در قلب جزیره قشم، جایی که آسمان آبی در آغوش ماسه‌های طلایی فرو می‌رود، گنجینه‌ای از ابتکار و خلاقیت بشر نهفته است. چاههای طلاقشم ، که با نام‌های دیگری چون چاههای تلاافت ، چاههای تل آو و گاه به اشتباه چاههای طلا قشم نیز می‌شوند، یادگاری از دوران گذشته که حکایتی از عزم و اراده مردمان این دیار را برای شرایط سختی بازگو می‌کنند.
در جزیره قشم، بر خلاف بسیاری از نقاط دیگر ایران، امکان حفر قنات برای دسترسی به آب شیرین وجود ندارد. جلسات آب، همواره یکی از بزرگترین چالش‌های زندگی در این جزیره زیبا بوده است. اما این مشکل، خلاقیت ساکنان قشم را به چالش کشید و آنها را به راه حلی نوآورانه برای ذخیره آب شرب رهنمون یافت.
چاه های تلا مجموعه های از 366 حلقه چاه هستند که در عمق زمین حفر شده اند. این چاه‌ها به گونه‌ای طراحی می‌شوند که آب باران را جمع‌آوری و ذخیره کنند. هر چاه به طور خاص با سنگ و ساروج ساخته شده و عمق آن به 3 تا 5 متر می‌رسد.
نبوغ این طرح در آن است که چاه‌ها در دو ردیف موازی و با شیب ملایم حفر شده‌اند. این شیب به گونه‌ای است که آب باران از ردیف بالاتر به ردیف پایین‌تر هدایت می‌شود و در نهایت در مخزنی که در پایین‌ترین نقطه قرار دارد، جمع آوری می‌شود.
چاه های تلا نه تنها منبعی حیاتی برای تامین آب شرب اهالی لافت بوده است، بلکه به عنوان سیستمی خنک کننده نیز عمل می‌کردند. سایه ایجاد شده توسط دیواره‌های چاه‌ها، در گرمای سوزان کویر، پناهگاهی خنک برای رهگذران و ساکنان لافت فراهم می‌کرد.
فصل، چاههای تلا به عنوان از جاذبه‌های گردشگری قشم یکی می‌شوند. این چاه‌ها به عزم و اراده مردم قشم در رویارویی با چالش‌های محیطی و نمادی از خلاقیت و نوآوری آنها در حل مشکلات هستند.
بازدید از این مجموعه تاریخی، فرصتی برای آشنایی با شیوه زندگی سنتی مردم قشم و درک بهتر چالش ها و راه حل های آنها در گذشته است. گشتی در میان این چاههای کهن، حکایتی از همت و پشتکار مردمانی را روایت می‌کند که تسلیم شرایط سختی نمی‌گیرد و با خلاقیت خود، بر مشکلات غلبه می‌کند.
دیوارهای چاههای تلا از سنگ و ساروج ساخته شده و کف آنها با لایه‌های از گچ پوشیده شده است. این مصالح به حفظ خنکای آب و جلوگیری از نفوذ به داخل کمک می‌کنند.
در هر چاه از جنس چوب است و به طور کامل چاه را می‌پوشاند. این کار مانع از تبخیر آب و آن توسط گرد و غبار می‌شود.
هر چاه دارای یک کانال آبرسانی است که آب را از سطح زمین به داخل چاه هدایت می کند. این کانال‌ها به گونه‌های طراحی شده‌اند که مانع از ورود سیلاب به داخل چاه‌ها می‌شوند.
وضعیت فعلی چاههای تلا
فصل، چاههای تلا به عنوان از جاذبه‌های گردشگری قشم یکی می‌شوند. این چاه‌ها به عزم و اراده مردم قشم در رویارویی با چالش‌های محیطی و نمادی از خلاقیت و نوآوری آنها در حل مشکلات هستند.
بازدید از این مجموعه تاریخی، فرصتی برای آشنایی با شیوه زندگی سنتی مردم قشم و درک بهتر چالش ها و راه حل های آنها در گذشته است. گشتی در میان این چاههای کهن، حکایتی از همت و پشتکار مردمانی را روایت می‌کند که تسلیم شرایط سختی نمی‌گیرد و با خلاقیت خود، بر مشکلات غلبه می‌کند.
با وجود مهم تاریخی و فرهنگی چاه‌طلا ، در حال حاضر بسیاری از این چاه‌ها به دلیل وقوع بارندگی، عدم لای‌روبی و فرسایش، بلااستفاده‌شده‌اند. حفاظت و احیای این مجموعه ارزشمند، گامی برای حفظ هویت تاریخی و فرهنگی جزیره قشم و معرفی آن به نسل‌های آینده است.
گذری بر تاریخ چاههای تلا: شاهکاری از خلاقیت در دل کویر
چاههای تلا به نوبه خود یکی از جالب‌ترین دست‌ساخته‌های بشر هستند که تاریخچه ساخت آنها به پس از اسلام برمی‌گردد و امروزه توجه بسیاری از گردشگران را به خود معطوف کرده‌اند. قدمت این چاه‌ها را حدود ۴۰۰ سال تخمین می‌زنند. چاههای تلا و دو برج دیده‌بانی بالای آنها در واقع آثار تاریخی و باستانی مربوط به قرن ۱۷ میلادی هستند. برج‌های دیدبانی در بالای چاههای تلا برای نگهبانی ساخته شده‌اند.
عده‌ای در روستا معتقد هستند که چاههای تلای لافت در دوران هخامنشیان و سال ۹۷۶ هجری شمسی، برای نجات مردم از بی‌آبی، به دستور «خواجه کریم» حاکم وقت لافت حفر شده و درخت زیارت قدمگاه او است. برای حفر این چاه‌ها از تکنولوژی ذخیره آب پارسیان جزیره‌نشین هخامنشی و زرتشتی بهره گرفته شده است. چاههای تلا در ۲۷ دی ماه ۱۳۷۷ با شماره ۲۱۹۵ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌اند.
چاههای تلا همواره نگهبان داشته‌اند و این نگهبان یکی از زنان روستا بوده است. محافظت از چاههای آب تلا توسط یک بانوی نگهبان زن، می‌تواند به افسانه ناهید یا آناهید، «بانوی آب، باران و باروری» در مذاهب ایران باستان برگردد. آناهید خدایی محبوب بود و همواره علاقه و احترام بسیاری در بین پیروان خود داشته است.
به گفته بومیان، بانوی محافظ آب در محل چاه‌ها ساکن شده و شبانه‌روز در آنجا زندگی می‌کرده است. وظیفه این فرد مشخص کردن نوبت چاه و مشخص کردن نوبت برداشت آب بین اهالی بود. به گفته برخی ریش‌سفیدان لافت و نوه آخرین نگهبان چاه، برخی از چاه‌ها آب شیرین نداشته‌اند و بانوی محافظ فقط از چاههای آب شیرین محاظت می‌کرد.
تقدس چاههای تل آو
چاههای تل آو برای مردم لافت بسیار مقدس هستند. آنها در کنار این چاه‌ها قربانی می‌دهند و همچنین به درختانی که در اطراف چاه‌ها قرار دارند، دخیل می‌بندند. هر کدام از چاه‌ها به گویش محلی نام مشخصی دارد از جمله غرابو، لوینی و عاشوری
چاههای تلا کجاست؟
چاههای تلا لافت همانطور که گفته شد در بندر لافت و پشت قلعه نادری (قلعه تاریخی لافت) واقع شده و از شهر قشم حدود ۶۷ کیلومتر فاصله دارد. برای بازدید از چاه لافت ابتدا باید به روستای لافت بروید. روستای لافت دارای دو بخش «لافت قدیم» و «لافت جدید» است. در مورد نام روستای لافت نیز باید اشاره کرد که معنای اسم این روستا یعنی «مهر و موم شده» و اشاره به بسته بودن راه از قشم به سمت لافت دارد. لافت در دماغه شمالی قشم قرار داشته و از این لحاظ بندر آن در طول تاریخ همواره مورد توجه حاکمان بوده است.
هسته مرکزی روستای لافت حول چاههای تلا و در امتداد خط ساحلی ساخته شده است و از گوشه و کنار به دریا و تپه‌های کم ارتفاع می‌رسد. این روستا در شمال غربی قشم و خشکی شمالی جزیره قرار دارد. روستای لافت عمده شهرت خود را مدیون چاههای لافت و بندر اصلیش است که جزئی از سایت «ژئوپارک قشم» است. هر چند که در سایر مناطق قشم از جماه «چاه‌کوه» و «چاکاویر» روستای گوران نمونه‌ای از این چاه‌ها وجود دارد اما شهرت چاههای لافت از آنها پیشی گرفته است. زمانی که به روستای لافت رسیدید برای دیدن چاه تلا به سمت مسجد جامع و قلعه تاریخی نادری حرکت کنید. در حد فاصل این دو جاذبه گردشگری قشم و سمت ارتفاعات شرق روستا می‌توانید این ۳۶۶ حلقه چاه با معماری شگفت‌انگیزش را مشاهده کنید.
