ندوشن یکی از شهرهای میبد در استان یزد است. در شمال آن اردکان، شمال شرق آن میبد، جنوب آن شهرستان ابرکوه، شرق آن دهستان کذاب و شهرستان تفت و غرب آن استان فارس قرار گرفته است. مساحت این شهر 10هزار کیلومتر است و پس از گذشتن از سه شهر تفت، میبد و صدوق به مرکز استان می‌رسد. روستاهای هفتهر، سورک، علویه و نیوک در محدوده این شهر هستند.
چرا ندوشن؟
درباره وجه تسمیه و تاریخچه ندوشن بحث‌های مختلفی در گرفته است. صحبت‌های کارشناسان حاکی از تأسیس روستای ندوشن در زمان‌های دور است. روایتی می‌گوید این روستا را زرتشتی‌ها بنا کرده‌اند و همان هسته مرکزی شهر ندوشن امروزی شده است. روایتی مشابه از سه برادر زرتشتی می‌گوید که سه روستا را در این منطقه بنا کرده‌اند که یکی از آن‌ها ندوشن بوده است.
البته زرتشتیان با توجه به سابقه تاریخی حضور در این منطقه، به این شهر نوشوک می‌گویند. حضور عشایر استان فارس در سالیان دور، با اقامت آن‌ها در این ناحیه همراه شده است و آن‌ها جمعیت بعدی ساکن این منطقه را شکل داده‌اند. وجود بافت گیاهی مناسب و مهم‌تر از آن، آب، علت اصلی سکونت عشایر در این منطقه بوده است. کار مردم این شهر در گذشته‌های دور بیشتر استخراج از معادن بود؛ اما با گذشت زمان، مبتنی‌بر دامپروری شد. ندوشن و اطراف آن دارای معادن بسیاری است و در سال‌های اخیر حفر و استخراج بی‌رویه معادن به معضلی برای این خطه تبدیل شده است.
ندوشن هم مثل همه شهرهای مرکز ایران تابستان‌های گرم و خشک دارد و زمستان‌های سرد و سوزان. این را از بادگیرهای شهر می‌توان فهمید. برای سفر به این شهر بهتر است یکی از روزهای پایانی زمستان یا دو ماه اول بهار را انتخاب کنید.
ندوشن محل رویش گیاهان دارویی مثل آنغوزه و زیره سیاه است. البته گیاهان دارویی دیگری نیز در بافت گیاهی این شهر می‌رویند که از جمله آن‌ها می‌توان به خشخاش، گون و پونه ایرانی اشاره کرد. توسعه رویش گیاهان دارویی خبر خوبی برای توسعه اقتصاد اهالی است. علاوه بر این گیاهان، در این منطقه به دلیل خشکی و کمبود آب، درختان مقاوم به خشکی مثل انار، گردو و بادام رشد می‌کنند. در حیاط خانه‌های زیبا و سنتی، معمولاً یکی‌دو درخت انار و در باغ‌ها، درختان بادام و گردو به‌فراوانی یافت می‌شود. ندوشن به‌عنوان قطب دامداری استان یزد مطرح است. دامداری و دامپروری در ندوشن بسیار مهم است و برای همین هم بز سرخ از جمله حیواناتی است که در این شهر پرورش می‌یابد. این بز که تصویرش را هم دیده‌اید، دارد کم‌کم خودش را جهانی می‌کند. البته میل انسان‌ها به کشف معادن و آسیبی که به طبیعت وارد می‌کند باعث شده این نژاد از بز ایرانی متأسفانه در خطر نابودی و انقراض قرار بگیرد.
جاهای دیدنی ندوشن
شهر ندوشن دارای آثار تاریخی و طبیعی بسیاری است که بیشتر آن‌ها هم ثبت ملی شده‌اند. غار نباتی، مسجد آمنه گل، مسجد جامع، باتلاق گاوخونی، برج و دروازه ها، قلعه سفیده، آبشار و چشمه، بادگیر، منارجنبان، امامزاده مامانیک، منبر 900 ساله، قنات، پل خواجه و خانه‌های تاریخی از جمله این مکان‌ها هستند. البته برخی آثار تاریخی و پوشش گیاهی به دلیل کم‌توجهی در معرض تخریب قرار گرفته‌اند. آداب و رسوم اهالی ندوشن مانند سایر مردم بخش جنوبی و مرکزی کشور، خونگرم بوده و حتی با افرادی که نمی‌شناسند سلام و احوال‌پرسی گرم می‌کنند. آن‌ها ایرانیان اصیل و صاحب فرهنگ و پیشینه کشورمان هستند. آیین‌ها و سنت‌هایی نیز دارند که نسل‌به‌نسل به آن‌ها منتقل شده است. این آیین‌ها سبب غنای فرهنگی‌شان است. در این بخش برخی از آن‌ها را نام می‌بریم.
مراسم محرم و صفر مردم ندوشن عموماً مذهبی هستند و در ماه‌های محرم و صفر مراسم ویژه‌ای برگزار می‌کنند. این مراسم شامل عزاداری، نوحه‌خوانی و شکل‌گیری دسته‌های عزادار است. عزاداران به شکل دایره قرار می‌گیرند و ضمن خواندن اشعاری درباره دشت کربلا آیین بزرگداشت شهدای دشت نینوا را برگزار می‌کنند. شکل‌گیری کاروانی نمادین به نشانه کاروان اسرای دشت کربلا از جمله دیگر مراسم دهه محرم در این شهر است.
فال کوزه فال کوزه از جمله مراسم سنتی مردم ندوشن است. مراسم به این شکل است که زنان داخل کوزه‌ای را با فال پر می‌کنند. سپس کوزه را داخل کوره می‌گذارند. سپس دختر بچه‌ای فال هر کسی را که نیت می‌کند از داخل کوزه بیرون می‌آورد و به آن شخص می‌دهد. نکته مراسم این است که خانه‌ای انتخاب می‌شود که کوره‌اش رو به قبله باشد. شب عید فطر مراسم وداع با ماه رمضان از دیگر مراسم مردم این شهر است. به طوری که در شب آخر ماه رمضان بر پشت بام مسجد جامع می‌روند و با ماه مبارک وداع می‌کنند. آش اسفندی آش اسفندی در ندوشن آشی است که در شب اول اسفند پخته می‌شود. این آش هم به نوعی جزء میراث فرهنگی مردمان این خطه است. البته آشی با این عنوان یا نام‌های دیگر در نقاط دیگری از کشورمان نیز طبخ می‌شود. همچنین در چنین شبی رسم است که همراه با نان داغ، ارده و شیره نیز مصرف شود. آماده‌کردن آش از ظهر روز آخر بهمن‌ماه آغاز می‌شود.
شب و روز اول تیرماه از دیگر مراسم‌های سنتی ندوشن مراسم شب اول تیرماه است. در این شب غذایی با گوشت پخته می‌شود. در روز اول تیرماه هم بنا بر نظر مردم محلی پاشیدن آب خوش یمن است؛ البته به شکلی که شخص از آن بی‌خبر باشد.
مشاهیر دکتر محمد علی اسلامی ندوشن نامدارترین شخصی است که در این شهر و البته روستای آن زمان متولد شده است. ایشان دانش آموخته رشته حقوق از دانشگاه سوربون هستند و تألیفات بسیاری دارند. همچنین به گفته خودشان در نوجوانی شعر می‌سروده‌اند. کتاب روزها اثر ایشان درباره سال‌های زندگی در این شهر است. سوغات ندوشن محصولاتی مانند ماست محلی، پنیر، کشک و به‌طور کلی فراورده‌های لبنی از جمله خوراکی‌هایی هستند که به‌عنوان سوغات می‌توان از خانه‌ها و مغازه‌های این شهر خریداری کرد. قره قروت نیز از جمله خوراکی‌های پرطرفداری است که از آن در غذاهایی مانند قرمه سبزی، آش ترش و قلیه ماهی می‌توان برای طعم‌دار شدن استفاده کرد. علاوه بر این‌ها سوغات مخصوص یزد مانند شیرینی‌های خوشمزه آن را نیز می‌توانید در ندوشن هم پیدا کنید.
آش اسفندی
سوغات ندوشن
