مَلایر شهری تاریخی در غرب ایران است. این شهر مرکز شهرستان ملایر و در ۳۸۶ کیلومتری غرب پایتخت و در ۷۰ کیلومتری جنوب شرقی مرکز استان واقع شده‌است. این شهر از نظر جمعیت دومین شهر بزرگ استان همدان، به‌شمار می‌آید. ملایر از ترکیب دو واژه «مال» و «آگر» تشکیل شده که به معنی سرزمین آتش است. بررسی تپه نوشیجان٬آتشکده و قلعه‌ای باستانی در ۱۵ کیلومتری غرب این شهر با کاوش‌های باستان‌شناسان در این تپه باستانی سه طبقه شناسایی شد که طبقه اول را به مادها، طبقه دوم را به هخامنشیان و طبقه سوم را به ساسانیان نسبت می‌دهند.دانشنامه ایرانیکا ملایر را به عنوان یکی از مراکز گویشوران زبان لری و زبان لکی معرفی می‌کند.
جالب است بدانید که نام ملایر از دو واژه «مال» و «آگر»، ترکیب شده است. در لغت مال به‌معنای «خانه» و آگر نیز به‌معنای «آتش» است. ازاین‌رو ترکیب این دو واژه «مال‌آیر»، یعنی «سرزمین آتش» را ایجاد کرده است. البته از دیدگاه گروهی از کارشناسان و محققان، ترکیب این دو واژه، به «سرزمین آریایی‌ها» نیز تعبیر شده است. تولید مبل، از اصلی‌ترین مشاغل در این شهرستان است و ملایر عنوان بزرگ‌ترین تولید کننده مبل در کشور را به خود اختصاص داده است. همچنین نام ملایر در لیست شهرهای صنایع دستی کشور به «شهر ملی مبل و منبت»، ثبت شده است.
آتشکده نوشیجان
پارک سیفیه ملایر
تالاب کرد خورد ملایر
یخچال میر فتاح ملایر
خانه و موزه لطفعلیان ملایر
برج آرامگاه بابا حسین
قلعه پری ملایر
منطقه حفاظت شده لشگر
سوغات ملایر
پارک صلح ملل ملایر
آتشکده نوشیجاندر فاصله ۲۰ کیلومتری از شمال غرب شهرستان ملایر یکی از جاذبه‌های گردشگری تاریخی استان همدان قرار گرفته است. «آتشکده نوشیجان»، نام این اثر تاریخی است که در منطقه «شورکات» و روی تپه‌ای طبیعی با ارتفاعی نزدیک به ۳۷ متر قرار دارد.
در تپه نوشیجان، سه طبقه از سه دوره فرهنگی مادها، هخامنشیان و ساسانیان کشف شده است
نوشیجان، تپه‌ای است باستانی که طی کاوش‌های انجام شده بر آن، سه طبقه که هرکدام متعلق به یک دوره فرهنگی است، کشف شده است. گفته می‌شود که مادها از اواسط قرن هشتم قبل از میلاد تا نیمه نخست قرن ششم پیش از میلاد، در این تپه زندگی می‌کردند. آثاری که از آتشکده برجای مانده است عبارت است از تالار ستوندار (آپادانا)، چندین اتاق، چندین انبار، حصار، دژ، نخستین نیایشگاه که همان بنای قدیمی در جبهه غربی تپه است و معبد مرکزی که باستان‌شناسان معتقدند این معبد دومین نیایشگاه بوده است.
پارک سیفیه ملایردر سال ۱۳۰۴ هجری شمسی، در شمال شرقی ملایر و در دامنه کوهی به نام گرمه، یکی از تفرجگاه‌های قدیمی این شهرستان به همت «سیف‌الدوله» از نوادگان «فتحعلی شاه قاجار»، احداث شد. «پارک سیفیه»، نام این تفرجگاه قدیمی است که دارای مساحت تقریبی ۱۰ هکتار است. درختان کهنسال چنار، حوضچه‌ها، آب‌نماها و جنگل مصنوعی از بخش‌های پارک سیفیه است که روی تپه واقع شده است. گفته می‌شود که معماری پارک توسط مهندسان کشور ایتالیا صورت گرفته است. جز بخش‌های ذکر شده، این پارک قدیمی دارای دو استخر، یک ساختمان به‌منظور سکونت سیف‌الدوله و یک مسجد است. «پارک سیف‌الدوله» نام دیگر این بوستان بزرگ و زیبای جنگلی است.
تالاب کرد خورد ملایر«کرد خورد» یا «آق گل»، نام تالابی است که در ۲۰ کیلومتری شمال شرقی شهرستان ملایر قرار دارد. این تالاب به‌دلیل قرارگیری در یک کیلومتری روستایی به نام «کرد خورد» به این نام شهرت یافته است. بهترین زمان برای تماشای این تالاب زیبا، اواخر زمستان و اوایل فصل بهار است که دارای چشم‌انداز و مناظری بسیار زیبا و کم‌نظیر می‌شود. مهاجرت پرندگان در این ایام از مهم‌ترین دلایل ایجاد این زیبایی‌ها است که گردشگران و مسافران بسیاری را برای حضور در این منطقه از کشور، میزبان است.
پرندگان مهاجر در تالاب کرد خورد از روسیه، اسکاندیناوی و قفقاز به این تالاب پرواز می‌کنند
کشیم کوچک، باکلان بزرگ، اگرت بزرگ، فلامینگوی بزرگ، بوتیمار کوچک، چوب پا، چنگر نوک، کاکایی سرسیاه، زرده پره طلایی، پرستوی دریایی تنها چند گونه از پرندگانی است که از سرزمین‌هایی همچون قفقاز، روسیه و اسکاندیناوی به این تالاب مهاجرت می‌کنند. تالاب کرد خورد، به‌دلیل بهره‌مندی از مواد غذایی مناسب برای پرندگان، یکی از غنی‌ترین آبگیرهای منطقه در غرب کشور است.
یخچال میر فتاح ملایراز دیگر جاهای دیدنی ملایر، سازه‌ای است تاریخی و متعلق به دوران حکومت قاجاریان که در مسیر بلوار ملایر به بروجرد قرار دارد. «یخچال میرفتاح»، نام این اثر تاریخی است که به همت «میرفتاح» احداث شده است. بنای یخچال به شگل گنبد بوده و سازنده از آجر برای ساخت آن استفاده کرده است. در ساخت یخچال از تزیینات زیادی استفاده نشده و تنها تزئین کار شده در آن، دو ردیف آجرکاری است که به‌شکل کمربندی و با ضخامتی برابر با ۲۲۰ سانتی‌متر، بخش داخلی بنای یخچال را پوشانده است. یخچال دارای ۱۲ متر ارتفاع از سطح زمین تا گنبد است. همچنین فاصله بنا از سطح زمین تا منبع ذخیره یخ، چهار متر برآورد شده است. دو درب ورودی دهلیز شکل، پلکانی جهت رفتن به بخش انتهایی یخدان و برداشت یخ و گنبد، بخش‌هایی است که این اثر کهن را تشکیل می‌دهد.
خانه و موزه لطفعلیان ملایر دیگر جاذبه‌های گردشگری در شهرستان ملایر، می‌توان به «خانه لطفعلیان» این شهرستان اشاره کرد که قدمت ساخت آن به دوران حکومت قاجاریان بازمی‌گردد. این خانه کهن که متعلق به «محسن مصدفی» یا «مصدق‌الممالک» است، در دو طبقه و از بخش‌های اصلی مانند اندرونی، حسینیه، خانه و اصطبل ساخته شده است. البته آنچه که امروزه به آن خانه لطفعلیان گفته می‌شود، در واقع همان حسینیه است که مدت‌ها بعد از ساخت مجموعه لطفعلیان توسط «مرتضی خان لطفعلیان»، خریداری شد و به مکان مسکونی، تغییر یافت.
حوض‌خانه، لمبه کوبی‌های چوبی سقف و درهای ارسی با شیشه‌های رنگارنگ، از زیباترین بخش‌ها و تزیینات انجام شده در این خانه قدیمی است
حوض‌خانه از زیباترین قسمت‌های این بنای تاریخی است که با استفاده از طاق‌های آجری بسیار زیبا و به سبک چهار بخشی پوشیده شده است. همچنین در این بنا از تزیینات لمبه کوبی چوبی در سقف استفاده شده است که بسیار زیبا و چشم‌نواز است. درهای ارسی با شیشه‌های رنگارنگ نیز بر زیبایی این خانه افزوده است. امروزه این عمارت کهن به‌عنوان موزه فعالیت می‌کند. این در حالی است که اداره سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ملایر نیز در این خانه تاریخی، قرار دارد.
برج آرامگاه بابا حسیندر فاصله ۵۵ کیلومتری از غرب شهرستان ملایر، یکی دیگر از دیدنی‌های تاریخی این شهرستان قرار گرفته است که گردشگران و مسافران بسیاری هنگام حضور در ملایر به تماشای آن می‌روند. «برج آرامگاه باباحسین» که به «آرامگاه یوشع نبی» نیز شهرت دارد، نام این جاذبه گردشگری تاریخی است که طبق روایات و گفته‌های مردم ملایر، به نظر می‌رسد که این بنای تاریخی، مقبره و آرامگاه یکی از پیامبران بنی اسرائیل، به نام «حضرت یوشع بن نوح (ع)»، است. به نظر می‌رسد که این آرامگاه متعلق به دورانی از قرن ششم تا هشتم هجری قمری است و در گذشته در بین پیروان یهود ساکن در این منطقه از کشور، دارای اهمیت و ارزش بسیاری بوده است. این برج که در دامنه باغ‌های روستای «سیاه کمر» ملایر قرا ردارد، دارای پلان و طرحی به‌شکل ۱۲ ضلعی منتظم بوده و می‌توان آن را در گروه برج مقبره‌هایی با گنبد مخروطی شکل یا «رک»، قرار داد.
قلعه پری ملایر«قلعه پری»، منطقه‌ای است باستانی که در روستایی به همین نام و در فاصله کمی از شهرستان ملایر قرار دارد. در این میراث ایران کهن، یکی از مشاهیر و بزرگان ایران، «کریم خان زند»، دیده به جهان گشوده است.
جالب است بدانید که در این محوطه تاریخی، بیش از ۱۵۰ قبر قدیمی وجود دارد. طبق کاوش‌ها و تحقیقات انجام شده روی این قبور و محوطه تاریخی پری، کارشناسان چنین استنباط کرده‌اند که احتمالا ساکنین آن زمان، با توجه به موقعیت قرارگیری خورشید در آسمان، محل و جهت دفن مردگان خود را انتخاب می‌کردند. در واقع اجساد به‌گونه‌ای دفن می‌شدند که صورت آن‌ها به‌سمت خورشید قرار گیرد. قدیمی‌ترین قبور کشف شده در این مکان متعلق به هزاره نخست میلادی است.
منطقه حفاظت شده لشگر«منطقه حفاظت شده لشگر» را می‌توان یکی دیگر از جاهای دیدنی استانت همدان معرفی کرد. این منطقه در بخش شرقی و جنوب شرقی این شهرستان قرار گرفته و با مساحت تقریبی ۱۶ هکتار، زیستگاه مناسبی برای گونه‌های متنوعی از جانوران و گیاهان محسوب می‌شود. لشگر به واسطه موقعیت طبیعی و توپوگرافی از سه منطقه دشتی، تپه ماهوری و کوهستانی برخوردار بوده که مناطق کوهستانی به مکان مناسبی برای زندگی حیواناتی همچون کل و بز، تپه ماهوری به زیستگاه گونه‌هایی از قوچ و میش ارمنی و نواحی دشتی نیز با تغییر کاربری که توسط روستاییان صورت گرفته است، به محلی ایده‌آل برای کشت باغ‌های انگور تبدیل شده است. حضور چشمه‌های فصلی در کنار چشمه‌های دائمی در این منطقه حفاظت‌شده، باعث رشد و نمو پوشش گیاهی متنوع شده که بخش عمده‌ای از ذخایر گیاهی استان همدان را تامین می‌کند. این منطقه از ملایر از سال ۱۳۶۳ به‌عنوان منطقه شکار ممنوع و پس از آن به منطقه حفاظت‌شده تبدیل شده است.
سوغات ملایرملایر یکی از شهرهای بزرگ در نواحی غربی ایران است و در استان همدان واقع شده است این شهر از دومین شهرهای تاریخی ایران است. بیشتر گردشگران ملایری در حین سفر خود از سوغات ملایر نیز استفاده می کنند که شامل سوغاتی های خوراکی و صنایع دستی است.
باسلق- انگور - شیره خرما-کشمش و سایه خشک-شیره انگور- ترخینه -صنایع دستی مثل مبل
پارک ملل ملایر
امروزه برای برنامه‌های تفریحی‌گردشی، شکل جدیدی از پارک‌ها به‌وجود آمده است که تعریف جدیدی از تفریح ارائه و مرزهای سرگرمی را گسترش می‌دهند. پارک‌های مینیاتوری یا همان مینی‌ورلدها، بناها و سازه‌های معروف دنیا را در ابعادی کوچک نشان می‌دهند و شما را در مدت‌زمان کوتاهی، به دور دنیا می‌برند.
اولین نمونه این پارک‌ها، در ژاپن، بلژیک و چین اجرا شده‌اند. پارک مینیاتوری اروپا در شهر بروکسل، با نام شناخته‌‌شده اروپای کوچک (Mini Europe)، ازجمله پارک‌های پرطرف‌داری است که شهرت جهانی دارد.
