مهروماه

شهرستان مشكين شهر
   خياو يا مشگين شهر مركز شهرستان مشگين شهر ، يكي از شهرهاي ومعروف استان اردبيل كه در 295 كيلومتري تبريز از راه اردبيل و در 168 كيلومتري تبريز از راه اهر واقع شده است. مشگين شهر در 47 درجه و 1 دقيقه و 7 ثانيه طول شرقي و 38 درجه و 23 دقيقه و 34 ثانيه عرض شمال واقع شده، ارتفاع آن از سطح دريا 1830 متر است. خياو (خي يو)يا مشكين شهر امروزي، محدود است از شمال به شهرستان مغان ، از جنوب به رشته جبال سبلان، از شرق به شهرستان اردبيل و كشور شوروي سابق و از باختر به شهرستان اهر. مساحت اين شهر در حدود 1530 كيلومتر مربع طول ان 51 كيلومتر (امتداد شرقي – غربي) و عرض اش 30 كيلومتر مي‌باشد.
رودخانه‌هاي بزرگ خياو، انار ، مشگين چاي و دهها رودخانة كوچك در آن جاري است. كوهستان سبلان در جنوب آن واقع شده و علاوه بر سه قلة معروف ان (هرم داغ – جنوار داغ – قلة بزرگ)كوههاي ديگري به نام گوي داغ، قاشقا داغ، كچي قيران (بزكش)در اين شهرستان واقع است. شهرستان مشگين شهر به دو قسمت طبيعي تقسيم مي شود:

1-مشگين شرقي و مشگين غربي كه اراضي و روستاهاي آن اغلب در جگله واقع است.

2-دهستان مشگين (در اصطلاح معلي رضي) كه در دره ها تپة ماهور شده، ابادي كمتري دارد. فقط در تابستانها، طوايف و ايلات ائل سون (شاهسون) در ييلاقهاي مخصوص به خود ساكن شده و در پاييز به سوي قشلاق حركت مي كنند.

شهرستان مشگين شهر هر چند در كنار رودخانه ها پر آبي چون خياو، انار و مشگين چاي چندين رود ديگر قرار گرفته و در دامنة شمالي كوهستان معروف سبلان و چندين كوهستان ديگر واقع شده است. ولي همواره از مناطق محروم و عقب افتادة آذربايجان بوده است و بعنوان دياري فراموش شده، فاقد بسياري از نيازهاي بنيادي شهري و مراكز توليدي و اقتصادي است. خوشبختانه در برنامه هاي اتي ، در راه عمران و آباداني اين ديار كه پر از جاذبه‌هاي اقتصادي ، كشاورزي، دامداري و توريستي قابل توجهي مي‌باشد. پيش بيني‌هاي لازم در نظر گرفته شده است. ابهاي گرم و معدني كوهستاني سبلان از جمله قوتورسويي، شابيل قينرجد، ملك سوئي ، مرويل، دودو، آق سو، ايلان لو، مراتع سر سبز سبلان و دامنه هاي پر بركت آن ، اطرافهاي ييلاق و قشلاق عشاير ائل سون و گذرگاههاي كوچ عشايري و روابط اقتصادي بين جوامع شهري، روستائي و عشايري از نظر اقتصادي اعتبار خاصي به مشگين شهر بخشيده است. كار اصلي اكثريت مردم ان، كشاورزي و دامداري بوده ، در شهر نيز داد و ستد و خدمات دولتي و عمومي از فعاليتهاي مردم آن محسوب مي شود.

نام قديم اين شهرستان ، مشگين يا پشكين بوده ( منسوب به پيشكين بن محمد از ملوك اهرواتابكان آذربايجان ) ولي تناوباً نام خياو و مشگين گرفته و امروزه به هر دو نام شهرت دارد درباره مشگين شهر ، حمدالله مستوني دركتاب نزهه القلوب چنين آورده است : « مشگين از اقليم چهارم است . طولش از جزاير خالدات ( خب – ك )‌ و عرض آن از استوار ( لزم ؛) در اول (وراوي ) مي خواندند ، چون مشگين گرمي حاكم آنجا شد ، بدان نام معروف . هوايش معتدل است و به عفونت مايل ، بجهت آنكه شمالش را سبلان مانع است و آبش از كوه سبلان مي آيد غله و ميوه بسيار باشد ايل آنجا شافعي مذهب اند و بعضي حنفي و بعضي شيعه ، حقوق ديواني اش پنج هزار و دويست دينار است و ولايت اش به اقطاع لشگر مقرر است و كما بيش پنج تومان مقرري دارد . مجدالدين محمدالحسيني متخلص به مجدي كه يكي از منابع اصلي كارش همان كتاب مستوفي بوده چنين نوشته است : « بلوك پيشگين ، در اين بلوك هفت شهر بوده است واكنون هريك از شهرها بقدر راهي مانده است . اما پيشگين را اولي ( ورامي ) گفته اند ، چون پيشگين گرمي حاكم آنجا شده به نام او معروف گشت . انارودوجاق دو قصبه است و انار و فيروز بين يزد جردبن بهرام گور ساخته و در قديم آنرا شاد فيروز مي خواندند و دوجاق را پسر فيروز مذكور عمارت كرد . در ناحيه اي كه شهر اهر در آن واقع بوده ، آبادي پيشگين ( به تلفظ امروز مشگين ) نام داشت و از نام خانداني كه در قرن هشتم قمري در آنجا حكومت داشته ماخوذ بوده و شهر پيشگين در يك منزل اهر اصلا وراوي نام داشت . اين وراوي يا بقول مجدي ورامي آبادي بزرگي بوده است و مركز ايالات مشگين و همان نقشي را داشته كه امروزه خياويا مشگين شهر بعهده دارد . به صورت دهي مانده در 12 كيلومتري شمال غربي خياو كه امروزه او را مين ياورامين مي خوانند. مشگين شهر در جنوب غربي سرزمين ايران بوده است . اين سرزمين داراي هفت شهر به نام مشكين ، خياو ، انار ، اهر ، ارجاق ، تلكفه وكليبر مي باشد . آثاري از ادوار مختلف تاريخي در اين شهرستان وجود دارد از ادوار ما قبل تاريخ و اوايل تاريخ ، قبوري بالنگ افراشت ها در دامنه كوه ( ايلان داغ ) ، از دورة اشكانيان ، آثار مختلف سفالي ، فلزي ، شيشه اي بطور فراوان در تمام پهنه اين شهرستان پيدا مي شود . از دوره ساسانيان سنگ نبشته اي در بستر رودخانه خياو در آثار شهر خياو ، صفحه سنگين و روشني است از تاريخ اين شهر و اهميت نظامي آن ، اين كتيبه بر ملت مكان و زمانش اهميت دارد چون در آذربايجان پيدا شده و پيش از آن كتيبه اي ساساني در آذربايجان پيدا نشده است . از نظر زماني چون در زمان شاپور دوم نوشته شده و در آن زمان تمدن و فرهنگ ساساني تغيير و تحول يافته است ، موقعيت و سابقه تاريخي مشگين شهر را در كتاب خياو يا مشگين شهر نوشته غلام حسين ساعدي چنين مي خوانيم .

خياو يا مشگين شهر معبود پناهگاهي بوده براي در مانده ها و سوداگران و در قرون اوليه اسلامي براي مجاهدان و از جان گذشتگاني كه پشت ساوالان سنگر گرفته بودند . هرگوشه اين سامان نشانه هايي از آن سوزها را به يادگار نگه داشته ، حتي قديم تر از آن روزگاران مدنيت ناشناخته و بزرگي دراين حوالي بوده كــــه همچنان دست نخورده زيرخاك مدفون است . هرجا را كه بابيل و كلنگ بهم مي زني سندي پيدا مي شود كه اگر چه امروز تنهادلالان و عتيقه چي ها را پر مي كند ولي مي تواند زوايه هاي تاريك يك تمدن كهنه را هم روشن سازد . خياو در حاشيه سرزمين افتاده كه روزگاري به اسم ( اران ) مشهور بوده است و زبان خاصي داشته كه تا قرن چهارم هجـــري با همه آشفتگيها پايداري بوده است . بعد هر وقت كه زمين را كنده اند سكه هاي فراواني بدست آمده متعلق به چند دوره تاريخي با فاصله زمانـــي كوتاه و دراز و اغلب مربوط به زمان اتابكان آذربايجان نخستين سكه اي كه تازيان دراران زده اند سال 90 هجري بوده است . در همان حول و حوش قبرستانها و نشانه هايي مانده از سالهاي اوليه قرون اسلامي .

به عبارت ديگر : خياو يا مشگين شهر نيز يك آبادي اسم ورسم داري بوده كه گرچه در بيشتر كتابهاي جغرافيائي اسلامي نامي از آن ذكر نشده ولي دقت و همت حمدالله مستوفي درسال 740 هجري كه خياو را قصه اي خوانده حدودش را نشان داده و حتي حقوق ديواني اش را .

جغرافياي طبيعي

   شهرستان مشگين شهر به مركزيت شهر مشگين دومين شهر استان اردبيل بعد از مركز استان مي باشد كه براساس آخرين تقسيمات كشوري داراي سه شهر به نامهاي مشگين شهر ، لاهرود و رضي و چهاربخش بنامهاي مركزي ، ارشق ، مشگين شرقي ، مرادلو مي باشد اين شهرستان بر روي مختصات جغرافيايي 38 درجه و 44 دقيقه عرض شمالي و47 درجه و 40 دقيقه طول شرقي از گرينويچ واقع شده است .

ارتفاع متوسط اين شهرستان 1830 متر وبلندترين نقطه آن قله سبلان با ارتفاع 4811 متر از سطح آبهاي آزاد هست مشگين شهر از طرف شمال با مغـــان ( شهرستان گرمي ) از طرف جنوب به كوه سبلان و شهرستان سراب ( آ.شرقي ) و از طرف غرب با شهرستانهاي اهرو هريس و از مشرق با شهرستان اردبيل و از طرف شمال شرقي بطول 56 كيلومتر با كشور جمهوري آذربايجان هم مرز است .

 
وجه تسميه :
   سرزمين مشگين شهر دياري بنام باستاني « وراوي » و يا پشكين كه سرانجام به مشگين شهر معروف گشته است وجه تسميه آن به محمدابن پشكين گرجي حاكم اين منطقه نسبت داده ميشود بنا به نوشته حمدالله مستوفي تومان پشكين كه در اين تومان هفت شهر پشكين ، خياو ، انار ، دوجاق ، اهر ، تكلفه و كليبر وجود داشت . به روايتي ديگر نام قديم مشگين « اورامي » و «وراوي » بوده و به احتمال بسيار زياد محل تولد « سعدالدين وراويني » دانشمند و مترجم مرزبان نامه در قرن ششم هجري قمري اينجا بوده است .

وضعيت فرهنگي و اجتماعي