نمایی زیبا از خانه‌های پلکانی، بالکن‌های مزین به گل‌های شمعدانی، جنگل‌های بکر و سرسبز، آبشارهای خروشان و کوه‌های بلند، از آن دسته مناظری است که قطعا شما را عاشق خود خواهد کرد. آب و هوای مطبوع، مردم خون‌گرم و مهمان‌نواز، غذاهای باکیفیت و فضای رویایی روستای ماسوله گیلان، آن‌قدر جذاب است که شما را بارها و بارها به‌سمت خود خواهد کشاند.
این روستا در ۳۰ مرداد سال ۱۳۵۴ با شماره ۱۰۹۰ در فهرست آثار ملی به‌عنوان میراث فرهنگی و طبیعی و اولین شهر تاریخی زنده کشور به‌صورت یک مجموعه کامل به ثبت رسید. در حال حاضر، ماسوله زیر نظر سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و همچنین اداره محیط زیست استان قرار دارد و خوشبختانه به‌خوبی از آن مراقبت می‌شود.
ماسوله کجاست؟
شهر ماسوله در جنوب غربی استان گیلان و در فاصله ۶۰ کیلومتری شهر رشت در بخش سردار جنگل فومن واقع شده است. ماسوله با شهر فومن تنها ۳۵ کیلومتر و با شهر ماکلوان، حدود ۲۰ کیلومتر فاصله دارد. این شهر از سمت شمال به شهرستان ماسال، از سمت جنوب به طارم علیا در استان زنجان، از سمت شرق به جلگه شهر فومن و از سمت غرب به شهرستان خلخال در استان اردبیل می‌رسد. فاصله مرکز ماسوله تا مرز استان زنجان حدود ۲ کیلومتر و تا محدوده استان اردبیل یعنی منطقه گیلوان، حدود ۱۰ کیلومتر است.
آدرس ماسوله
گیلان، شهرستان فومن، ۳۲ کیلومتری غرب شهر فومن
ماسوله گیلان از جاهای دیدنی فومن و شهری سنتی و قدیمی است که با وجود خانه‌های زردرنگ در پس‌زمینه سبز جنگل و کوه‌های خوش‌رنگ در دنیایی مه‌آلود، بیشتر شبیه به یک تابلو نقاشی یا کارت پستال است. ماسوله یکی از معدود شهرهای بدون وسیله نقلیه موتوری در دنیا است که با کوچه باغ‌های باریک و پله‌پله، تردد هرگونه وسایل نقلیه را غیرممکن کرده است.
اگر به‌دنبال فرار از شلوغی شهر هستید، به ماسوله پناه ببرید؛ شهری که هر روز صبح با آواز خروس‌ها و بوی مطبوع نان محلی بیدار می‌شود. در سفر به ماسوله گیلان طوری برنامه‌ریزی کنید که حداقل یک شب در این شهر اقامت داشته باشید؛ زیرا پیاده‌روی شبانه و تجربه قدم زدن در صبحگاه مه‌آلود ماسوله به‌قدری فوق‌العاده است که نباید به‌سادگی از آن غافل شوید.
ماسوله، بدون شک یکی از بهترین مناطق ایران برای خستگی در کردن و پناه بردن به طبیعت است. شما در ماسوله به‌محض بیرون آمدن از در اقامتگاه خود، حس می‌کنید که به یک قرن پیش و در دل یک روستای تاریخی سفر کرده‌اید.
تاریخچه ماسولهماسوله، شهری با قدمتی از ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ سال است. ماسوله قدیم که با نام «کهنه ماسوله» نیز شناخته می‌شود، در فاصله پنج کیلومتری غرب جاده ماسوله به خلخال و ۶ کیلومتری شمال غرب شهر فعلی ماسوله قرار گرفته است و سکونتگاه اولیه و قدیمی اهالی این شهر بوده است. نخستین کاوش‌های باستانی در این محوطه توسط هیئت پژوهشکده باستان‌شناسی سازمان میراث فرهنگی استان گیلان از شهرستان فومن در شهریور ماه ۱۳۷۴ انجام شد.
یافته‌های باستان‌شناسان از معادن آهن و کوره‌های ذوب فلزات نشان داد که کهنه ماسوله در قرن پنجم تا هشتم هجری از مراکز مهم ایران در زمینه فلزکاری به شمار می‌رفته است. یکی از کشفیات گروه باستان‌شناسی، سفال‌های آبدار با رنگ‌های متنوع، متعلق به دوره سلجوقی بود که اهمیت و اعتبار تاریخی این شهر را نشان می‌دهند. پس از این کشفیات، کهنه ماسوله در شهریور سال ۱۳۸۵ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.
دلیل کوچ اهالی ماسوله از کهنه ماسوله به شهر فعلی، به نظر زلزله‌ای بزرگ در سال ۸۹۰ هجری قمری بوده است. البته طبق روایتی دیگر، همه‌گیری بیماری طاعون در سال ۹۴۳ هجری قمری، دلیل اصلی کوچ مردم بوده است. بنابراین، شهر فعلی ماسوله از قرن هشتم هجری (قرن چهاردهم میلادی)، محل زندگی اهالی کهنه ماسوله و دیگر نقاط مختلف ایران بوده است.
از تحولات معاصر در ماسوله فعلی می‌توان به تاسیس کتابخانه عمومی ماسوله با هزار جلد کتاب خطی در سال ۱۲۸۹، تاسیس نخستین مدرسه دولتی در سال ۱۲۹۳، رویارویی قوای جنگل با قوای روس در جریان اشغال ایران در جنگ جهانی اول در بهمن ۱۲۹۴، تاسیس اداره پست در سال ۱۲۹۵، تاسیس شهرداری در سال ۱۳۱۱، تعطیلی شهرداری در سال ۱۳۱۸ (شروع مجدد در سال ۱۳۴۱) و راه‌اندازی تلفن در سال ۱۳۱۶ اشاره کرد. اهالی ماسوله نقش مهمی در تاریخ جنبش جنگل در برابر تهاجم روسیه و بریتانیا به عهده داشته‌اند. ماسوله‌ای‌ها به قوای جنگل کمک می‌کردند و عده‌ای مانند شهید باباغلامعلی در کنار آن‌ها می‌جنگیدند.
پس از احداث جاده ارتباطی جدید بین گیلان و آذربایجان، جنگ جهانی دوم و هرج و مرج ناشی از آن و قحطی ۱۳۲۰، ماسوله بیشتر جمعیت خود را از دست داد و کاروان‌سراهای شاه‌راه ارتباطی شمال و آذربایجان و همچنین بازار داد و ستد، صنایع فلزی و چرم ماسوله از رونق افتادند. ماسوله زمانی نقطه اتصال زنجان، گیلان و آذربایجان بود؛ اما احداث جاده جدید، ماسوله را به انزوا کشاند. به همین دلیل، بسیاری از مردم ثروتمند ماسوله به پایتخت، سایر شهرهای بزرگ و خارج از کشور مهاجرت کردند.
نحوه پیدایش ماسولهیکی از فرضیه‌های شکل‌گیری شهر ماسوله به قرن سوم هجری قمری برمی‌گردد؛ زمانی که «آقاسید جمال الدین اشرف» در حال فرار از طارم بود و «عون بن محمد بن علی»، یکی از همراهان مجروح او به این منطقه پناه آورد. وی قبل از مرگ از چوپانی درخواست کرد تا او را در همین محل به خاک بسپارد. گفته می‌شود پس از خاکسپاری عون بن محمد بن علی، چوپان‌ها کم کم گرد مزار او جمع شدند و در گذر زمان، خانه‌ها و بناهایی در آنجا ساختند و کهنه ماسوله به‌تدریج شکل گرفت.
برخی نیز بر این باور هستند که پس از مرگ «سالوک معلم» به‌همراه دو تن از شاگردانش به نام‌های «عین علی» و «زین علی» که از مبلغین دین اسلام بودند، مردم گرد مزار آن‌ها جمع شدند و کهنه ماسوله را شکل دادند.
ماسوله در زمان حکومت فتحعلی شاه قاجار، تحت اختیار ارتش بود و وظیفه ساخت گلوله برای توپخانه ایران را به عهده داشت. در زمان «رابینو»، سرکنسول دولت بریتانیای کبیر در شهر رشت در اوایل قرن بیستم، ماسوله دارای ۵ محله، دو یا سه کاروان‌سرا، دو حمام و بازاری با ۴۰۰ دکان بود که در زمستان‌ها خالی می‌ماندند.
نام شهر ماسوله با تلفظ اصلی «موسلاه» (Mooslah) به زبان تالشی از قرن هشتم و نهم هجری به بعد به همین صورت کنونی بوده است. برخی افراد نام شهر ماسوله را برگرفته از نام کوهی در جوار ماسوله به نام «ماه‌سالار» می‌دانند. این عده می‌گویند که نام این ناحیه در ابتدا «ماسالا» بوده است و بعدها به ماسوله تبدیل شده است.
طبق روایتی دیگر، کلمه «ماسوله» از دو واژه «ماس» به‌معنای «کوه و مانع» و «اوله» به‌معنای «بلند» تشکیل شده است که در ترکیب با «های» تصغیر به مفهوم «مانند» آمده است. به همین علت می‌توان نام ماسوله را «کوه بلند» و «کوه مانند» معنا کرد. در زبان‌های سانسکریت و پهلوی، ماسوله به‌معنای «ماه کوچک» یا «سرزمین ماه کوچک» نیز است.
طبق گفته برخی افراد نام ماسوله برگرفته از «موصل»، شهری در اقلیم کردستان است. این عده اعتقاد دارند که اهالی ماسوله در ابتدا کرد بوده‌اند و آیین آن‌ها ایزدی بوده است. البته این روایت، پشتوانه تاریخی محکمی ندارد و بسیاری از پژوهشگران، آن را یک تعبیر سطحی می‌دانند.
با توجه به شباهت نام ماسوله به نام «ماسال» (شهری در نزدیکی ماسوله) و روستایی به نام «ماسوله خانی» در شهرستان ماسال و همچنین «کهنه ماسوله» در زبان تالشی، می‌توان با قطعیت گفت که مردم ماسوله از کهنه ماسوله به شهر فعلی ماسوله در قرن هشتم هجری نقل مکان کرده‌اند.
معماری ماسولهمعماری ماسوله، متعلق به دوران زندیه است و مانند بسیاری از یگر نقاط کوهپایه‌ای کشورمان به‌صورت پلکانی ساخته شده است. از روستاها و شهرهای پلکانی ایران می‌توان به روستای کنگ در خراسان رضوی، اورامان در کردستان، کزج در اردبیل و وفس در استان مرکزی اشاره کرد. ماسوله به فراخور آب و هوا، شیب زمین، برای دفاع راحت‌تر در برابر غارتگران و البته برخورداری از معماران متبحر به‌صورت زنجیروار ساخته شده است.
مصالح استفاده شده در خانه‌های پلکانی ماسوله، چوب، سنگ و خشت است. این خانه‌ها معمولا دو طبقه هستند و خانه یک طبقه یا سه طبقه کمتر در این شهر دیده می‌شود. دالان، سیاهچال، انبار، پله‌های بلندی که ارتباط طبقه همکف و طبقه دوم را میسر می‌کنند، پشن (توالت)، چغم (اتاق نسبتا بزرگ برای پذیرایی از مهمان)، نشیمن‌گاه دائمی ساکنان خانه که اتاق کوچکتری نسبت به هال است، «سومه» (مقر زمستانی خانواده) و تالار که ایوان کوچکی را شامل می‌شود، از جمله بخش‌های اصلی یک خانه در ماسوله هستند.
به‌طور کلی هر خانه ماسوله از دو قسمت تشکیل می‌شود؛ قسمت زمستانی و قسمت تابستانی. قسمت زمستانی که در زبان محلی با عنوان «سومه» شناخته می‌شود، اتاق کوچکی است که در عقب خانه قرار دارد و نور چندانی به آن نمی‌تابد. تنها نقطه نورگیر این اتاق کوچک، «لون» نام دارد. در وسط قسمت زمستانی خانه‌های ماسوله، یک کوره برای آشپزی و درست کردن غذا و البته تامین گرما تعبیه شده است. شما همچنین در این بخش از خانه با طاقچه‌هایی روبه‌رو می‌شوید که روی آن‌ها ظروف چینی و مسی چیده شده‌اند.
قسمت تابستان‌نشین یا «اتاق پیشخوان»، دارای پنجره‌های ارسی چوبی مزین به شیشه‌های زیبا و رنگارنگ و چند طاقچه جانبی برای ظروف و وسایل است. از این بخش خانه تنها در فصل تابستان استفاده می‌شود. در برخی از خانه‌های ماسوله، علاوه بر قسمت تابستان‌نشین، اتاقکی روی بام ساخته شده است که در زبان محلی به آن، «برج» می‌گویند. بام خانه‌های ماسوله متمایل به کوه ساخته می‌شوند و قسمت پیشین منازل بر عقب آن‌ها مسلط است.
معماری منحصر به فرد ماسولهدر ساخت خانه‌های ماسوله از معماری برونگرا استفاده شده است. در این سبک از معماری، خانه‌ها تا حد امکان در ارتفاع ساخته می‌شوند و از دو یا چهار جهت باز هستند. وجود بالکن‌ها و پنجره‌های بزرگ در خانه‌های ماسوله، نشانی از استفاده از معماری برونگرا هستند. شهر ماسوله دارای زمستان‌های بسیار سرد و تابستان‌های معتدل است و به همین دلیل، خانه‌ها را در بخش جنوبی ساخته‌اند تا بیشترین میزان تابش آفتاب و گرمایش را در فصول سرد سال داشته باشند.
خانه‌های ماسوله روی یک تکه سنگ یک‌پارچه ساخته شده‌اند که در درون آن‌ها، منابع طبیعی آب وجود دارد. معماران به همین دلیل، به این سنگ‌های یک‌پارچه آسیب نمی‌رسانند و آن‌ها را نمی‌شکنند. برای عایق حرارتی و رطوبت خانه‌ها از نوعی خاک خاکستری رنگ استفاده شده است که هر چقدر بیشتر پا بخورد، به عایق با کیفیت‌تری تبدیل خواهد شد. نام این خاک، «فوش» است و استفاده از بام خانه‌ها به‌عنوان مسیر عبور و مرور به هرچه بیشتر عایق کردن سقف خانه‌ها کمک شایانی می‌کند.
جالب است بدانید که پس از ثبت ماسوله به‌عنوان میراث فرهنگی و طبیعی، سازمان میراث فرهنگی و سازمان حفاظت از محیط زیست اجازه ساخت‌وساز و توسعه شهر را ندادند و به همین علت، سفر به شهر پلکانی ماسوله، همچون سفری به قعر تاریخ می‌ماند. این شهر در حال حاضر در برابر مشکلانی مانند ریزش سنگ، سیل، رانش زمین، زمین‌لرزه، تصرف به‌منظور توسعه عمرانی و انسانی و تخریب حفاظت می‌شود و در صف انتظار جهت ثبت به‌عنوان میراث جهانی یونسکو برای حفاظت بیشتر قرار دارد.
بافت و محلات ماسولهماسوله دارای ۴ محله اصلی به نام‌های «خانه بر» (خونَ وَر)، «مسجدبر» (مَزَ وَر)، «کِی سَر» شامل «کَفا کِی سَر» و «بِنَ کِی سر» و «اسد محله» (اَسَ مَل) و بازاری چهار طبقه است. بیش از ۳۵۰ واحد مسکونی در ماسوله وجود دارند. جالب است بدانید که تنها یک صد سال پیش، تعداد واحدهای مسکونی ماسوله، ۶۰۰ واحد بوده است.
بیش از ۱۲۰ واحد تجاری در بازار ماسوله، بیش از چهار کاروان‌سرا، دو حمام خزینه دار، بیش از ۳۳ چشمه عمومی (خونی)، ۱۰ مسجد و پنج امام‌زاده نیز در ماسوله وجود دارد. در سال‌های گذشته چهار پل چوبی روی رودخانه احداث شدند که مهم‌ترین و پرکاربردترین آن‌ها، پل بنا علی و پل حاجی محمدحسن هستند.
آب و هوای ماسولهماسوله با هوایی مه‌آلود و آکنده از عطر دلنشین بابونه و گلپر و با آب و هوایی کوهستانی، با بهارهای سرزنده و آکنده از ابرهای باران‌زا، تابستان‌هایی معتدل و خنک، پاییزی به هفت رنگ رنگین‌کمان و زمستان‌هایی سرد و برفی شناخته می‌شود.
ماسوله بیش از یک ماه سال در یخبندان شدید به سر می‌برد. بیشتر روزها هوا ابری و مه‌آلود است و همین امر، زیبایی‌های ماسوله را دو چندان می‌کند. رطوبت نسبتا بالایی به‌علت بارش برف و باران بسیار در ماسوله احساس می‌شود، اما این رطوبت به‌علت خنکی هوا، نه‌تنها آزاردهنده نیست، بلکه بسیار دلچسب است. ماسوله بیش از یک صد روز مه‌آلود دارد و متوسط دمای سالانه، حدود ۱۲ درجه سانتی‌گراد است.
بهار در ماسوله به‌تنهایی چهار فصل را در آستین خود دارد. یک روز برف و باران می‌بارد، یک روز مه و آفتاب است و شاید حتی یک روز هم آفتاب است و هم باران. آب و هوای ماسوله در ماه فروردین بیشتر بارانی است و گاهی با بارش برف همراه می‌شود. آسمان ماسوله نیز در این روزهای سال، اغلب ابری و مه‌آلود است. ماه اردیبهشت غالبا ابری است و باران کمتری به نسبت ماه قبل می‌بارد، در حالی که خرداد روزهای آفتابی و دلچسبی دارد.
ساکنان ماسوله معمولا در فصل‌های بهار و تابستان در خانه‌های خود هستند. در تعطیلات عید نوروز، ماسوله میزبان خیل عظیم مسافران و گردشگران است و شاید بتوان این تعطیلات را شلوغ‌ترین زمان سفر به ماسوله به شمار آورد. بیشتر روزهای تعطیلات عید نوروز از سه کیلومتری ماسوله، ترافیک سنگینی وجود دارد و به‌سختی می‌توان، جای پارک ماشین پیدا کرد.
اردیبهشت ماسوله بدون شک، زیباترین ماه برای سفر به ماسوله است. گل‌های سرخ و صورتی پیچیده به دیوار خانه‌ها و تماشای گل‌های وحشی خودرو به‌قدری اعجاب‌انگیز و خارق‌العاده است که هوش را از سر بیننده خواهد برد. زمان در بهار ماسوله به سرعت سپری می‌شود و همه چیز آن‌قدر زیبا است که ترک کردن ماسوله را به امری مشکل تبدیل می‌کند.
ماسوله در تابستان با لباسی سبز، زیبایی‌های خود را به رخ بیننده می‌کشد. ایوان‌های مملو از گل‌های شمعدانی، بازاری پر از گردشگران مشتاق و بام‌هایی پر از عکاسان خوش ذوق از جمله تصاویر ماسوله در فصل تابستان هستند. اگر قصد دارید در فصل تابستان یا بهار به ماسوله سفر کنید، حتما از قبل جا رزرو کنید.
ماسوله در روزهای گرم و شرجی تابستان هم خنک است و دیدن گل‌ها و میوه‌های تابستانی در طبیعت سرسبز تابستانی واقعا فرح‌بخش است.
شما در روزهای پاییزی می‌توانید با آرامش و در فضایی خلوت و دنج در کوچه پس کوچه‌های ماسوله قدم بزنید یا در ایوان خانه‌های پلکانی بنشینید و طبیعت با ابهت و مسحورکننده شهر را تماشا کنید
فصل پاییز، زمانی فوق‌العاده برای سفر به ماسوله به شمار می‌آید، زیرا ازدحام گردشگران تابستانی به پایان می‌رسد و طبیعت با رنگ‌های زرد و نارنجی، زیبایی خود را به رخ بیننده می‌کشد. شما در روزهای پاییزی می‌توانید با آرامش و در فضایی خلوت و دنج در کوچه پس کوچه‌های ماسوله قدم بزنید یا در ایوان خانه‌های پلکانی بنشینید و طبیعت مسحورکننده و با ابهت شهر را تماشا کنید.
جاده ماسوله در ماه آبان با درختانی ملبس به برگ‌های زرد، سفری فراموش‌نشدنی را به شما پیشنهاد می‌کند. اگر عاشق باران هستید، در پاییز و به‌خصوص در ماه آبان و آذر به ماسوله سفر کنید تا تجربه‌ای بی‌نظیر از قدم زدن زیر مهریزهای تند و باران‌های پودری داشته باشید. همراه‌داشتن لباس گرم را فراموش نکنید، زیرا عصرهای پاییزی ماسوله سرد است. در فصول پاییز و زمستان، نیازی به رزرو اقامتگاه از قبل نیست و شما می‌توانید به‌محض ورود، در خانه محلی یا هتل اقامت کنید.
سقف‌های خانه‌های ماسوله در فصل زمستان، پوشیده از برف است و شهر با چشم‌اندازی سفید و بی‌بدیل، چشم‌ها را به خود خیره می‌کند. فصل زمستان خلوت‌ترین فصل گردشگری این شهر پلکانی است و شما می‌توانید به دور از خیل جمعیت گردشگران با خیالی آسوده و در آرامش از آن دیدن کنید. البته به‌همراه داشتن زنجیر چرخ برای جاده‌های لغزنده، کفش و لباس‌های مناسب را نباید از یاد ببرید.
برخی از مغازه‌های بازار در این فصل سرد سال بسته هستند و برخی دیگر حتی در روزهای برفی باز هستند و نیاز روزانه مردم شهر و گردشگران را تامین می‌کنند. بهتر است بدانید که این شهر کوهستانی، دارای سیستم گازکشی نیست و اهالی شهر، روزهای سرد زمستان را با نفت سهمیه‌بندی و کپسول‌های گاز می‌گذرانند.
یکی از فعالیت‌های روزانه مردم ماسوله در زمستان، پارو کردن برف‌های روی پشت بام یا حیاط همسایه طبقه بالا یا بردن نفت به خانه برای روشن کردن بخاری‌های نفتی است. برخی از مردم ماسوله در روزهای سرد زمستان به مکان‌هایی خوش آب و هوا کوچ می‌کنند و خانه‌های خود را به مسافران اجاره می‌دهند، در حالی که برخی دیگر در شهر می‌مانند. شاید برایتان جالب باشد که بدانید جمعیت ماسوله در فصل زمستان از نصف هم کمتر می‌شود.
اجاره خانه‌های محلی در فصل زمستان به نسبت فصول داغ گردشگری ماسوله، ارزان‌تر است و شما می‌توانید با قیمتی مقرون به‌صرفه در ماسوله اقامت کنید. دره‌های سفیدپوش، قدم زدن در کوچه‌های خلوت و بازار در زیر بارش برف و مهریز و نوشیدن یک لیوان چای داغ در کافه‌های سنتی ماسوله از جمله تجربه‌های ناب و بی‌نظیری است که تنها در این فصل از سال می‌توان در ماسوله کسب کرد. آش، باقالی، لوبیای داغ و دیزی از جمله غذاهای گرم و لذیذی هستند که در این فصل از سال باید در ماسوله امتحان کنید. نگران خرید سوغاتی هم نباشید، مغازه‌های سوغاتی فروشی و عکاسی با لباس‌های محلی در فصل زمستان هم باز هستند.
جاهای دیدنی ماسولهشهر تاریخی و گردشگری ماسوله با معماری منحصربه‌فرد و قدمتی از ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ سال قبل، یکی از خاص‌ترین روستاها یا شهرهای پلکانی جهان به شمار می‌آید. این شهر با کوهستان‌های مرتفع، جنگل و ییلاقات سرسبز و همچنین موزه‌ها و قله‌های متعدد، یکی از پرطرفدارترین مقاصد گردشگری، به‌خصوص در اواخر فصل بهار و فصل تابستان است. هر سال، هزاران گردشگر و کوهنورد به این منطقه زیبا در استان گیلان سفر می‌کنند تا از دیدنی‌های تاریخی و طبیعی ماسوله دیدن کنند و خاطراتی فراموش‌نشدنی برای خود بسازند.
جاذبه‌های طبیعی ماسولهآبشار کوشم
آبشار کوشم، بلندترین آبشار ماسوله با ارتفاع ۳۰ متر در انتهای دره جنگلی ماسوله و در ارتفاعات این منطقه قرار دارد. مسیر زیبای دسترسی به این آبشار با شیبی ملایم در امتداد رودخانه و در جهت مخالف جریان آب، یکی از جاذبه‌های گردشگری شهر ماسوله است که افراد علاقه‌مند به کوهنوردی را به‌سمت خود جلب می‌کند. پس از حدود یک ساعت کوهنوری و عبور از چند آبشار کوچک به انتهای تنگه و یک دیواره سنگی می‌رسید که آب از بالای آن به پایین می‌ریزد و آبشار زیبای کوشم را به وجود می‌آورد.
رودخانه و آبشار ماسوله رودخان
رودخانه ماسوله رودخان، رودخانه‌ای نسبتا پر آب است که از بالای کوهستان و از چشمههای بالا دستی و برف‌های در حال آب شدن سرچشمه می‌گیرد. این رودخانه از مرکز شهر ماسوله عبور می‌کند و سپس مسیرش را در کنار جاده ماسوله ادامه می‌دهد. رودخانه ماسوله در منطقه سرایان به دو رود زیگل و لیکوند تغییر نام می‌دهد و در منطقه چومثقال وارد تالاب انزلی می‌شود. آب این رودخانه در انتها، شالیزارهای برنج را آبیاری می‌کند. در داخل ماسوله با دیواره بلندی در کنار رود مواجه می‌شوید که از ورود سیلاب‌ها به داخل شهر جلوگیری می‌کند.
آبشار زیبایی به همین نام با ارتفاع بیش از ۲۰ متر، روی رودخانه ماسوله رودخان و در غرب ماسوله و در ابتدای جاده ماجلان قرار دارد. با کمی پیاده‌روی در مسیر رودخانه و در جهت مخالف ریزش آب به آبشار می‌رسید. آبشار ماسوله رودخان در نزدیکی پارکینگ ماسوله قرار دارد.
آبشار خرم بو (خربو)
آبشار «خُرَّم بو» که در زبان تالشی، به‌صورت «خَربُو» تلفظ می‌شود، یکی از زیباترین آبشارهای این منطقه است که در کنار جنگل‌های اطراف، به خرمی بهشت می‌ماند. این آبشار، یکی از بکرترین جاذبه‌های طبیعی ماسوله است و کمتر کسی به بازدید از آن می‌رود. برای رسیدن به آبشار خرم بو، باید پس از عبور از بازار ماسوله، حدود دو کیلومتر در کوه‌های ماسوله کوهپیمایی کنید و در ضمن، برای پیدا کردن آن به یک راهنمای محلی نیاز دارید.
آب‌های خروشان آبشار خرم بو از ارتفاع ۲۰ متری به پایین می‌ریزد و نبود جاده تا آبشار بزرگ خرم بو، سبب شده است که طبیعت این منطقه تا حد زیادی دست نخورده باقی بماند. در مسیر رسیدن به آبشار بزرگ، می‌توانید از سایت سنگ‌نوردی، آبشار کوچک خربو و بقعه امام‌زاده هاشم دیدن کنید و از آب گوارای چشمه ماسوله بنوشید.
آبشار توریشوم
آبشار تریشوم یکی از آبشارهای پرآب و مبهوت‌کننده استان گیلان است که در دامنه قله تریشوم ماسوله قرار دارد
آبشار تریشوم یا «تروشوم» یکی از آبشارهای پرآب و مبهوت‌کننده استان گیلان است که در دامنه قله تریشوم ماسوله قرار دارد. قله تریشوم، ۲,۸۵۰ متر ارتفاع دارد و در ارتفاعات شهر ماسوله واقع شده است. در مسیر بسیار زیبا و جنگلی آبشار توریشوم، چشمههای فراوانی وجود دارد که تماشای آن‌ها به راستی روح‌نواز است.
آب آبشار توریشوم در بیشتر مواقع سال سرد است و از قله تریشوم سرچشمه می‌گیرد. یکی از دو حوضچه آبشار، عمیق و مناسب برای آبتنی است. پس فرصت را از دست ندهید و تنی به آب بزنید. در ماه‌های بهاری با آب شدن برف‌ها، احتمال گل‌آلود شدن و بالا آمدن سطح آب حوضچه‌های آبشار وجود دارد. در مسیر رسیدن به آبشار باید دو بار از رودخانه عبور کنید، پس اگر متوجه بالا آمدن سطح آب شدید، با توجه به سیل‌خیز بودن منطقه، آبشار را بلافاصله ترک کنید.
مسیر دستیابی به آبشار تریشوم از جاده فومن-ماسوله آغاز می‌شود و حدود یک تا ۱٫۵ ساعت با شهر ماسوله فاصله دارد. آبشار تریشوم در یک کیلومتری شهر تاریخی ماسوله در آخرین دوراهی مسیر به نام دوراهی «اشکلت» قرار دارد و برای دسترسی به بالای آبشار، به وسایل فنی نیاز خواهید داشت.
آبشار لارچشمه
آبشار لارچشمه، یک پدیده طبیعی بی‌نظیر و زیبا با ارتفاع حدود ۶ متر است که در میان درختان سرسبز و متراکم جنگل‌های شمال ایران قرار دارد. این آبشار درست پیش از روستای ماسوله در کنار جاده فومن واقع شده است و وجود حوضچه‌های کوچک آبی، زیبایی فوق‌العاده‌ای به آن اعطا کرده است. وجود قهوه‌خانه، استراحتگاه و رستوران در مجاورت این آبشار خروشان، این جاذبه گردشگری را به مکانی دوست‌داشتنی برای علاقه‌مندان به طبیعت‌گردی، تبدیل کرده است.
پارک جنگلی ماسوله
پارک جنگلی ماسوله یکی از جاذبه‌های بکر شهر ماسوله است که با آب و هوایی خنک و پاکیزه، چشم‌اندازهای کوهستانی و جنگل‌هایی زیبا با پوشش گیاهی متراکم و درختانی بلند، هر بیننده‌ای را مبهوت خود خواهد کرد. بخش عظیمی از این پارک زیبا با وسعت حدود ۲۴۰۰ هکتار از کوهستان و میانبدها تشکیل می‌شود.
پارک جنگلی ماسوله یکی از بزرگ‌ترین پارک‌های این منطقه است و حدود ۸۰۰ تا ۱۸۰۰ متر از سطح آب دریا فاصله دارد. این پارک در ﻏﺮب ﻓﻮﻣﻦ و ۳۵ ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮی آن واقع شده است و علاوه بر اینکه یک مکان تفریحی به شمار می‌آید، از محیط زیست، درختان و گونه‌های مختلف گیاهی محافظت می‌کند. انواع درختان فندق، راش، ممرز، توسکا، درخت آزاد، گیاهان دارویی و علفی در پارک جنگلی ماسوله دیده می‌شوند.
شما می‌توانید در این پارک جنگلی بی‌نظیر از امکانات رفاهی، آلاچیق، رستوران و دکه‌ها استفاده کنید. آش دوغ، یکی از خوردنی‌‌های مشهور پارک جنگلی ماسوله است، پس از مزه کردن آن به‌هیچ‌وجه غافل نشوید.
قله شاه معلم (ماسوله داغی)قله شاه معلم که با نام ماسوله داغی نیز شناخته می‌شود، با ارتفاع ۳۰۵۰ متر در شمال غربی ماسوله، دومین قله بلند استان گیلان است که در میان کوهنوردان به‌دلیل راه سخت و زیبایی بی‌بدیل چشم‌اندازهای آن، از جایگاه و اهمیت بخصوصی برخوردار است. داغی در زبان آذری به‌معنای «کوه» است و ماسوله داغی یا شاه معلم به‌معنای «کوه ماسوله» است.
دلیل نام‌گذاری این کوه به نام شاه معلم به باور مردم این منطقه، حضور فردی عابد و پرهیزگار به نام «شاه معلم» بوده است که سال‌ها برای انجام امور عبادی، سیر و سلوک معنوی و دستیابی به کمال، به این قله پناه برده و به عبادت مشغول بوده است. عبادتگاهی که پس از مرگ وی و طبق وصیت‌نامه او، به مدفن و آرامگاه ابدی این عارف تبدیل شده است. حضور در این منطقه بسیار خاطره‌انگیز بوده و لحظاتی ناب و دلچسب را برای گردشگران به ارمغان خواهد داشت.
ییلاق کوربار ماسوله
ییلاق کوربار ماسوله یا کوه روبار، یکی از تماشایی‌ترین ییلاق‌های استان گیلان است که در میان کوه‌های سرسبز و جنگلی واقع شده است. یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این ییلاق، مسیر دسترسی دیدنی و جالب توجه آن است. این مسیر با طبیعتی بکر و مناظری جذاب، مکانی مناسب برای عکاسی، کوهنوردی، طبیعت‌گردی و پیاده‌روی است. مسیر چند ساعته رسیدن به ییلاق کوربار، مسیری نسبتا سخت با شیب ملایم و در برخی نقاط، با شیبی تند است. اما مطمئن باشید که زیبایی‌های مسیر و طبیعت مدهوش‌کننده ییلاق کوربار، به‌محض رسیدن به مقصد، تمام خستگی‌های شما را از تنتان در خواهد آورد.
ییلاق للندیز
ییلاق للندیز، یکی از ییلاق‌های کمتر شناخته شده ماسوله است که جاده ماشین‌رو ندارد. مسیر دو ساعته رسیدن به این ییلاق از میان جنگل می‌گذرد و باید آن را پیاده طی کنید. هیچ‌گونه امکانات رفاهی یا تفریحی در ییلاق للندیز وجود ندارد و تنها یک چشمه آب در آن دیده می‌شود. چوپان‌ها گله‌های گوسفند را از روستاهای اطراف برای چرا به للندیز می‌آورند. ییلاق للندیز با چشم‌اندازی خارق‌العاده و آرامشی پر از سکون، لحظات به‌یادماندنی را برای شما خلق می‌کند.
ییلاق آندره
ییلاق آندره، یکی از ییلاق‌های زیبای بخش سردارجنگل فومن است که در فاصله ۵ کیلومتری ماسوله و در مرز بین گیلان و زنجان و در مسیر جاده ماسوله به خلخال قرار دارد. این ییلاق با طبیعتی زیبا و جاذبه‌های طبیعی بکر، مکان موردعلاقه طبیعت‌گردان و گردشگران است.
چشمه آب معدنی علی زاخونی
چشمه آب معدنی علی زاخونی که با نام چشمه «زمزمه» نیز مشهور است، یکی از پدیده‌های بی‌نظیر طبیعی در استان گیلان به شمار می‌آید. آب این چشمه، مملو از بیکربنات است و رنگ آن به‌دلیل نزدیک بودن به معدن آن، نارنجی است. طعم آب چشمه تلخ و نامطلوب است، اما گفته می‌شود که نوشیدن آن برای درمان بسیاری از بیماری‌ها از جمله مشکلات گوارشی، مفید است. ساکنان محلی، آب چشمه زمزمه را با مقداری شکر مخلوط می‌کنند و آن را برای بهبود بیماری‌های ریوی و گوارشی می‌نوشند.
چشمه آب معدنی علی زاخونی در کنار رود خلشتریا یا ماسوله رودخان واقع شده است و دبی آب آن، یک لیتر بر ثانیه است. در حال حاضر، آب چشمه از طریق لوله‌ای به قطر ۸ سانتی‌متر به خارج از حوضچه چشمه می‌ریزد و سپس به سوی رودخانه سرازیر می‌شود. این چشمه در نزدیکی هتل آرام ماسوله قرار دارد.
خانه‌های پلکانی ماسوله
در ماسوله، سقف یک خانه، حیاط خانه همسایه است، پس توجه داشته باشید که در گشت و گذار در این شهر تاریخی، آرام قدم بردارید تا برای اهالی مزاحمت ایجاد نکنید
بافت سنتی و معماری پلکانی خانه‌های شهر ماسوله، یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری این شهر است که توجه گردشگران داخلی و خارجی را به خود جلب می‌کند. در ماسوله، سقف یک خانه، حیاط خانه همسایه است، پس توجه داشته باشید که در گشت و گذار در این شهر تاریخی، آرام قدم بردارید تا برای اهالی مزاحمت ایجاد نکنید.
یک نکته جالب در طراحی خانه‌های پلکانی ماسوله، رنگ رسی یا زرد آن‌ها است تا در هوای مه‌آلود نیز، قابل‌مشاهده باشند. مردم ماسوله برای حفظ رنگ خانه‌هایشان، سالی یک بار روی بناهایشان را با گلی زرد و سقف آن‌ها را با گلی کبود می‌پوشانند. اهالی ماسوله این دو نوع گل را از کناره رودخانه ماسوله رودخان به دست می‌آورند.
گلدان‌های رنگارنگ شمعدانی و دیگر لوازم تزئینی در بالکن‌ها، زیبایی خانه‌های پلکانی ماسوله را چند برابر کرده‌اند. ماسوله، یکی از زیباترین نقاط کشور برای عکاسی است، پس حتما دوربین عکاسی خود را به‌همراه ببرید تا از سوژه‌های ناب این منطقه عکاسی کنید.
بقعه عون بن علی
امام‌زاده عون بن محمد حنفیه بن علی (ع) یکی از سه امام‌زاده شهر ماسوله است. بقعه متبرک این امام‌زاده، یکی از بناهای تاریخی شهر ماسوله است که قدمت آن به قرن دوم یا سوم هجری قمری برمی‌گردد. طبق شجره‌نامه‌های موجود، این بقعه متعلق به عون بن محمد، نوه امیرالمومنین، یعنی فرزند «محمد حنیفه»، پسر امام علی (ع) است. این بقعه در مرکز ماسوله واقع شده است و با معماری زیبا، مکانی جذاب برای علاقه‌مندان به تاریخ و معماری ایران پس از اسلام به حساب می‌آید. کنده‌کاری‌های زیبا روی سنگ قبر در عمارت هشت‌ضلعی بقعه عون بن علی مربوط به سال ۹۶۹ هجری قمری است. یک موزه نیز در مجاورت این امام‌زاده با همین نام قرار دارد که آثاری از دوران تیموریان و صفویان را به نمایش می‌گذارد.
امام‌زاده هاشماین بقعه شاید به زرق‌و‌برق بقعه «عون ابن علی» نرسد، اما دیوارهای گاه‌گلی، درب چوبی رنگ و رورفته و پنجره‌های ارسی با شیشه‌های رنگی در دیوار شرقی، آن را تبدیل به مکانی دوست‌داشتنی برای بازدید کرده‌اند
در مسیر رسیدن به آبشار زیبای خرم بو، پس از عبور از چشمه ماسوله در پایین دست کوهی به نام قله بُن، با بقعه امام‌زاده هاشم با دیوارهای کاه‌گلی و یک گورستان در اطراف آن، روبه‌رو می‌شوید که مکانی مناسب و مملو از سکوت برای کمپ کردن است. اگر در مسیر رسیدن به آبشار خسته شدید، می‌توانید در زیر سایه درختان تنومند اطراف بقعه و پرچین سنگی حیاط بقعه، کمی استراحت کنید.
این بقعه شاید به زرق‌و‌برق بقعه «عون ابن علی» نباشد، اما دیوارهای کاه‌گلی، درب چوبی رنگ‌ورورفته و پنجره‌های ارسی با شیشه‌های رنگی در دیوار شرقی، آن را تبدیل به مکانی دوست‌داشتنی برای بازدید کرده‌اند. این امام‌زاده منتسب به امام خاصی نیست. بنای بقعه از آجر و کاهگل ساخته شده است و نمای بیرونی آن چهار گوش و دو طبقه است و از درون تاقی هشت ضلعی با سقف بلند دارد. مجموعه بنای بقعه شامل یک اتاق (مسجد و زائرسرا)، کفش‌کن، انباری و اتاق اصلی (حرم) می‌شود.
محوطه باستانی ماسولهمحوطه باستانی ماسوله یا کهنه ماسوله در ۶ کیلومتری شمال غرب ماسوله فعلی قرار دارد و در گذشته، زیستگاه اولیه اهالی ماسوله بوده است. اولین آثار صنعت فلزکاری یعنی ذوب آهن در این منطقه کشف شده است، اما در حال حاضر چیزی به‌جز تکه سنگ‌هایی پراکنده از آن باقی نمانده است. البته قدم زدن در محوطه تاریخی ماسوله، حس و حالی عجیب و جالب دارد، پس تجربه آن را از دست ندهید.
کاروان‌سراهای ماسولهماسوله به‌دلیل موقعیت استراتژیک خود در گذشته، که بر سر شاه‌راه اصلی ارتباطی قرار داشته، دارای کاروان‌سراهای متعددی است. کاروانسرای ۳ طبقه حاجی فیضی که در سال‌های اخیر مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است، یکی از تجارت‌خانه‌های اصلی این روستای تاریخی در گذشته بوده است و هم‌اکنون، تحولات معماری دوره پهلوی اول را به نمایش می‌گذارد. کاروانسرای میرزای ماسوله نیز یکی از آثار ملی ایران به شمار می‌آید و بازدید از آن خالی از لطف نیست.
