گوگان یکی از شهرهای استان آذربایجان شرقی است که در بخش گوگان شهرستان آذرشهر واقع شده‌است. جمعیت این شهر بر پایه سرشماری سال ۱۳۸۵ خورشیدی بالغ بر ۱۰,۹۴۹ نفر بوده‌است که از این لحاظ نوزدهمین شهر پرجمعیت استان آذربایجان شرقی و دومین شهر پرجمعیت شهرستان آذرشهر -پس از مرکز شهرستان- محسوب می‌گردد.
نام قدیم این شهر «گاوگان» بوده‌است که بعدها به «گوگان» تغییر نام داده‌است. شهر گوگان در ۴ کیلومتری غرب آذرشهر، ۶۰ کیلومتری جنوب غرب تبریز و ۶۹۴ کیلومتری شمال غرب تهران واقع شده‌است. این شهر در ساحل شرقی دریاچه ارومیه واقع شده‌است و ارتفاع آن از سطح دریا ۱۳۴۰ متر میباشد.
از محصولات تولیدی گوگان می‌توان به گردو اشاره کرد که به نقاط مختلف کشور صادر می‌شود. پیش‌شماره تلفنی این شهر ۰۴۱۲ میباشد. شهر گوگان در سال ۱۳۳۶ خورشیدی با ارتقای درجه از روستا به شهر، صاحب شهرداری دولتی شده‌است و هم‌اکنون یکی از شهرهای استان آذربایجان شرقی محسوب می‌گردد.
تاریخچه
شهر باستانی لیلان که پس از اسلام به‌عنوان یکی از بزرگترین و مهم‌ترین شهرهای آذربایجان مطرح می‌شد، بر اثر زلزله‌ها، سیل‌ها و سایر بلایای طبیعی از بین رفته‌است و امروزه تنها شهری متروکه در معرض دید قرار دارد. تاریخ شهر کنونی لیلان بسیار کوتاه است. در واقع سالها پیش، یکی از ایلات، در نزدیکی شهر باستانی لیلان سکنی گزیده‌اند و مسئولین کشوری به‌دلیل نزدیکی این روستا به شهر باستانی لیلان، نام لیلان بر آن گذاشته‌اند. در سال‌های اخیر هم با توجه به باستانی بودن منطقه، کاوشگران و مورخان بسیاری در محل شهر باستانی لیلان مشغول به تحقیق و جست‌وجو شده‌اند. این خود عاملی برای جذب جمعیت در این روستا شده‌است، تا جایی که علاوه بر این که تعداد بسیار مردودی از اهالی روستا به سایر نقاط کوچیدند، مهاجرانی نیز از روستاهای مجاور وارد این روستا شدند. تا اینکه در سال ۱۳۷۴ خورشیدی بر اساس آمارهای جمعیتی که جمعیت آن بیش از ۵,۰۰۰ نفر برآورد شده بود و با توجه به باستانی بودن منطقه، روستای لیلان به شهر تبدیل شد. امروزه لیلان پیش‌رفت‌هایی را متحمل شده‌است و در واقع لیلان امروزی، وارث آن شهر باستانی است.
هانری راولین سون (افسر انگلیسی در حدود سال ۱۲۵۴ هجری قمری) می نویسد: در دوره های خیلی قدیم ناحیه گوگان در ردیف مراکز بسیار زیبا و خرم آن روزگار بوده است و از چندین دهکده آباد و پیوسته به هم تشکیل شده است. روزبهی و ترقی گوگان را باید از آنجا قیاس و محاسبه کرد که معمولاً میزان مالیات هر خانواده ۸ تا ۹ تومان به پول روزگاران قاجاریه (شاهزاده عباس میرزا) بوده است. این جغرافی دان آماری دقیق از باغها و وضعیت معاش گوگان ارائه نموده است و می گوید باغداران و بازرگانان در مقابل هر طناب زمین یا ۹۶ ذرع مبلغ یک پناباد (ده شاهی و نصف یک ریال) به دولت مالیات می دادند.
چالز استوارت جغرافیدان و جهانگرد انگلیسی در سال ۱۲۵۱ قمری (۱۸۳۵ میلادی) به ایران آمده و اینگونه می نویسد: عطر گل سنجد به قدری در هوا آمیخته بود که هر مسافری را از خود بیخود می کرد ، هوا پاک و طرب افزا و آسمان صاف به محیط اطراف و دشت گوگان لطفی وصف ناپذیر بخشیده بود ، خاک زمینهای حاصلخیز و مستعد، آب کافی ، چشمه ها ، رودخانه ها و چاهها ، هوای معتدل ، فعالیت مردم گوگان ، همه و همه گوگان را به صورت یک منطقه زراعی در آورده بود. و یکی از مراکر کشاورزی ، باغداری و دامپروری آذربایجان محسوب می شود.
یاقوت حموی سیاح و جهانگرد رومی در باره گوگان می نویسد: ده نجیر جان یا اخیر جان (اخی جهان) یکی از روستاهای نزدیک گاوگان در ۳ کیلومتری آن قرار دارد که درقدیم شاه نشین بود و خزانه شاه در حدود قوم باغی (باغی نزدیک روستای فیروز سالار) به زیر خاک فرو رفته و پادشاه ترک آن دیار کرده است.
یکی از بزرگترین و قدیمی ترین روستاهای بخش ، روستای تیمورلو می باشد که بنابر شواهد و قراین و نقل قول قدما حدوداً ۱۳ قرن سابقه تاریخی دارد. وجود سنگ نوشته های بزرگ در روستا و وجود قبرستان مجوسان در کنار قبرستان بزرگ روستا و نیز مقبره دو نفر از شهیدان صدر اسلام در اراضی بالوجای تیمورلو و حفاریهایی که در سطح روستا در عمق ده متری انجام شده و وجود سفالها و تنورها حاکی از این ادعاست که در اثر پس روی و پیشروی آب دریاچه ارومیه به دفعات مکرر زیر آب رفته و تخریب و بازسازی شده است.
در زمان حمله مغول گوگان نیز مانند سایر شهرهای ایران مورد تجاوز و قتل و غارت قرار می گیرد ، در زمان هلاکو خان که شهر مراغه پایتخت ایلخانیان شده بود گوگان و دهستانهای اطراف آن به علت آب و هوای خوش و باغستانهای پر میوه جهت استراحت و خوشگذرانی مورد توجه خانان مغول قرار می گیرد . بعد از زوال ایلخانان به احتمال قوی خزائن خانان مغول پای کوه قزل داغ در میان دره ای به خاک سپرده می شود.
موقعیت جغرافیائی منطقه گوگان
این منطقه از لحاظ ساختمانی و وضعیت طبیعی زمین ، به صورت کفة گسترده ای است و بر روی مخروط افکنة رودخانه نوشین چای (توفارقان چای-گنبرچای) قرار گرفته است که در مجموع جلگه رسوبی و آبرفتی شرقی دریاچه ارومیه را تشکیل می دهد و با شیب ملایمی از ارتفاعات حاشیه غربی سهند تا ساحل دریاچه کشیده شده است . این جلگه فاقد چین خوردگی وارتفاع بلند است و غالبا پستی وبلندی قابل ملاحظه ای ندارد . زمین آن تقریبا مسطح وهموار ،خاک آن حاصلخیز و یکی از مراکزمهم کشاورزی به شمار می رود .
– نزدیکی روستاهای اطراف (کمتر از ۳ کیلومتر ) با محصولات کشاورزی و دامی فراوان چون تیمورلو ، دستجرد ، فیروز سالار ، قاضی جهان … و همجواری شهرک صنعتی شهید سلیمی و دانشگاه تربیت معلم آذربایجان همچنین برپائی هفته بازار پنجشنبه ها بر رونق اقتصادی منطقه اهمیت بسزائی داشته است . – زمستانها در منطقه گوگان مثل اکثر شهرهای استان زودرس و سرد و طولانی است و از آذرماه شروع وتا نیمه دوم فروردین ( اکثر سالها ) ادامه دارد . تابستانها هم به لحاظ وجود باغات فراوان حاصل از مستعد بودن منطقه و نزدیکی به دریاچه ارومیه ملایم و مطبوع می باشد .
– بارندگی سالیانة این منطقه حدود ۲۶۰ میلیمتر بوده ، حداقل مطلق دما در ماه ژانویه (دی ماه ) حدود ۳۰- درجه و حداکثر مطلق دمایی ثبت شده در ماه اوت (مرداد ماه) حدود ۴۳ درجه می باشد . حداکثر بارش در اردیبهشت ماه و حداقل آن در تیرو مرداد بوده و همچنین تبغیر وتعرق پتانسیل سالانه حدود ۷۵۰ میلیمتر وحداکثر آن نیز در تیرماه و ۱۷۰میلیمتر می باشد .
منطقه گوگان فاقد جنگل می باشد البته باغات اطراف رودخانه را می توان بعنوان اراضی نیمه جنگلی بحساب آورد. مراتع بخش حدود ۸۴۵۰ هکتار واکثر گونه های گیاهی در این مراتع عبارتنداز تیپ گون ، اسفند ،خارشتر، شیر سگ ، خانواده گرامینه و … خاکهای مرغوب زراعی جلگه آذرشهر که منطقه گوگان نیز بر روی آن قرار دارد حاصل نزولات جوی دوران چهارم و جریانات رودخانه ای ناشی از نزولات فوق می باشد که با فرسایش ارتفاعات ، موجب تراکم نهشته های سطحی در محل فعلی مخروط افکنه آذرشهر شده است و ارتباطی با اقلیم فعلی ندارد. آب وهوای منطقه طبق نقشه بیوکلیماتیک ایران جزء مناطق استپی سرد محسوب می شود. وجه تسمیه گوگان به اعتقاد برخی اصل این کلمه به صورت گیوکان که از ترکیب دو کلمة گیو به معنی پهلوان ، دلیر و رشید و کان به معنی سرزمین می باشد.( سرزمین پهلوانان و دلیران)
در مقابل ، نظریه دیگری هم هست که چنین عنوان شده است : قبل از استیلای اعراب به ایران و آذربایجان مناطق زیادی بودند که به پسوند گان ختم می شدند مانند: زنگان ، زدگان ، گوگان ، گاوگان و . . . که بعد از استیلای عرب ها رواج یافته است از آنجا که در خط و رسم عرب بجای گ از حرف ج استفاده نموده‌اند که در نتیجه زنگان به زنجان تغیر می یابد و کلمه گوگان یا گاوگان به کوکان و یا کاوکان تغییر می یابد. نظریه سوم: در این منطقه بدلیل نزدیکی به دریاچه ارومیه و وجود مزارع و آبهای روان محل پرورش گاو بوده است که کلمة گان نیز بمعنای محل پرورش یا محل و میهن بوده است که جمع کلمه به معنی سرزمین پرورش می باشد ولی در این مورد مدرک مستندی در دست نمی باشد و خود اهالی منطقه نیز این نظریه را تأیید نمی کنند. اما به نظر می رسد کلمه گاوگان از کلمة بکاول که مخفف کلمة کاوُل (به معنی سفره چی باشد) که ترکان به آن اطلاق می کردند گرفته شده باشد و با توجه به اینکه مسیر جادة باستانی ابریشم از این شهر می گذشته و بر سر راه کاروانیان و گذرگاهان بود به معنی سفره‌چی ها آمده باشد و همچنین به احتمال قوی گاوگان از کلمة کاوگان که در شاهنامه فردوسی آمده است گرفته شده و منسوب به خاندان کاوگون باشد که در این مناطق می زیسته‌اند: سپهدار چون قارَن کاوگان به پیش سپاه اندرون آوکان پتانسیل گردشگری گوگان
– مخزن تغذیه مصنوعی فیروز سالار: که دارای ظرفیت ۳ ملیون متر مکعب بوده وآب به صورت کانال انحرافی از رودخانه به آن وارد می شود . پرورش ماهی و ماهیگیری در آن رونق دارد .
- چشمه معدنی شورسو: این چشمه به فاصله اندکی از ائل میدانی واقع شده ودر فلات آهکی قرار دارد . آب و املاح آن برای بسیاری از دردهای مفصلی مفید است .
- معادن غنی سنگهای مرمر و تراورتن (لیموی وگردوئی وقرمز ) در اطراف شهر علاوه بر استخراج آن مناظر زیبای را نیز بوجود آورده اند که خود حاصل چشمه های معدنی چون شورسو وتاپ تاپان در روی فلات آهکی می باشد .
- مقبره زینب خاتون (زوجه پیامبر اکرم وبه روایتی مادر اسامه بن فرقه) در کوهپایه های روستای دستجرد که سالانه پذیرای خیل عظیم عاشقان اهل بیت عصمت وطهارت می باشد .
- مقبره صدیقه خاتون خواهر زینب خاتون در روی تپه ای مشهور به شوشلی در قسمت جنوبغربی گوگان.
- مسجد جامع گوگان که قدیمی ترین ساختمان بجا مانده از دوره ولیعهدی عباس میرزا که معماری آن منحصر به فرد می باشد.
- زیارتگاه مسجد حضرت ابوالفضل : این مسجد یکی ازمساجد مهم شهر بحساب آمده و از نقاط مختلف استان برای زیارت آن و دادن نذری ، بخصوص در ماههای محرم و صفر به این مسجد می آیند .
- غارهای مختلف در روی فلات آهکی در گوگان – دستجرد و قاضی جهان که به عنوان نمونه می توان به یددی کهل (هفت غار) وساری کهل (غار زرد )اشاره نمود .
- وجود اراضی و باغات در اطراف رودخانه گنبرچای این منطقه را به صورت یک منطقه نیمه جنگلی به حساب آورده و در بهار و تابستان پذیرای گردشگران مختلفی از اقصی نقاط استان به این منطقه میباشد
- وجود آثار باستانی چون کوحنه دیمان (آسیاب خرابه) دلیحلی داش (سنگ سوراخ) وآثار با قیمانده از قناتهای قدیمی می تواند مناطق خوبی برای گردشگری و افراد علاقمند به طبیعت باشد .
- پلایای گوگان که در انتهایی ترین قسمت جلگه قرار گرفته ودارای اشکال کم نظیری از نمک و همچنین کویر در آن قابل مشاهده است (تا نزدیکی دریاچه ارومیه).
مردم
اکثر مردم شهر گوگان به کشاورزی و باغداری مشغولند. زبان مردم این شهر، همانند سایر نقاط منطقه آذربایجان، ترکی آذربایجانی است. طبق آمار سال ۱۳۸۵ خورشیدی از مجموع ۶,۰۷۹ نفر جمعیت این شهر، ۲,۹۶۲ نفر مرد و ۳,۱۱۷ نفر زن هستند که در مجموع، ۱,۴۶۸ خانوار را تشکیل می‌دهند. همچنین طبق همین آمار، ۷۱ درصد از مردم این شهر باسواد و ۲۹ درصد بی سواد هستند.آمار مردان و زنان شهر، نشان‌دهنده این است که به‌علت اینکه شغل اکثر مردان پیمانکاری است، در سایر نقاط کشور ساکن می‌باشند.
ارسال مطلب به ایمیل دوستاتون:
در حال حاضر نظری در این مطلب ارسال نشده است.
