مَروست شهری که مرکز بخش مروست شهرستان خاتم استان یزد است. در سال ۱۳۵۹ با تصویب مجلس شورای اسلامی و شهرستان شدن مهریز یزد به همراه هرات و چند روستا که از استان فارس جدا شده بودند از شهرستان شهربابک جدا و به شهرستان مهریز پیوستند. بخش مروست از غرب با شهرستان سرچهان و بوانات استان فارس و از شرق به شهرستان شهربابک استان کرمان و از جنوب به بخش مرکزی همسایه است.
تاریخچهٔ مروست
... امیر مظفر پسر منصور پسر غیاث‌الدین حاجی خراسانی که پهلوانی دولتیار و نیک اعتقاد خوش‌پندار بود در خدمت اتابکان یزد به رتبهٔ امارت رسید؛ وقتی از اتابکان یزد رنجید خدمت ایلخان، ارغون خان رسید و در نزد او به منصب یساولی سرافراز گردید. پس از ارغون خان، گیخاتو خان، غازان خان و سپس اولجایتوسلطان او را به خدمت گرفتند و حکومت ابرقوه و هرات و مروست و اردستان را به او واگذاشتند ... (ص ۳۰۵)
هرات و مروست شهری است کوچک و غله و بوم و میوه روی و هوای معتدل و آب روان دارد و مروست دیهی است بزرگ و همان صفات دارد. (نزهت‌القلوب، حمدالله مستوفی)
مجموعه بناهای تاریخی
مجموعه بناهای تاریخی مرکزی مروست نقطهٔ دیدنی تاریخ این شهر است. این مجموعه عبارت است از:
- مسجد شاه حسین مروست، متعلق به دوران قاجاریان (که در فهرست آثار ملی ثبت شده‌است)،
- مسجد حاجی قاسم،
- گنبدی،
- قلعهٔ تاریخی مروست،
- مسجد جامع،
- بقعهٔ شیخ عبدالله،
- بقعهٔ شیخ بهاالدین
- و کاروانسرای شعبه.
جاذبه‌های تاریخی، طبیعی و گردشگری مروست
مروست در فاصلهٔ ۱۸۰ کیلومتری از مرکز استان واقع گردیده‌است و دارای دهستان‌های هرابرجان و ایثار می‌باشد.
جاذبه‌های گردشگری:
الف) مروست دارای ۳ بافت ارزشمند تاریخی شامل:
1) بافت تاریخی فرهنگی مروست،
2) بافت تاریخی و فرهنگی ترکان
3) و بافت تاریخی و فرهنگی هرابرجان که در مجموع حدود ۲۰۰ هکتار می‌باشد.
همچنین وجود ۲ روستای هدف گردشگری
شامل کرخنگان و چنارنازدر بخش مروست که در فاصله حدود ۶۰ کیلومتری از مروست بواقع گردیده‌است و روستای تاریخی مبارکه در فاصله ۵ کیلومتری شهر مروست و دریاچهٔ زیبا و سفیدپوش نمک در ۱۰ کیلومتری این روستا واقع شده‌است.
لازم بذکر است روستاه‌های کرخنگان و چنارناز در مناطق خوش آب و هوای کوهستانی منطقه واقع شده که دارای چشم‌انداز فوق‌العاده زیبایی برای گردشگران داخلی و خارجی می‌باشد. لازم بذکر است که وجود تک بناه‌های ارزشمند تاریخی در شهرستان من جمله قلعهٔ تاریخی مروست، کاروانسرای شعبه مروست، بقعهٔ شیخ عبدالله مروست، قلعهٔ مبارکه، استودان کرخنگان و خانه‌باغ‌های بسیار زیبای تاریخی در شهر مروست و روستاهای ترکان و هرابرجان همچنین تعداد زیادی برج و بارو و حمام از دیگر جاذبه‌ها و پتانسیل‌های گردشگری شهرستان می‌باشد که در ادامه به معرفی آن‌ها خواهیم پرداخت.تپه دُهُل زنان (کوه غُرغُرو)، آسیاب آبی، باغستان مروست، دریاچهٔ نمک از دیگر جاذبه‌های دیدنی و گردشگری این دیار محسوب می‌شود.
ب) منابع طبیعی:
۱. منطقهٔ کوهستانی: این منطقه در انتهای رشته‌کوه‌های زاگرس قرار دارد که مرتفع‌ترین کوه استان پس از شیرکوه در
منطقهٔ چنار ناز بنام دهار قرار دارد. همچنین وجود غارهای مانند غار خانهٔ خدا، لی تاریک، بابا زاهد، چشمهٔ کُر و چنار ۲٬۵۰۰ سالهٔ کرخنگان و کوچه‌باغ‌های روستای چنارناز در دهستان ایثار مروست از جاذبه‌های گردشگری منطقه می‌باشد.
لازم بذکر است که حدود ۱۰۰ گونه داروه‌های گیاهی در دامنه کوهستان شناسایی شده‌است.
۲. دشت و کویر: دشت ریواس و گلهای ارسلان و دریاچهٔ نمک و همچنین وجود تپهٔ دهل زنان (تپهٔ ماسه بادی) در قسمت شرق مروست که حدود ۲ برابر کوه ریگ مهریز ارتفاع دارد یکی از جاذبه‌های بسیار زیبا و منحصر به فرد مروست می‌باشد.
۳. جنگل‌ها:جنگلهای چنار ناز، کرخنگان با پوشش درختان پستهٔ وحشی (بنه) بادام کوهی، کیکوم از جلوه‌های زیبای خدادادی در این دیار می‌باشد که هنرمندی خالق هستی را به نمایش گذاشته می‌شود.
قلعهٔ مروست
قدمت قلعهٔ مروست به پیش از اسلام بازمی‌گردد. این قلعه با ساختاری از مصالح خشت و گل و به‌کارگیری آجر در سر در آن بر بالای بلندی و مشرف به شهر مروست قرار دارد. این قلعه دارای سه برج مدور در سه گوشهٔ آن است. در قسمت ضلع جنوب غربی قلعه به‌جای برج، سر در ورودی قلعه قرار گرفته‌است. سر در قلعه در دو طبقه بنا شده‌است که سقف طبقهٔ اول کلاً فرو ریخته‌است و فقط پایه‌های آن بجا مانده‌است. قرار گرفتن بر بلندی و اشراف آن به شهر و جاذبه و نمای آن از دوردست و به هنگام ورود به مروست از خصوصیات بارز این بنا محسوب می‌شود. محصولات کشاورزی این منطقه عبارتند از:گندم، جو، ذرت، انگور، پسته و انار این شهر مهم‌ترین قطب کشاورزی استان یزد و یکی از مناطق اصلی تولید انگور در ایران می‌باشد.
موقعیت فرهنگی مروست
(نزدیکی گویش و وضع معیشتی بخش مروست و ارتباط با روستاهای همجوار توابع فارس، میرات فرهنگی وآثار باستانی و…)
فرهنگ منطقه مروست تأثیر پذیرفته از فرهنگ کرمان، فارس و یزد است و گویش محلی نیز ترکیبی از این ۳منطقه می‌باشد که باتوجه به ارتباطات و و رفت آمدهای مردم شهر مروست به این مناطق جهت استفاده از منابع طبیعی و تفریحی و مناطق همجوار به مروست جهت انجام امور بانکی و خرید وابستگی و ارتباط‌های بسیار خوبی به این مناطق و مردم شهر مروست برقرار شده و نیز باتوجه به اینکه شغل اکثر مردم شهر مروست کشاورزی بوده و آبریز سدهای مروست از این مناطق می‌باشد این ارتباط را ارتقاء داده واین شرایط منطقه ای به‌خصوص در بخش فرهنگی، گویشی، نیازمندی‌های روزانه و فواصل کوتاه ارتباطی همگی نشان دهنده این مطلب است که مروست با تاریخی درینه و فرهنگی اصیل و با وجود ظرفیتها و منابع عالی و همچنین نظر به موقعیت منطقه ای وشرایط فرهنگی، اجتماعی، منابع طبیعی، سیاسی و… که به‌طور جامع و مفصل به پرداخته شد و همان‌طور که در مطالب قبل به آن اشاره شد نام دیگر مروست در متون تاریخی به خاطر وجود قلعه‌های فراوان و وجود آثار تاریخی بسیار زیاد که نشان از وسعت و آبادنی آن در گذشته بوده‌است به نام
دارالکلات معروف بوده‌است؛ که تاکنون بیش از ۲۹ اثر تاریخی در شهر مروست به ثبت آثار ملی کشور رسیده‌است. علی‌رغم میراث فرهنگی و آثار تاریخی که به تعداد قابل توجهی در بخش مروست به ثبت رسیده تفرجگاه‌های طبیعی زیادی در طبیعت بسیار زیبا ی منطقه به‌صورت بکر و دست نخورده وجود دارد که سالانه شاهد حضور تعداد بسیار زیادی از مهمانان، هموطنان و همشهریان عزیز در این طبیعت زیبا هستیم.
و همچنین سوغاتی های خوش مزه که یاد از آن خالی از لطف نیست...
از جمله مناطق تفریحی و طبیعی که می‌توان به ان اشاره کرد:
و بسیار در خور توجه است، چنار بیش از هزار ساله کُر، جنگلهای بسیار زیبا با تنوع گیاهان جنگلی و داروی کرخنگان، دشت بسیار زیبای گلهای ارسلان، دریاچه سپید پوش و زیبا و شگفت‌انگیز نمک که محلی زیبا برای تماشای غروب آفتاب کویر و رصد ستارگان و به نظره نشستن آسمان زیبای کویر است و همچنین تپه دُهُل زنان مروست که از عجائب خلقت در طبیعت بسیار زیبای از منطقه بشمار می‌رود.
