نیایشگاهها روایتگر بخش مهمی از تاریخ و فرهنگ مردم هر منطقه هستند. بازدید از نیایشگاهها نهتنها تجربهای معنوی و آرامشبخش است؛ بلکه درکی عمیقتر از فرهنگ و تاریخ یک منطقه را به وجود میآورد. نیایشگاهها به عنوان نمادهای مذهبی و فرهنگی روایتگر باورها، هنر و معماری مردمان در دورههای تاریخی هستند و همچنین فضایی از سکوت و تفکر را در میانه سفر به مسافران میدهند.
مکانهای مقدس ایرانیان باستان کجاست؟
در هر گوشهوکنار ایران میتوان نیایشگاههای مختلفی را دید که به عنوان بخشی از سفر به درک عمیقتر هویت فرهنگی و دینی هر جامعه کمک میکنند. در ادامه از نیایشگاههای باستانی ایران خواهیم گفت که میتوانید در سفرهای مختلف خود به دیدن آنها بروید:
آتشکده ایزدخواست
آتشکده ایزدخواست که پس از اسلام به یک مسجد تبدیل شد در دژ باستانی ایزدخواست قرار دارد. این دژ یکی از آثار تاریخی استان فارس است که قدمت آن به دوره ساسانیان باز میگردد. این قلعه با نامهای دیگری همچون «قلعه سرسنگ» یا «قلعه کهنه» نیز شناخته میشود. این دژ پس از ارگ بم بزرگترین قلعه خشتی در دنیا به شمار میرود.
آتشکده میان این دژ نیایشگاه آن به شمار میرفته و نشان از حضور موبدان، طبقه اشراف، بزرگان و درباریان در این دژ میدهد. این آتشکده پس از اسلام به یک مسجد تبدیل شد و هم اکنون در فهرست آثار ملی ایران نام آن به چشم میخورد.
ایزدخواست از عجیبترین جاهای دیدنی ایران و دژی متفاوت در استان فارس است
آرامگاه بایزید بسطامی
یکی دیگر از نیایشگاههای ایران آرامگاه بایزید بسطامی است که در مرکز شهر بسطام در ۶ کیلومتری شاهرود قرار دارد. این آرامگاه یکی از نمونههای شاخص معماری مذهبی ایران در دوره ایلخانان به شمار میرود و مقبره عارف نامی بایزید بسطامی (۱۶۱- ۲۳۴ ه.ق) را در خود جای داده است. ساخت این آرامگاه از قرن سوم هجری آغاز شد و بناهای نزدیک به آن در دورههای سلجوقی، ایلخانی، تیموری، صفوی و قاجار ساخته و مرمت شدند.
در معماری مجموعه آرامگاه بایزید آثاری از دورههای مختلف تاریخی دیده میشود
شهر یئری (یری)
یکی از نیایشگاههای قدیمی ایرانی در شهر تاریخی یئری، «معبد شهر یئری» نام دارد که آن را با نام «مکتب اوشاقلاری» نیز میشناسند. قدمت شهر تاریخی یری به هزاره هفتم پیش از میلاد میرسد. این شهر تا سال ۱۳۸۱ در زیر خاک مدفون بود و در این سال بخش کوچکی از معبد و عبادتگاه این شهر حفاری و از خاک بیرون کشیده شد.
اگر دنبال مقاصد عجیب و خاص هستید، دیدن شهر یری را از دست ندهید
شهر تاریخی یئری شامل قلعه نظامی، گورستان یئری، معبد و قوشا تپه است. معبد یکی از بخشهای مهمش به شمار میرود که از حدود ۵۳۷ سنگافراشت از مردان دستبهسینه و بدون دهان و یک مجسمه زن با دهان تشکیل شده است.
در بخش پایین این معبد یک غار قرار دارد که به دوره برنز (هزاره سوم و چهارم قبل از میلاد) مربوط است و از آن به عنوان آبانبار و حمام معبد استفاده میکردند. اگر کسی قصد عبادت در معبد را داشت ابتدا باید در این غار تطهیر میکرد، سپس از زیر دروازه رد میشد و به معبد میرفت.
قلعه ضحاک
قلعه ضحاک یکی از جاذبههای گردشگری هشترود به عنوان یکی از نیایشگاههای ایران نیز شناخته میشود. قدمت این قلعه به دوران اشکانیان و ساسانیان میرسد و در تاریخ با نامهای دیگری همچون دژ اژدهاک، داش قلعهسی و روییدژ از آن یاد شده است. کارکردهای این قلعه به شکل کامل هنوز نامشخص مانده؛ اما بسیاری آن را نمونهای از معبد آناهیتا میدانند. آناهیتا ایزدبانویی با نماد عشق و باروری است که ایرانیان باستان معتقد بودند در بالاترین طبقه آسمان قرار دارد و به همین دلیل معابد این ایزدبانو بر روی بلندی ساخته میشدند تا در دسترس دشمن نباشد.
قلعه ضحاک احتمالا یکی از معابدی است که برای ایزد آناهیتا ساخته شده است
مجموعه باستانی قلعه ضحاک با ۱۰ کیلومتر طول و ۲ کیلومتر عرض از بخشهای مختلفی همچون سالن شورا، آبانبار، حمام، مخازن سنگ و... تشکیل شده است. تنها بنای خارج از خاک این قلعه که امروز تا حدی سالم مانده چهارطاقی مربوط به دوران ساسانی است که میتوان به دیدنش رفت.
کلیسای زور زور
کلیسای زور زور که با نام کلیسای «مریم مقدس» نیز شناخته میشود از زیباترین کلیساهای آذربایجان غربی است که در یک چشمانداز بسیار زیبا قرار دارد. این کلیسا در واقع بقایای یک صومعه است که سالها ویران شده و ساخت آن را به سال ۱۲۹۸ نسبت میدهند.
کلیسای زور زور جزو آثار ملی ایران و میراث جهانی یونسکو قرار دارد و تنها بنای تاریخی ایران است که جای آن یک بار تغییر یافته و در جای اصلی خود قرار ندارد. این بنا را برای ساختن یک سد در این منطقه به محل دیگری انتقال دادند تا سلامت آن حفظ شود. معماری کلیسای زور زور صلیبیشکل و بسیار ساده است؛ بهطوریکه به یک نمازخانه ساده مسیحی شباهت دارد.
کلیسای زور زور از بناهای ثبت یونسکو در ایران است
آتشکده آذرگشنسب
آتشکده آذرگشنسب به عنوان بخشی از اثر تاریخی تخت سلیمان، روایتگر افسانههای بسیار است. نام این آتشکده در شاهنامه و اوستا آمده و آن را در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت رساندهاند. مجموعه تاریخی تخت سلیمان از دوره ساسانیان به یادگار مانده و شامل بخشهای مختلفی همچون آتشکده آذرگشنسب، آتشکده شاهی، معبد آناهیتا، جنگاوران و... میشود.
آتشکده تخت سلیمان از مهمترین بناهای ایران و متعلق به ساسانیان است
آتشکده آذرگشنسب مکانی بود که تنها بزرگان اجازه ورود به آن را داشتند و از آنچنان اهمیتی برخوردار بود که پادشاهان ساسانی در شرایط سخت سیاسی به این معبد میرفتند. در آیین زرتشتی این آتشکده را یکی از سه آتشکده مقدس حافظ جهان میشناختند و بسیاری از شاهان به نشانه احترام با پای پیاده برای عبادت و نذر به این آتشکده رهسپار میشدند.
معبد آناهیتا
معبد آناهیتا به عنوان یکی از نیایشگاههای باستانی ایران دومین بنای بزرگ سنگی ایران پس از تختجمشید است. این معبد بر فراز صخرهای در دشت کنگاور و در ۹۴ کیلومتری کرمانشاه قرار دارد و به عنوان بزرگترین سازه سنگی یکپارچه در ایران شناخته میشود.
آناهیتا الهه آب و نگهدارنده نشان فروهر، ایزدبانوی باد و باران، چشمه و سراب، ژاله و ابر است و طبق افسانهها به فرمان آناهیتا ابرها به زمین میآمدند و میباریدند.
معابد آناهیتا از مهمترین نیایشگاههای باستانی ایران هستند
ساخت این معبد را به دوره هخامنشیان مرتبط میدانند؛ هرچند در دورههای بعد مانند اشکانیان ساخت آن ادامه یافت و در دوره ساسانیان تکمیل گشت. معماری این بنا که با توجه به آب و کارکرد این الهه صورت گرفته یکی از مهمترین دیدنیهای این معبد است.
معبد چغازنبیل
زیگورات چغازنبیل به عنوان یک سازه باستانی مشهور یکی از آثار ثبت شده ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو است و یکی از قدیمیترین نیایشگاههای ایران به شمار میرود. این معبد در مسیر شوشتر قرار گرفته و بخشی از مجموعههای باستانی تمدنهای اولیه در دوران انقلاب کشاورزی و تمدنهای میان رودانی محسوب میشود.
معبد چغازنبیل از دوره ایلام باقی مانده و نشانی از تمدن کهن است
این زیگورات یا معبد هرمی شکل در حدود ۱۲۵۰ سال پیش از میلاد توسط فرمانروای ایلامی برای یکی از خدایان باستانی با نام «اینشوشیناک» ساخته شد. این بنا اکنون 25 متر ارتفاع دارد اما مطالعات نشان میدهد که تا پیش از تخریب در طول دوران، دو برابر این ارتفاع و دارای ۵ طبقه بوده است. هر ضلع این زیگورات نزدیک به ۱۰۰ متر طول دارد و بیشتر این زیگورات با خشت خام و آجرهای خشت پخته ساخته شده است.
معبد تپه سیلک
معبد تپه سیلک در تپهای به همین نام قرار دارد و در واقع ویرانههای زیگورات باستانی ایران و نیایشگاه مردمان باستانی ایران بوده است. سیلک یکی از مکانهای تاریخی به شمار میرود که مدارک مکتوب متعلق به دوران پیش از هخامنشی در آن یافته شده است. تپههای سیلک قدمتی ۷۵۰۰ساله دارند که تا سال ۱۳۱۰ خورشیدی در این منطقه شناسایی نشده بودند و با جاری شدن سیل در زمینهای کشاورزی کاشان نمایان شدند. این تپه از دو تپه شمالی و جنوبی که در فاصله ۶۰۰ متری از یکدیگر قرار دارند و دو گورستان الف و ب تشکیل شده است. از این محوطه تاریخی تنها زیگورات سیلک قابل بازدید است که ۱۵.۹۴ متر از ارتفاع آن باقی مانده و میتوان به دیدنش رفت.
در سفر به کاشان میتوانید یکی از قدیمیترین زیگوراتهای جهان را ببینید
معبد مادی تپه نوشیجان
ارگ خشتی نوشیجان به عنوان قدیمیترین نیایشگاه خشتی در جهان شناخته میشود که متعلق به هزاره اول میلادی است. این ارگ در تپه باستانی نوشیجان و در ۱۶ کیلومتری شهر ملایر قرار دارد. دژ نوشیجان با ارتفاع ۴۰ متر بر روی یک تپه از لحاظ معماری نخستین الگوی معماری ایرانی به شمار میرود که معماری آن در دوره هخامنشی الگویی برای تالار آپادانا و در دورههای اسلامی برای مقرنس در بناها استفاده شده است.
قدیمیترین نیایشگاه خشتی جهان، معبد نوشیجان است
این ارگ تاریخی شامل بنای قدیمی جبهه غربی (نخستین نیایشگاه)، تالار ستوندار آپادانا، معبد آتشکده (دومین نیایشگاه)، اتاقها و انبارها، تونل، حصار و دژ است و نام آن در فهرست آثار ملی ایران دیده میشود.
مقبره خالد نبی
مقبره خالد نبی، پیامبر دین حضرت اسماعیل را در خود جای داده و با رفتن به گورستان شمال شرق گنبدکاووس میتوان از آن دیدن کرد. این نیایشگاه به دلیل قبرستان اطراف خود بسیار شناخته شده است. در این گورستان بیش از ۶۰۰ سنگ قبر وجود دارد که ارتفاع برخی از آنها به ۴ متر نیز میرسد. شکل این سنگ قبرها که بسیاری آنها را نمادی از اندامهای جنسی مردانه و جنسیت زنانه میدانند از ویژگیهای این قبرستان است. بسیاری قدمت این قبرستان را متعلق به عصر پارینهسنگی میدانند؛ هرچند هنوز نمیتوان تاریخ دقیقی را برای مجسمهها و مزارهای قدیمی این قبرستان اعلام کرد.
زیارتگاه خالد نبی، در فاصلهٔ ۹۰ کیلومتری شمال شرق شهرستان گنبد کاووس
معبد داش کسن
از دیگر نیایشگاههای قدیمی ایران معبد داش کسن زنجان است که در دل صخرهها کنده شده و آن را مرتبط به دوره ایلخانی میدانند. این معبد که با نام «معبد اژدها» نیز شناخته میشود به گفته برخی از باستانشناسان در اصل در دوره ساسانیان ساخته شده و پرستشگاهی برای پیروان آیین مهرپرستی به شمار میرفته است. آثار چندان زیاد و نشانههای خاصی از شکل اولیه معبد باقی نمانده و فقط سنگهای بزرگی از بخشهای مختلف که بسیاری از آنها برای بازدید در اتاقکهای شیشهای قرار گرفتهاند، قابل مشاهدهاند.
معبد داش کسن نزدیک زنجان و با دو نقش اژدها مشخص شده است
نقشبرجستههای دو اژدها که به شکل متقارن روبروی هم قرار دارند یکی از ویژگیهای منحصربهفرد این معبد است.
مقبره چهار پیامبر قزوین
مقبره چهار پیامبر قزوین در شهر قزوین قرار گرفته و با نام «پیغمبریه» نیز شناخته میشود. این بقعه مدفن ۴ تن از پیامبران بنیاسرائیل است و از آثار بهجایمانده از دوران پیش از اسلام در قزوین به شمار میرود. پیامبران بنیاسرائیل به نامهای سلام، سلوم، سهولی و القیا در این بقعه به خاک سپرده شدهاند. تاریخ ساخت این بقعه به دوران صفویه باز میگردد و در ادوار بعد بازسازی و تکمیل شده است.
مقبره چهار پیامبر قزوین به لحاظ سبکهای معماری نیز اثری در خور ستایش است
مقبره دانیال در شوش
آرامگاه دانیال نبی در شهر شوش قرار گرفته و جلوهگر معماری قدیمی ایرانیاسلامی است. قدمت این آرامگاه به دوران سلجوقیان باز میگردد و به نظر میرسد که معماری آن از زیگورات چغازنبیل الهام گرفته شده است. این آرامگاه به دلیل بروز وقایع طبیعی و سیل تقریباً از دست رفته بود تا اینکه در سال ۱۲۴۹ هجری قمری به دستور روحانی شیعه وقت و به دست معمار پر آوازه جنوبی بازسازی گشت. این آرامگاه از گنبد اورچین و دو پوسته تشکیل شده و به دلیل طراحی خاص و تمایزش با سایر گنبدها شهرت دارد.
دانیال از پیامبران یهود و بسیار مورد احترام برای مردم شوش است
آتشکده تهران
آتشکده تهران با نام «آتشکده آدریان» نیز شناخته میشود که از لحاظ اهمیت و زیبایی در رده زیباترین آتشکدههای ایران از جمله آتشکدههای استان یزد قرار میگیرد. این آتشکده یکی از نیایشگاههای قدیمی ایران به شمار میرود که در میان باغی با درختان کاج بلند قدیمی در محدوده خیابان جمهوری قرار گرفته است. بنای این معبد مربوط به دوران قاجار است و حدود ۲۰۶ مترمربع مساحت دارد. نمای سفید ساختمان، کنگره بالای دیوار و ۶ ستون در جلوی در ورودی از زیباییهای معماری این نیایشگاه هستند.
آتشکده آدریان، واقع در خیابان جمهوری تهران
