آباده، شهری سرسبز با مردمانی گرم و میهمان‌نواز، از شهرهای شمالی استان فارس به‌شمار می‌رود که به واسطه قرارگرفتن در مسیر ارتباطی شیراز به اصفهان، وجود باغ‌ها و مزارع فراوان، معادن متعدد و آثار فرهنگی و تمدنی و تاریخی، جایگاهی مهمی در فرهنگ، هنر و اقتصاد فارس و ایران دارد.
شهرستان آباده با وسعت 7500 کیلومتر مربع و با مرکزیت شهر آباده، از شهرهای فرهنگی و سیاحتی شمال استان فارس است. از نظر آب و هوایی، جزو شهرستان‌های سردسیر و معتدل استان محسوب می‌شود و این موضوع نیز در ساختار معماری و سنتی و لباس‌های محلی این منطقه نیز نقش مؤثری داشته است.
به استناد کاوش‌های باستان شناسی ، سکونت در محدوده فعلی آباده به هزاره اول قبل از میلاد باز می‌گردد اما توسعه و ترقی آن تقریبا از زمانی که کریم خان زند، شیراز را پایتخت ایران کردشروع شد.
این شهرستان از شرق به شهرستان یزد، از جنوب به شهرستان خرم بید، از غرب به شهرستان اقلید و شهر سمیرم و از شمال به استان اصفهان متصل است. فاصله مرکز شهرستان تا شیراز 271 کیلومتر است.
از معادن متعدد این شهرستان که از لحاظ اقتصاد صنعتی، رونق را برای آن به‌دنبال داشته است که بگذریم، آباده جایگاهی مهم در عرصه هنر صنایع‌دستی و البته آثار تاریخی و تمدنی دارد.
قلعه ایزدخواست؛ اولین بنای طبقاتی جهان
نخستین اثر تاریخی که در هنگام ورود به استان فارس از سوی اصفهان می‌توان دید، قلعه قدیمی ایزدخواست است که شباهت زیادی به ارگ بم کرمان دارد. این قلعه بر فراز صخره‌ای بزرگ قرار گرفته و درون خود خانه‌های متعدد و کوچکی جای دارد. خانه‌هایی که با کوچه‌های بسیار تنگ و باریک به هم مرتبط می‌شوند.
قلعه ایزدخواست که به‌نوعی در گذر ایام و فراموشی متولیان امر، دچار فرسودگی شده و بخش‌های زیادی از آن در معرض نابودی است، یکی از بناهای تاریخی متعلق به دوران ساسانیان است.
یکی از ویژگی‌های خاص این قلعه، امنیت چشمگیر آن است و وجود خندقی عمیق در اطراف آن، به دست‌نیافتنی‌ترین بنای عهد باستان تبدیل کرده بود.
آتشکده قلعه ایزدخواست نیز اولین آتشکده‌ای در ایران بوده که پس از ورود اسلام، به مسجد تبدیل شده است.
قلعه ایزدخواست که اولین قلعه خشتی جهان به لحاظ قدمت و دومین بنای خشتی جهان بعد از ارگ بم به لحاظ وسعت محسوب می‌شود. بی‌مهری‌های فراوانی را بر خشت خشت خود ثبت دارد.! خاطراتی که نمود آن در فرسودگی شدید این بنا قابل مشاهده است.
شاید مسئولان فرهنگی و حافظان میراث تاریخی منتظر زلزله‌ای دیگر هستند که این‌بار قلعه ایزدخواست را تخریب کند و به یادآنان بیندازد که حفظ این بناها از ملزومات توسعه گردشگری است.
کاروانسرای ایزد خواست
این کاروانسرا در جنوب شهر ایزدخواست و در نزدیکی قلعه ایزدخواست قرار دارد و در زمان شاه عباس صفوی ساخته شده است.
بنا شامل یک حیاط مربع شکل در وسط و تعدادی حجره و اتاق دراطراف است و با مساحتی حدود 4000 متر مربع، از نظر معماری و زیبائی و استحکام بخشی و همچنین وسعت، یکی از کاروانسراهای نمونه در نوع خود محسوب می‌شود.
البته این بنا در سال‌های اخیر توسط میراث فرهنگی فارس مرمت شد.
عمارت کلاه فرنگی
این عمارت بسیار زیبا که از آثار دوران قاجاریه به‌شمار می‌رود، دارای نقشه‌ای تقریبا دایره‌ای شکل است و در میان یک باغچه کوچک قرار دارد.
این عمارت یک طبقه با وسعتی حدود 20 متر مربع، دارای چهار در ورودی و پنجره‌هایی بلند است و بر روی سکویی به ارتفاع 80 سانتی متر احداث شده است.
تیمچه صرافیان
این بنای آجری از آثار دوران قاجاریه باقی مانده و در بازار قدیمی آباده قرار دارد، بنایی دو طبقه که در چهار سو دارای عمارت و در وسط دارای یک حیاط مستطیل است.
این تیمچه 36 حجره دارد که حجره‌های طبقه اول مغازه و طبقه دوم، میهمانسرا بوده است. در ورودی آن چوبی است که حاشیه و چهارچوب آن به طرز زیبائی منبت کاری شده و طاق ورودی آن نیز دردو طرف دارای مقرنس‌های زیبای گچی است.
این بنای منحصر به فرد در سال‌های اخیر به طور مستمر توسط میراث فرهنگی فارس مرمت شده و اکنون هم به‌عنوان بازارچه صنایع‌دستی، مورد استفاده است.
قصربهرام گور
سمت راست مسیر شیراز به سمت آباده در بخش سورمق، مجموعه‌ای شبیه به یک تپه خاکی دیده می‌شود که به قصر بهرام گور مشهور است. این بنا که هم اکنون فرو ریخته، دارای آثار دیوارهایی باخشت‌هایی مکعبی است.
سد ساسانی ایزدخواست؛ اولین سد قوسی جهان
سد قدیمی ایزدخواست که به سد سربند نیز معروف است، نخستین نمونه سد قوسی در ایران و جهان به‌شمار می‌رود که در 7 کیلومتری ایزدخواست و در تنگه‌ای مشهور به گلوگاه قرار دارد. این سد در دوران ساسانیان بر روی رودخانه ایزدخواست بنا شده بود.
کاروانسرای خانخوره
نقشه این کاروانسرا هشت ضلعی است و یکی از سه نمونه کاروانسرای منحصر به فرد ایران به شمار می‌رود. مصالح آن از سنگ، گل و گچ بوده و در فاصله 60 کیلومتری جاده آباده- شیراز قرار دارد.
سایر جاذبه‌های دیدنی شهرستان آباده
دشت لاله‌های واژگون واقع در منطقه خسرو شیرین(اثر طبیعی ثبت ملی)، باغ‌های فیروزی، شور چشمه و شیرین چشمه، پارک جنگلی شهید فرهمند و تفرجگاه روستای بیدک، جاذبه‌های طبیعی زیبا و بعضا منحصر به‌فردی است که هر بیننده‌ای را ساعت‌ها مجذوب خود کرده و سبحان‌الله را بر زبان بازدیدکنندگان جاری می‌کند.
صنایع دستی شهرستان آباده
منبت از صنایع‌دستی مشهور آباده بوده و شهرتی جهانی دارد و از آثار ثبت شده معنوی منطقه‌ای میراث فرهنگی است.
گیوه‌های آباده هم از دیگر صنایعی است که به‌عنوان صنعت دستی مردمان این خطه شهرت یافته و اکنون هم ارزشی فراوان دارد و در نهایت ظرافت و استحکام و دقت تهیه می‌شود و در نوع خود بی نظیر است.
در کنار این‌ها، خاتم، خراطی و قالی‌بافی هم از صنایع دستی آباده‌ای ها به‌شمار می‌رود.
سوغات آباده
سوغات معروف آباده، سفیدآب یا روشور است. نوعی لایه‌بردار طبیعی پوست بدن که بر پایه چربی حیوانی و به شکلی سنتی به شکل قرص‌های سفید رنگ و شبیه به کشک، تولید می‌شود و هنگام استحمام کاربرد داشته و دارد.
