گلپایگان شهری باستانی از استان اصفهان است که در فاصله ۱۶۵ کیلومتری استان اصفهان قرار دارد. شهر گلپایگان در بین شهرهای خوانسارو خمین قرار گرفته است.
آب و هوای گلپایگان دارای زمستانهای سرد و تابستانهای گرم و خشک است. پوشش گیاهی این منطقه از گون و کتیرا تشکیل شده است.
پیشینه تاریخی و سابقه شهر گلپایگان را به دوره کیانیان رسانده‌اند. باستان‌شناسان معتقدند که سابقه این شهر به دوران پارینه‌سنگی می‌رسد و اشیای یافته شده از این شهر و قدمت آنها را نشانی بر اثبات این نظریه می‌دانند. طبق گفته‌های برخی منابع تاریخی شهر گلپایگان را همای دختر بهمن کیانی ساخت و آن را در ابتدا سمره گذاشت. این شهر در طول دورانهای تاریخی نام‌های متفاوتی داشته است. در دوره ساسانی شهر را گردپادگان می‌نامیدند. نام‌های ورتپاتکان و گلپادگان نیز در برخی منابع تاریخی دیده می‌شود. بیشتر آثار تاریخی به جا مانده از گلپایگان مربوط به دوره سلجوقی است. می‌توان گفت این شهر در عهد سلجوقی دارای اهمیت ویژه‌ای بوده است. با حمله مغول این شهر از رونق افتاد و در دوره صفویه دوباره رونق گرفت.
مردم گلپایگان مسلمان و پیرو مذهب تشیع هستند. در گلپایگان زبانهای متعددی زبان آنها بسیار شبیه زبان پهلوی است. اما این زبان خالص پهلوی نیست و واژگان بسیاری از فارسی،لری و ترکی وارد آن شده است. در برخی از روستاهای گلپایگان زبان ترکی آذری نیز دیده می‌شود که به نظر می‌رسد در دوره صفویه به این منطقه کوچانده شده‌اند. در برخی روستاها نیز زبان لری تکلم می‌شود.
شغل بیشتر مردم شهر گلپایگان کشاورزی و دامداری است و در واقع گلپایگان یکی از قطب‌های اصلی کشاورزی و دامپروری کشور محسوب می‌شود.
از محصولات مهم این منطقه، کشت انگور و تولید لبنیات است. صنایع دستی گلپایگان منبت‌کاری، معرق‌کاری قالی‌بافی، گلیم و گیوه‌بافی است. سوغات گلپایگان ماست چکیده، کشک و پنیرهای پرورده، عسل مرغوب گلپایگان است.
مسجد جامع گلپایگان
مسجد جامع گلپایگان یکی از مساجد بزرگ و مهم تاریخی ایران محسوب می‌شود که قدمت آن به دوران حکومت سلجوقیان و سال ۴۹۳ هجری شمسی می‌رسد. با توجه به تاریخ ساخت این بنا، به نظر می‌رسد که معماری اسلامی و ایرانی آن روی سایر مساجد بزرگ آن دوران اثرگذار بوده است. این مسجد به دستور ابونصر بنا شده که نام او در کتیبه اطراف گنبد و حاشیه محراب وجود دارد. معمار این بنا ابوعمر بن محمد القزوینی است که نام او نیز در کتیبه‌های این مسجذ ذکر شده است. این کتیبه‌ها از خصوصیات و ویژگی‌های خاص این بنای تاریخی هستند، چراکه علاوه بر داشتن یک صحن و شبستان بزرگ و گنبدی آجری، کتیبه‌های متعدد آجری فراوانی دارد. مساحت صحن شبستان بدون در نظر گرفتن حجره‌ها و هشتی‌ها ۱۶۰۰ متر مربع است. ارتفاع گنبد نیز به ۲۲ متر می‌رسد. در زمان فتحعلی شاه قاجار بناهای جدیدتری به این مسجد اضافه شد.
آدرس: ۱۸ کیلومتری جنوب غربی شهر گلپایگان
بازار چهار سوقبازار چهار سوق از بازارهای کهن این شهر است که قدمت آن به دوران سلجوقیان می‌رسد و دهانه‌ای وسیع و طاق بندی و سقف ضربی آجری سبک بناهای سلجوقی دارد. این بازار کهن که به مسجد جامع شهر راه دارد، از لحاظ آجرکاری بسیار شبیه بازار بزرگ اصفهان است. واژه سوق یا چار سوق برگرفته از کلمه چهارسو در اصل محل تقاطع دو راسته اصلی و مهم بازار بود که به‌صورت چهارسو ساخته می‌شدند و دارای اهمیت ارتباطی بسیاری بوده‌اند. این بازار سنتی تاکنون چندین بار مرمت و بازسازی شده است.
آدرس: شهر گلپایگان، خیابان امام خمینی
مناره گلپایگان
مناره گلپایگان از بلندترین مناره‌های ایران در قرن پنجم هجری است که به میل گلپایگان نیز شهرت دارد. این مناره دارای دو در و یک پلکان اندرونی است. این پلکان اندرونی با ۶۴ پله به‌صورت دورانی به بالای مناره می‌رسد. همچنین یک کتیبه به خط کوفی بر این مناره وجود دارد که تاریخی روی آن ذکر نشده است. قدمت این مناره به حدود یک هزار سال پیش می‌رسد و با این‌حال در برابر بسیاری رخدادهای طبیعی همچون زلزله و ... سالم مانده است. می‌گویند که در گذشته این مناره حکم چراغی برای کاروانیان داشته است که مسیر را به آنها نشان دهد. این بنای تاریخی در خیابان امام خمینی، سه راه آیت طالقانی و رو‌به‌روی پارک فانوس قرار دارد و در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
آدرس: شهر گلپایگان، خیابان امام خمینی، سه راه آیت الله طالقانی، رو‌به‌روی پارک فانوس
بقعه امامزادگان هفده تن
بقعه امامزادگان گلپایگان محل دفن چندین امامزاده از ائمه مختلف است
بقعه امامزادگان هفده تن از بناهای تاریخی و مذهبی شهر گلپایگان است که قدمت آن به دوران حکومت صفویه و قرن یازدهم هجری بازمی‌گردد. از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این بنای تاریخی می‌توان به معماری آن اشاره کرد که شامل ایوان، غرفه‌هایی در دو طبقه، گلدسته، چهار درب، سه سرراهی، چند کتیبه و گنبد است. همچنین تزیینات و کاشی‌کاری‌های این بقعه زیبایی خاصی به آن بخشیده است. به نظر می‌رسد که این مکان، محل دفن امامزاده‌هایی از فرزندان امام حسن مجتبی (ع)، امام صادق (ع)، امام کاظم (ع)، امام حسین (ع) و فرزندان جعفر طیار، است.
بقعه امامزاده سیدالسادات
بقعه امامزاده سیدالسادات نیز از دیگر بناهای مذهبی این منطقه به شمار می‌رود که قدمت آن به قرن هشتم هجری می‌رسد. این بنای تاریخی ۸۰۰ ساله دارای گنبد فیروزه‌ایی است که با کاشی‌کاری هنرمندانه تا ۹ متر ارتفاع دارد. با توجه به کتیبه‌ایی که در این مکان قرار دارد، احتمال می‌رود که این مکان مدفن پیکر سه نفر از فرزندان امام موسی کاظم (ع) به نام‌های امامزاده اسحاق، امامزاده منصور و امامزاده رضا باشد.
ارگ تاریخی گوگد
ارگ تاریخی گوگد با بیش از ۴۰۰ سال قدمت، در مسیر گلپایگان به تهران واقع شده است. با توجه به اسناد تاریخی به نظر می‌رسد که نصف این ارگ مهریه همسر شخصی به نام علیخان بوده است که به همین دلیل به ارگ علیخانی نیز شهرت دارد. کاربری ارگ با توجه به شرایط سیاسی، کاملا متفاوت بوده است، به‌گونه‌ای که در زمان صلح به‌عنوان کاروان‌سرا و در زمان جنگ به‌عنوان دژی نظامی مورد استفاده قرار می‌گرفت. این ارگ امروزه پس از بازسازی و مرمت به‌عنوان مهمانسرا میزبان گردشگران داخلی و خارجی است.
آدرس: شهر گوگد، پنج کیلومتری جاده گلپایگان
کبوترخانه گلپایگان
کبوترخانه گلپایگان در گذشته محلی امن و پنگاهگاه برای کبوترها بوده که سازه‌ایی خشتی است. این بناهای خشتی توسط کشاورزان بنا می‌شد تا علاوه بر رهایی از شر آفت‌های زمین‌هایشان، از فضولات پرندگان به‌عنوان کود، استفاده کنند. طراحی این بناها به گونه‌ایی است که در زمستان گرم و در تابستان خنک بود و هیچ‌گونه پرنده شکاری نمی‌توانسته به آن داخل شود.
دریاچه سد گلپایگان
دریاچه سد گلپایگان نخستین سد مخزنی خاکی و نیز اولین سد مدرن ایران است که ساخت آن از سال ۱۳۲۳ شمسی شروع و در سال ۱۳۳۶ به اتمام رسید. سوف، کپور، ماهی سفید رودخانه‌ای و ماهی قزل‌آلا از جمله گونه‌های موجود در این سد هستند. این سد با ارتفاع ۵۷ متر بالغ بر ۴۲ میلیون متر مکعب ظرفیت دارد.
آدرس: ۱۸ کیلومتری جنوب غربی شهر گلپایگان
تنگه غرقاب
تنگه غرقاب از گذشته در داستان‌ها و افسانه‌های متعددی بیان شده که بسیاری از آنها تنها داستانی خیالی هستند، اما این اسرارآمیز بودن سبب جست‌وجو‌های فراوان باستان‌شناسان و علاقه بسیاری شده است. در این منطقه سنگ‌نبشته‌های تاریخی متعددی کشف شده که متعلق به دورانهای تاریخی گوناگونی هستند. بیشتر نقش‌نگاره‌ها مربوط به جانوران به‌ویژه بز کوهی و شکار آنان توسط انسان است.
کوه الوند
کوه الوند گلپایگان در شمال غربی منطقه گلپایگان واقع شده است که بلندترین نقطه این کوه حدود ۳ هزار متر ارتفاع دارد که به کلنگ سیاه شناخته می‌شود.
آدرس: شمال‌غربی شهر گلپایگان
غار قلعه جمال
غار قلعه جمال از جمله غارهای استان اصفهان است که در کوهی به همین نام در پنج کیلومتری جنوب‌غربی گلپایگان واقع شده است و از دیدنی‌های طبیعی و شگفت‌انگیز این شهر به شمار می‌آید.
آدرس: پنج کیلومتری جنوب‌غربی گلپایگان، کوه قلعه جمال
