصر دیده می‌شود، حکایت از قدمت قلعه دارد و مشاهده قلعه و مخصوصاً خشت‌های قطور و بزرگ آن خود نیز موید کهنگی آن است. این قلعه از بناهاى مربوط به دوره اشکانی و قبل از اسلام است و در دوران مظفریان تعمیراتى در آن صورت گرفته است. 

اگرچه شواهدی نشان می‌دهد که نارین قلعه به روزگار کهن‌تری -هزاره‌ی سوم و چهارم پیش از میلاد- نیز باشندگی داشته است. اهمیت قلعه میبد مربوط به عهد سلاطین آل مظفر است که در عمران و آبادی میبد کوشا بودند و قلعه آنجا پناهگاه محلی آنان بود. اطراف آن خندقی بوده است و نقب‌های زیر آن گاهی تا یک فرسنگ امتداد دارد.در محرم 744 هجری قمری جنگ سرنوشت سازی که باعث پیروزی آل مظفر بر چوپانیان گشته در این محل اتفاق افتاده است.  بقایای کنونی قلعه میبد، با وجود خرابی‌هایی که به مرور ایام بر آن روی آورده دیدنی است و متأسفانه در این سال‌ها به سبب ایجاد خیابان، قسمتی از آن خراب و تسطیح شده‌است. قسمت‌های مختلف قلعه بر سطح تپه‌ای در چهار طبقه قرار دارد و هر طبقه بر طبقه دیگر اشراف دارد. بنای ارگ آن در مرتفع‌ترین نقطه تپه واقع شده‌است و یک طبقه هم در قسمت زیر قرار که اتاقک‌های کنده شده در دل خاک است از نوع بوکن یا بوکنه. اطراف قلعه، خندق عظیمی بوده که بعضی قسمت‌های آن به باغ تبدیل شده‌است.  مساحت این قلعهٔ هفت طبقه، سه هکتار و داراى برج و بارو و دربندهاى متعدد است و بالاى تپه اى مسلط بر شهر میبد قرار دارد. قطر پایین‌ترین حصار قلعه که قسمت بزرگى از آبادى میبد را در بر مى گرفت، پنج متر و در بعضى قسمت‌ها به بیست متر مى رسیده است. بخش اصلی و کهن قلعه در بخش بالایی مجموعه قرار دارد.  تمامی بنا از خشت و گل و به شکل مطبق و تقریباً در پنج مرحله ساخته شده است. قدیمی‌ترین و پایین‌ترین بخش بنا فضاهایی هستند که در دل زمین کنده شده اند و در گویش محلی به آنها بوکن گفته میشود. نارنج قلعه چهار برج گرد بلند دارد و باید دانست که آنچه امروز از آن باقی مانده قسمت مرکزی آن است و نشانه هایی از برج‌ها و باروها در روستای کوچک (کوشک) از آن باقی است. کوشک یا کوچک نزدیک‌ترین روستا به دژ بوده است و بیشتر آن را باغ‌ها و قنات‌ها و آسیاب در بر می‌گرفته است.  نارنج قلعه داراى اتاق هاى متعددى بوده است که در حال حاضر قسمت هایى از این اتاقک هاى کوچک تودرتو، موجود است و بسیارى از آنها نیز به علت قرار گرفتن در طبقات پایین و ریختن راهروها هنوز کشف نشده است.  نارین قلعه بنا بر گواه‌های موجود و روایت‌ها دارای نظام پیچیده‌ی رفت و آمد زیرزمینی بوده است. دهانه‌ی شماری از این راهروها هنوز در جای جای دژ پیداست. مردم میبد هنوز این روایت را باز می‌گویند که از این دژ یک راهرو زیرزمینی تا محل آسیاب سنگ سیاه در باختر آبادی بیده در ۳ کیلومتری باختر شهر میبد وجود داشته است.  مصالح به کار رفته در این مجموعه متراکم نیز، خشت و گل بوده و خشت‌هاى مشاهده شده در آن منتسب به معمارى هخامنشى است. این بنا در اغلب دوره‌ها به صورت ارگ حکومتى بوده و در بعضى از دوره‌ها به عنوان پناهگاه از آن استفاده مى‌شده است. یکى از پررونق‌ترین دوران عمر این بنا مربوط به دوره آل مظفر است، اما پس از پایان عهد آل مظفر، این بناى سترگ به حال خود رها شد و از گزند طبیعت و بخصوص انسان‌ها در امان نماند به طوری‌که بخش‌هاى زیادى از آن شامل دروازه، خندق و محوطه‌هاى مسکونى در سال ۱۳۴۳ به خاطر احداث خیابان از بین رفت.  نارین‌قلعه میبد در سال 1354 به شماره ۱۰۸۶ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. 

-برج کبوترخانه

یکی از زیباترین کبوترخانه‌ها در میبد ساخته شده و قدمت آن به دوران قاجاریه برمی‌گردد که دارای چهار هزار لانه کبوتر است و با سبک استوانه‌ای و با ارتفاع حدود هشت متر و معماری اصیل یزد ساخته شده است .  کبوترخانه‌ها یا کفترخانه‌ها، که بدان‌ها کبوترخان نیز اطلاق می‌شده، ساختمان‌هایی کهن هستند که معمولاً به شکل استوانه ساخته می‌شده‌اند.  کبوترخانه‌ها برای گردآوری کود کبوترها و دیگر پرندگان، جهت مصارف کشاورزی ساخته می‌شده‌است زیرا کود کبوتر در گذشته استفاده‌های بسیاری در صنعت نیز داشته، از جمله صنعت دباغی در چرم سازی و ساخت باروت. از این رو شاه عباس صفوی مالیات نسبتا سنگینی بر کبوتر خانه‌ها بست. برای نمونه فقط در اصفهان و یزد قدیم 3هزار برج کبوترخانه برای زندگی کبوتر‌ها و بهره‌برداری از کود حاصل از فضله آنها تأیید شده است. طراحی و عملکرد کبوترخانه‌ها بسیار جالب و عالمانه بوده به گونه ای که در جذب کبوتران و خلق زیستگاهی امن برای کبوتر، حیرت برانگیز بوده است. کبوترخانه‌ها مانند دژ نظامی در برابر همه دشمنان کبوتر که کم هم نیستند، مقاوم و نفوذ ناپذیر بوده است.  برای نمونه سوراخ‌های روی دیوار فقط برای رفت‌وآمد کبوتر‌ها ساخته می‌شد و هیچ پرنده شکاری نمی‌توانست وارد آن شود. از آنجا که گاهی بیش از 25هزار کبوتر در این برج‌ها زندگی می‌کرده این احتیاط‌ها برای ادامه رفت‌وآمد آنها به برج ضروری بوده است؛ تا جایی که برای فراری دادن حیواناتی مانند گرگ یا حتی جونده‌های حفار مانند موش که راه ورود مار‌ها را نیز هموار می‌کردند تمهیدات پیشگیرانه‌ای درنظر گرفته می‌شد. در برج‌ها گاهی از بوی گیاهانی مانند کندر برای فراری‌دادن حیوانات شکارچی استفاده می‌شده است. کبوترخانه گاهی محل تجمع حدود ۲۵ هزار کبوتر می‌شد. آشیانه‌ها آنچنان زیبا و منظم با مدولهای یک شکل و از مصالح کاهگل ساخته شده بود که در تابستان بسیار خنک و به گونه ای بوده است که باد در فضای آن جاری بوده و برعکس در زمستان گرم و از وزش بادهای سرد محلی در امان بوده است.

  همه این تمهیدات منجر به خلق این شاهکارهای معماری یعنی کبوترخانه‌های ایرانی شده است. افزون بر این از آنجا که گاهی پرواز یکباره چند هزار پرنده به‌دنبال پدیده فیزیکی رزونانس می‌توانست برج را تکان دهد معمار‌های این ساختمان‌ها پیش‌بینی‌های بی‌مانندی کرده بودند. برای نمونه یک طبقه جداگانه در وسط برج ساخته می‌شد که استوانه را به 2 نیمه مقاوم‌تر تقسیم می‌کرد. برج کبوترخانه میبد در جنوب شرقی باروی قدیم میبد و در حال حاضر در حیاط بیرونی فرمانداری میبد قرار دارد و زیبایی آن از دور نیز چشمگیر است و داخل آن هزاران لانه کبوتر وجود دارد که کشاورز‌های قدیم از فضله حاصل از آن به‌عنوان بهترین کود موجود بهره می‌بر‌دند و این اثر زیبا و حیرت انگیز، در سال 1364 توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره 1691 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت شده است. این اثر در جنوب شرقی باروی قدیم شهر میبد قرار دارد.  این کبوتر خانه که یکی از زیباترین مکانهای گردشگری میبد است و میزبان هزاران گردشگر داخلی و خارجی در فصول سال است که درگذشته درمیان کشتخوان محله فیروزآباد میبد با خشت خام و گل ساخته شده است. یکی از ویژگی‌های این بنا خط سفید دور برج است که علاوه بر کمک به جذب کبوتران، مانع نفوذ خزندگان به داخل برج می‌شده است.

نوارهای گچی اطراف دیوار، تله مارگیر، گنبد کنگرهای و طاق بندی با گچبری‌های خاص از دیگر ویژگی‌های این برج است. چهار برج کنار هم و یک برج میانی در بالای بنا قرار گرفته است که محل ورود و خروج کبوتران ساخته شده است. بدنه جرزهای برج کبوترخانه میبد از حفره‌هایی به ابعاد 20 در 20 سانتیمتر ساخته شده که هر یک آشیانه کبوتران می‌باشد و چهار برجک و یک برج میانی روی سقف در جهت ورود و خروج کبوتران قرار داشته و رنگ تند مقرنس‌ها عامل جذب پرندگان بوده است. این بنا از خارج به صورت برجی مدور و آراسته به نقش‌های ویژه و از داخل به صورت شش ضلعی با طاق‌های جناغی است، همچنین دارای سه طبقه و مجهز به هزاران لانه برای جلب و نگهداری پرندگان مهاجر است. این برج دارای پوشش گنبدی شش ضلعی است که اطراف آن دارای تزئیناتی از گچ است، در بام برج نیز 4 ستون کوچک با ارتفاع یک و نیم متر و شبیه به میل راهنما وجود دارد.

 

 -کاروانسرای رباط شاه عباسی میبد

در پی سیاست گسترش راه‌ها و امنیت تجارت، شاه عباس اول صفوی اقدام به ساخت کاروان‌سراهایی در کنار جاده‌ها می‌کرد که این کاروانسراها به شاه عباسی شهره شدند.  رباط میبد، در واقع یک ایستگاه بزرگ کاروانی در مسیر این معبر شرقی - غربی ایران بوده‌است که از شرق به سوی یزد ـ کرمان و سیستان تا ماوراء النهر و از سوی غرب به عقدا، نائین و اصفهان، کاشان و ری تا بین النهرین می‌رسیده‌است.  این رباط از کاروانسراهای دوره صفوی است که به شیوه معروف چهار ایوانی ساخته شده است و مصالح آن کلا از آجر است. این کاروانسرا که گویا بر جایگاه کاروانسرای قدیمی‌تری ساخته شده، از جمله کاروانسراهای سبک صفوی و یکی از کاملترین کاروانسراهای بین راهی به شمار می‌رود. کاروانسرا شامل ساباط (با پوشش یزدی بندی)، ایوان‌های بیرونی، هشتی ورودی، حیاط مرکزی، حوضخانه و مهتابی و چهار هشتی زیبا و فضاهای سرپوشیده (سول) شرقی و غربی و جمعاً صد ایوان و اتاق و اجاق برای استفاده کاروانهای تجاری و زیارتی بوده‌است. در مرکز حیاط ، کلک مرتفعی قرار دارد که زیر گذز آب قنات کسنوا است . این کلک هشت ضلعی در قسمت تحتانی نیز حوضی هشت ضلعی دارد که زلال آب را به مسافران تشنه پیشکش می‌کند . به نظر می‌رسد قسمت بالای کلک ، جهت انجام هنرهای آیینی و نمایشی کارکرد نیز داشته است.  هم اکنون اداره میراث فرهنگی میبد و یک مرکز فرهنگی (کتابخانه مرکز اسناد) در بخشی از بنا استقرار یافته و سول (سالن) شرقی آن جایگاه موزه زیلوهای تاریخی میبد و سول (سالن) غربی آن نیز به عنوان رستوران سنتی و کافی شاپ (سفره سرای شاه عباسی) مورد استفاده همگانی است. 

-چاپار خانه میبد

چاپارخانه میبد یکی از آثار تاریخی شهر میبد است که قدمت آن به دوره قاجار بر می‌گردد و از مراکز عمده پستی و چاپاری قدیم بوده است که در مسیر راه باستانی ری کرمان و در کنار کاروانسرای میبد احداث شده است. این کاروانسرا واقع در بلوار قاضی میرحسین، در سمت غرب کاروانسرای رباط شاه عباسی قرار دارد که جزئی از مجموعه کاروانی رباط است و در مجاورت کاروانسرای میبد قرار دارد که این اثر در تاریخ ۱۹ مرداد ۱۳۷۹ با شمارهٔ ثبت ۲۷۶۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. وظیفه‌ی چاپارخانه ها، نگهداری و تیمار تعدادی اسب و پیک تازه نفس، جهت ارسال و مبادله‌ی سریع نامه‌ها و امانت‌های مهم بوده است، از این رو چاپارخانه‌ها به صورت قلعه  و دژ ساخته می‌شدند که دفاع و حفاظت از آن میسر باشد و این اهمیت، از برج‌ها و دیوارهای بلند و روزنه‌های دیده بانی و تیر اندازی و موقعیت خوب دفاعی آن پیدا است. ساختمان این بنا نیز به دلیل اینکه مکانی جهت حفظ و نگهداری امانات دولتی و پیامها و نامه‌های پر اهمیت بوده است به صورت دژ و قلعه ای ساخته شده که دفاع و حفاظت از آن میسرباشد و این اهمیت از برجها ،دیوارهای بلند، روزنه‌های دیده بانی، تیرکشها و موقعیت خوب دفاعی آن پیداست. این بنا اگر چه ساختار چاپارخانه‌های قاجاری را دارد، گویا در جایگاه چاپارخانه‌ی قدیمی‌تری ساخته شده است. این چاپارخانه شامل یک محوطه روباز و دو محوطه سرپوشیده و اتاقهایی مخصوص رئیس چاپارخانه و اقامت پیکها و نگهبانان و نگهداری اسبها می‌باشد. چاپارخانه میبد یک حیاط مرکزی داشت و آخورها در دور تا دور این حیاط قرار داشت .

در سه طرف پشت آخورها، اصطبل‌ها قرار داشت که در زمستان و شب هنگام چهارپایان در آنجا نگهداری می‌شدند. در سمت چهارم که بین حیاط و جبهه ورودی ساختمان واقع شده، اتاق‌هایی برای اقامت چاپارها و مسافران قرار داشت. مصالح اصلی ساخت این بنا خشت و گل است  و در قسمتهایی از سردر ورودی، شرفی پشت بام و پای دیوارهای داخل حیاط آجر بکار رفته است. در قسمت‌هایی از سردر ورودی، پشت‌بام و پای دیوارهای داخل حیاط ، آجر به‌کار رفته است .

از تزئینات مشهود در این بنا می‌توان به نمای آجری سردر ورودی آن و کنگره‌های بالای حصار چاپارخانه اشاره کرد. این چاپارخانه پس از دایر شدن اداره پست امروزی کاربری خود را از دست داده و ساختمان ویرانه ای شده بود که در سال‌های اخیر به همت انجمن یادگارهای فرهنگی میبد و با مساعدت میراث فرهنگی در یک روند ده ساله مرمت شد و طرح تبدیل به موزه پست برای آن در نظر گرفته شد و اجرا گردیده است که بصورت امانی به اداره پست استان یزد تحویل داده شده است. درحال حاضر ماکت‌های بسیار زیبایی از پستچیان قدیمی واسبانی که نگهداری می‌کرده اند به همراه تمبرهای قدیمی ، وسایل پست قدیم واسناد وتصاویر تاریخی مربوط به پست نگهداری می‌کنند. پیشینه این روش به زمان هخامنشیان می‌رسد واین قدیمی‌ترین شیوه پست درجهان است ؛ از این رو ایرانیان را مخترع پست می‌دانند.

-امامزاده بی بی خدیجه خاتون (علیها السلام)
-برج محمود آباد
-روستای مزرعه کلانتر
-روستای بیده
-کاروانسرای کچلگ
-فرودگاه انگلیسی ها
-مسجد جامع میبد
-خانه سالار
-قلعه مهرجرد
 -یخچال میبد
- آب انبار کلار