گنبد کاووس یا گنبد قابوس، مرکز شهرستان گنبد کاووس در استان گلستان است که جمعیت آن بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵ حدود ۱۵۲,۰۰۰ نفر بوده است و تعداد مسلمانان شیعه ساکن در این منطقه، از اهل تسنن کمتر است. این شهر را به‌خاطر بلندترین برج‌ آجری دنیا به نام برج قابوس می‌شناسند و اهالی به اختصار این شهر را «گنبد» می‌نامند.
در محل فعلی شهر گنبد کاووس، در دوران کهن، شهری به نام هیرکان و سپس گرگان (جرجان) وجود داشت که به‌دلیل قرار داشتن در جاده ابریشم از اهمیت بسیاری در بازرگانی برخوردار بود. در دوران رضاشاه پهلوی در کنار خرابه‌های گرگان باستان، شهری جدید با قواعد مدرن شهرسازی بنا شد که گنبد کاووس نام گرفت.
اين سرزمين باستانى که در منطقه‌ى جنوب شرقى درياى مازندران قرار دارد، مركز تركمن صحرا نيز محسوب می‌شود و اهالى بومى آن را اغلب تركمن‌هاى ايرانى تشكيل می‌دهند. بیشتر آذری‌هایی که به استان گلستان می‌روند، در گنبد کاووس ساکن می‌شوند. علاوه بر این مردمانی از اقوام کتولی، مازندرانی، سمنانی، سیستانی، خراسانی، بلوچ و استرآبادی نیز در گنبد زندگی می‌کنند.

آب و هوای گنبد کاووس
گنبد کاووس در دامنه ارتفاعات شمالی رشته کوه البرز قرار دارد و به‌خاطر جلگه‌اى بودن منطقه، آب‌وهوايى معتدل و مرطوب دارد؛ به‌طوری که ميانگين دماى سردترين و گرم‌ترین ماه سال به‌ترتیب به هشت درجه و ٢٩ درجه سانتی‌گراد می‌رسد.با وجود اینکه گنبد کاووس شهری چهار فصل است، گردشگران اغلب بهار و پاییز را به عنوان بهترین زمان سفر به گنبد کاووس انتخاب می‌کنند. زمانی‌که طبیعت و جنگل‌های این منطقه به شدت دلربایی می‌کنند. قرارگیری در مرکز ترکمن صحرا و هم‌جواری با رودخانه‌ گرگان باعث شده است که این شهر همیشه آب‌وهوای بسیار مناسبی داشته باشد و به‌دلیل طبيعت زيبا و خاص این خطه‌ سبز و آثار باستانى بسيار، گردشگران داخلى و خارجی بسیاری در تمامى فصل‌هاى سال، گنبد کاووس را به‌عنوان مقصد سفر خود انتخاب می‌کنند.

دیدنی های گنبد کاووس
دیدنی های گنبد کاووس؛ از سد گلستان تا تالاب آجی گل همواره گردشگرانی را از داخل و خارج از کشور به سمت خود جلب می‌کند. کسانی که قصد سفر به گنبد کاووس را دارند، می‌توانند بازدید از جاهای دیدنی متعدد این شهر زیبا را در برنامه‌ی خود بگنجانند و خاطره‌ای به‌یادماندنی برای خود بسازند. برخی حقایق جالب درباره گنبدکاووس نیز وجود دارد که دانستن آن‌ها، رنگ و بوی متفاوتی به سفر شما خواهد بخشید.

برج گنبد کاووس (برج گنبد قابوس)

در ایران باستان، برای راهنمایی مسافران در کنار راه‌ها و جاده‌ها، ساختمان‌های برج‌مانندی می‌ساختند که به آن‌ها میل یا منار می‌گفتند. میل یا منار در لغت به معنای محل نور و جای آتش است. این برج‌ها که علاوه بر کنار مسیرها در شهرها هم به منظور نشان دادن مکان اصلی بافت شهری ساخته می‌شده‌اند، معمولا بنایی مستقل با تزیینات بسیار ساده بودند.
کارکرد این برج‌ها به این شکل بوده است که در قسمت تاج آن‌ها آتش روشن می‌کردند تا در شب‌های تاریک یا روزهای مه گرفته، راه و مقصد تشخیص داده شود. البته کارکردهای دیگری نیز برای این برج‌ها نقل شده است. برای پیام‌رسانی به مناطق دورتر با استفاده از پرتوهای نور از آتش موجود در این برج‌ها استفاده می‌کردند.
محل فعلی قرار گرفتن این برج، یعنی شهر گنبدکاووس در زمان ساخت برج، حومه‌ی شهر جرجان (گرگان) کهن، پایتخت حکومت آل زیار بوده است. پایه‌ی میل گنبد، بنایی است با ارتفاع ۱۵ متر که با همان مصالح به کار رفته در برج ساخته شده و داخل آن به شکل سرداب طراحی شده است. البته امروزه جز قسمتی از پاکار طاق این سرداب، تمامی قسمت‌های کف آن به دلیل کاوش‌های فراوان جویندگان گنج‌های باستانی، تخریب شده است.
برج قابوس طی هزار سال عمر خود، همواره در معرض حوادث و خطرات گوناگون قرار داشته است. عوامل طبیعی مانند باد، باران، آفتاب و... نتوانسته صدمه‌ی چندانی به ظاهر بنا وارد کند، تنها تابش آفتاب سوزان، رنگ سرخ آجرهای بنا را به رنگ برنزی تبدیل کرده و باران موجب فرسایش در برخی نقاط آن شده است.

مجتمع سوارکاری گنبد کاووس

 مجتمع سوارکاری گنبد کاووس از مجموعه‌های کشوری ورزش سوارکاری است که ۱۶۰ هکتار وسعت دارد. این مجموعه از ۱۲۰ هکتار زمین کشاورزی، پارکینگ، فضای سبز، پیست اسب‌دوانی و مساحت تقریبی ۳۰ هکتار سوئیت، ویلا، استبل (اصطبل) زمستانه و تابستانه، جایگاه مسابقات و استخر شنا تشکیل شده است. مسابقه‌های اسب دوانی در فصل‌های بهار و پاییز برگزار می‌شوند و دوست‌داران بسیاری را از گوشه و کنار کشور به خود جذب می‌کنند.

مسابقه‌های اسب‌دوانی به جز گنبد کاووس در شهرهای تهران، مشهد، کردستان و بندر ترکمن برگزار می‌شود.این مجموعه در تاریخ ۲۱ فروردین ۱۳۹۵ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید. نوع ساختار بنا مطابق اولین سازه‌های بتنی ورزشی است که پاسخگوی تمامی نیازهای مربوط به دوره خود بوده است.

شهر باستانی جرجان

شهر باستانی جرجان در سه کیلومتری غرب گنبد کاووس، در استان گلستان قرار دارد و در طول قرن‌ها، مرکز ولایات جرجان و طبرستان و گاهی نواحی همجوار بوده است. همچنین از این شهر به‌عنوان یكی از شهرهای بزرگ جهان اسلام یاد می‌شود که همتزار شهرهایی همچون ری، مرو و جندی شاپور بوده است. با توجه به کاوش‌های صورت‌ گرفته، در ساخت جرجان از معماری و شهرسازی پیشرفته‌ای بهره برده بودند و بیش از هزار سال قبل، دارای امکاناتی مانند فاضلاب شهری، خیابان‌هایی با سنگفرش‌های منقش آجری و سیستم آبرسانی به خانه‌ها بوده است. در این کاوش‌ها بنایی از دوره سامانی و سلجوقی با اتاق‌ها، چاه‌های بسیار، آبراهه و حوض‌های آجری و نیز مسجدی از دوره سلجوقی با طرح چهار ایوانی و اتاق‌های متعدد یافت شده است. از دیگر مکشوفات ارزشمند در این محوطه می‌توان به تعداد زیادی ظرف و اشیای سفالی، آبگینه، سکه، مصنوعات فلزی، کاشی و اشیای استخوانی اشاره کرد که قدمت برخی از آن‌ها به دو تا سه هزار سال پیش از میلاد می‌رسد.

امامزاده یحیی بن زید

از معروف‌ترین بناهای متبركه استان گلستان و جاهای دیدنی گنبد کاووس، امامزاده یحیی بن زید از فرزندان امام زین‌العابدین (ع) است كه در زمان حكومت بنی امیه قیام کرده و در سال ۱۲۰ هجری به قتل رسید. محوطه داخلی امامزاده دارای صحنی وسیع و بناهای متعدد بوده و از نظر شبكه آبرسانی و تاسیسات و تجهیزات رفاهی از هر جهت كامل است. در بخش خارجی نیز دارای پاركینگ آسفالته وسیع و بازار كوچكی است كه احتیاجات زوار و اهالی منطقه را بر طرف می‌کند. امامزاده یحیی بن زید یكی از معروف‌ترین بقاع متبركه استان گلستان در گنبد کاووس بوده و علاقمندان و زائرین بیشماری همه روزه از نقاط دور و نزدیك به زیارت آن مشرف می‌شوند و به همین دلیل در اكثر ساعات روز همواره شلوغ از حضور زائران است.

دریاچه مصنوعی گنبد کاووس

دریاچه مصنوعی گنبد کاووس در ابتدای ورودی شهر واقع شده است و از مکان تفریحی گنبد کاووس به‌شمار می‌‌رود. این دریاچه که به مساحت پنج هکتار و گنجایش ۱۲۰ هزار متر مکعب آب در سال ۸۴ احداث شد، با قرارگیری در جهت غالب باد به سمت شهر، کمک شایانی در بهبود هوای گنبد کاووس، به خصوص در بخش‌های جنوبی می‌کند. از تفریحات محبوب در این مکان می‌توان به پیاده‌روی، قاق‌رانی و ورزش پیرامون دریاچه اشاره کرد. 

سد گلستان

سد گلستان در حدود ۱۲ کیلومتری شمال شرقی شهر گنبد کاووس، روی رودخانه گرگان رود احداث شده است. این سد از نوع سدهای خاکی همگن است و شاخه اصلی آن از ارتفاعات کوه‌های شرق استان سرچشمه می‌گیرد. از آب سد گلستان علاوه بر تامین آب زراعی، برای پرورش ماهی نیز استفاده می‌شود. با طبیعت سرسبز در پیرامون، این سد مکانی مناسب برای لذت از هوای تازه و تفریح است. 

تالاب آلاگل

تالاب آلاگل بزرگ‌ترین دریاچه استان گلستان و یک تالاب آب شور است که در شهرستان گنبد کاووس، بخش داشلی برون و در کنار شهر اینچه برون قرار دارد. فاصله این تالاب تا شهر گنبد کاووس حدود ۷۵ کیلومتر است. مجموعه سه تالاب آلاگل، آلماگل و آجی‌ گل به عنوان تالاب بین‌المللی از سال ۱۹۷۵ در کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده و با مساحت ۱۴۰۰ هکتار تحت حفاظت سازمان محیط زیست است. آب تالاب آلاگل همانند تالاب‌های آجی ‌گل و آلماگل از رودخانه مرزی اترک و زهکشی‌های طبیعی نهرهای شور به نام‌های سامان و شورجه تامین می‌شود. برخی از نقاط پیرامونی تالاب با نی، جگن و درختچه‌های گز پوشیده شده و بستر آن را در اکثر نقاط، پوشش سبزی از جلبک به طور یکنواخت دربرگرفته است. هر ساله در فصل مهاجرت، هزاران پرنده به تالاب آلاگل و دیگر تالاب‌های استان می‌آیند و انواع قو، فلامینگو، اردک، پرستوی دریایی، چنگر، غاز، سلیم، کاکائی، بالکان، آبچلیک و... را می‌توان در آن‌جا مشاهده کرد. 

آق تپه گنبد کاووس 

آق تپه گنبد کاووس در حدود ۱۵ کیلومتری شمال شرقی شهرستان گنبد کاووس و در ۵۰۰ متری شرق محل پیوستن دو رودخانه گرگان و اوغان قرار دارد. این تپه کهن‌ترین روستای پیش از تاریخ در دشت گرگان به‌شمار می‌رود و قدمت آن را بیش از ۷۵۰۰ سال قبل تخمین زده‌اند. طبق کاوش‌های صورت گرفته در آق تپه، آثاری از دوران پیش از تاریخ، عصر برنز (مفرغ)، عصر آهن، دوران اشکانيان، دوران ساسانيان و دوران اسلامی یافت شده است. پلان این تپه به شکل بیضی و  ارتفاع تاج آن از زمین‌‌های اطراف حدود ۱۰ متر است. اشیای به دست آمده نیز شامل اشیای گلی، سفالی، سنگی، استخوانی و مهره‌های گوناگون می‌شود.

تالاب آلماگل

تالاب آلماگل در حدود ۵۵ کیلومتری شمال شهرستان گنبد کاووس و در ضلع شمالی جاده گرگان به اینچه برون واقع شده است و فاصله بسیار کمی از مرز ایران و ترکمنستان دارد. مساحت این تالاب برابر با ۲۰۷ هکتار است و عمق آن از یک تا سه متر در نقاط مختلف، تغییر می‌کند. با شکلی تقریبا چهارگوش، آلماگل دریاچه‌ای غنی از مواد مغذی است که شوری آب آن کمتر از دو تالاب آلاگل و تالاب آجی گل است. حاشیه تالاب را پوشش نی فراگرفته است و در ضلع جنوبی و مسیر کانال ورودی آب به تالاب، جنگل‌های گز روییده‌اند. زردک، سیاه‌ماهی، کپورچه، آمور، کپور معمولی، پاروا، کلمه، اسبله، کامبوزیا و گاوماهی از جمله آبزبان حاضر در تالاب هستند و دوزیستانی همچون قورباغه مردابی و وزغ سبز هم به تعداد زیاد در این منطقه وجود دارند. همچنین تعدادی از گونه‌های پستانداران و خزندگان در این منطقه شناسایی شده‌اند که از جمله آن‌ها می‌توان به تشی، جرد بزرگ، خرگوش، گربه دشتی، روباه معمولی، لاک‌پشت برکه‌ای اروپایی، بزمجه، مار آبی، کفچه مار و افعی اشاره کرد. ۳۶ گونه پرنده نیز در تالاب‌های این منطقه جوجه‌آوری می‌کنند. تالاب آلماگل در کنار دو تالاب دیگر آلاگل و آجی گل از سال ۱۹۷۵ در کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده است.

تالاب آجی گل
تالاب آجی گل با ۳۶۰ هکتار، در شمال شهرستان گنبد کاووس و در جنوب روستای تنگلی قرار دارد و عمق آن از یک تا پنج متر در نقاط مختلف متغیر است. این تالاب از دو بخش شرقی و غربی با اکوسیستمی یکسان تشکیل می‌شود که بخش غربی نسبت به شرقی عمیق‌تر است. آب تالاب از طریق رودخانه اترک تامین می‌شود. پرندگانی مانند فلامینگو، غاز پیشانی سفید، پلیکان سفید، پلیکان پاخاکستری، قوی گنگ، قوی فریادکش، انواع کشیم‌ها، بوتیمارهای کوچک، سلیم‌ها و پرستو‌ها در این تالاب دیده شده‌اند که بسته به شرایط جوی هر ساله چه از نظر جمعیت و چه از نظر نوع تفاوت دارند. همچنین هشت نوع ماهی در تالاب شناسایی شده‌ است که از جمله آن‌ها می‌توان به سیاه ماهی و آلبرنوس اشاره کرد. تالاب بین‌‌المللی آجی گل در کنار دو تالاب آلماگل و تالاب آلاگل از سال ۱۹۷۵، در کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده است.