ماه‌نِشان مرکز شهرستان ماهنشان در استان زنجان ایران است. مردم این شهر از قوم آذری هستند و به زبان ترکی آذربایجانی صحبت می کنند.
ماهنشان نام منطقه و شهری در استان زنجان است. برخی از آثار این منطقه به قدری خاص و منحصر به فرد هستند که شهرت بسیاری دارند و در کل دنیا موارد مشابه کمی از آن‌ها یافت می‌شود. همچنین مرد نمکی یا مومیایی معروف ایرانی هم که در کتاب‌های تاریخ مدرسه به آن اشاره شده است، نیز در این منطقه و در معدن نمک چهرآباد پیدا شد. وجود قلعه تاریخی بهستان متعلق به قدمت دوران حکومت مادها و پیدا شدن جسد مومیایی باستانی گواهی بر قدمت زیاد آن در طول تاریخ است. لازم به ذکر است این شهر با جاذبه ثبت جهانی شده «تخت سلیمان» در شهرستان تکاب هم تنها ۷۰ کیلومتر فاصله دارد.
تاریخچه
این محل از قدیم محل استقرار قوم ماننا بوده است، که مرکز آن‌ها در منطقه جایی بوده که اکنون روستای بهستان (در ۱۵ کیلومتری ماهنشان) قرار دارد. ماننا ها از طریق مصب و کناره‌های رودخانه قزل اوزن وارد فلات ایران شدند و در روستاهایی همچون بهستان ک قلعه بهستان نیز آنجا واقع است در ۱۵ کیلومتری شهر ماهنشان مستقر شدند.
اماکن تاریخی
مهمترین‌ها: قلعه بهستان متعلق به دوره هخامنشیان، حسینیه روستای قلعه ارزه‌خوران اواخر قاجاریه، مقبره مولانا همتی انگورانی (سدهٔ دهم هجری) قلعه کلیسا در روستای کلیسا، گنجعلی بیگ قلعسی در روستای گنج‌آباد، قلعه یاستی قلعه در روستای یاستی قلعه، منجیق لیق در روستای یاستی قلعه دوره ساسانی، گیلار تپه قرن ۶ هجری قمری در روستای قلعه جوق سیاه منصور، اورتاتپه ۶۰۲ هجری قمری در روستای یاستی قلعه، تپه تکلی کانی ۱۰۹ هجری قمری روستای پری، قبرستان گورتپه در روستای ینگیجه، دریاچه طبیعی خندقلو، یخچال طبیعی قوشقار، قلعه جوق سیاه منصور.
جاذبه‌های ماهنشان
قلعه بهستان (کهن دژ)
قلعه بهستان یا کهن‌دژ در نزدیکی روستای بهستان و در کنار رود قزل‌اوزن قرار دراد. این مکان تاریخی یکی از بیست قلعه تاریخی شهرستان ماهنشان به شمار می‌رود و از دوران مادها تا قرن پنجم هجری قمری افرادی در آن زندگی می‌کردند. سازندگان قلعه بهستان اقدام به کندن کوه و تخلیه خاک‌ها و سنگ‌ها کرده و اتاق‌ها را ساخته‌اند و به ازای هر اتاق، دالان‌هایی ساخته شده که نقش راه‌های ارتباطی را ایفا می‌کند.
دودکش‌های جن
دودکش‌های جن در حقیقت ستونی بلند از جنس خاک رس فشرده است که در اثر فرسایش طولانی به این شکل درآمده است. در بالای این ستون تخته‌سنگی مسطح قرار دارد که ظاهری دودکش مانند به آن داده است. بومیان منطقه به آن‌ها لقب دودکش جن داده‌اند، زیرا درگذشته ساخت هر بنایی را که برای انسان دشوار بوده است به دیو و جن نسبت می‌دادند.
منطقه قارقالان
یکی از مکان‌های جذاب برای گردش و تماشای زیبایی‌های ماهنشان بازدید از منطقه کوهستانی و ییلاقی قارقالان در روستای علم‌کندی است. به دلیل نزدیکی به روستا،به این ییلاق «علم‌کندی» هم می‌گویند. کوه‌های قارقالان در منطقه علم‌کندی، زیبایی خاصی دارد که هر سال گردشگران زیادی را به خود جذب می‌کند. قارقالان منطقه‌ای است کوهستانی، ییلاقی و زیبا در شهرستان ماهنشان است.
دریاچه شورگلی (دریاچه پری)
دریاچه طبیعی شورگلی که در کنار روستای خندقلو و پری واقع شده است. به همین دلیل به آن دریاچه پری یا خندقلو هم می‌گویند. چشم‌انداز بسیار زیبایی میان یک دشت وسیع ایجاد کرده است که هر گردشگری را به خود جذب می‌کند. وسعت دریاچه حدود نیم کیلومتر مربع است و جهت آن شمالی ـ جنوبی دارد. طول دریاچه در حدود ۱.۲ کیلومتر و عرض آن ۵۰۰ متر است. این دریاچه تنها دریاچه طبیعی استان زنجان است. اداره‌کل میراث‌فرهنگی استان زنجان به تازگی سایتی تفریحی در حاشیه این دریاچه را طراحی کرده است که به زودی کار ساخت آن آغاز خواهد شد.
دربند قاطرچی
دربند قاطرچی در ۵ کیلومتری سمت غـرب ماهنشان به طـرف روستای «ینگجه سینار» قرار دارد و و یکی از مناطـق حفاظت شده حیاتوحش ماهنشان است. این منطقه به عنوان منطقه‌ای برای سکونت حیواناتی مثل قوچ و میش در نظر گرفته شده است.
منطقه حفاظت شده انگوران (محب دربندی)
منطقه حفاظت‌شده و پناهگاه حیاتوحش انگوران در رشته کوه‌های زاگرس و در جنوب‌غرب استان زنجان در مرز چهار استان آذربایجان‌شرقی، آذربایجان‌غربی و کردستان واقع شده است. از نظر تقسیمات کشوری قسمت بیشتر آن از شمال، شرق، جنوب آن در دو بخش انگوران استان زنجان، بخش مرکزی و قسمتی از جنوب غرب منطقه در بخش افشار شهر تکاب در استان آذربایجان‌غربی قرار گرفته است.
قلعه گل بلاغی (قره گل)
بقایای قلعه قشلاق یا همان قلعه گل بلاغی مربوط به دوره اشکانیان است. این قلعه در شهرستان ماهنشان، در بخش دهستان قـزلگچیلو و ۷ کیلومتـری شمال‌شـرق روستای قـره‌گل دقیقا در کنار رودخانه قزل اوزن قرار دارد این اثر در تاریخ ۲۸ شهریور ۱۳۸۶ با شماره ثبت ۱۹۷۴۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
چهار طاق کلیسا ماهنشان
چهار طاق کلیسا ماهنشان بنای ساده‌ای به ابعاد ده در ده متر است که بخش اصلی آن با سبک چهارطـاقی ساخته شده است. نقشه بنا از بیرون مربع و از داخل تقریبا چلیپایی (صلیبی شکل) است. احتمالا روی فضای چهار طاقی در گذشته گنبدی قرار داشته است که امروزه اثری از آن باقی‌نمانده است. بنا دارای سه ورودی در جهت شرقی، غربی و جنوبی است. مصالح استفاده شده در بنا خرده سنگ و ملات آن گچ و آهک است.
آلا داغ لار (تپه‌های رنگی)
«آلاداغ لار» یا همان کوه‌های رنگارنگ هستند که انگار رنگین‌کمان را روی زمین به نمایش گذاشته‌اند. در مسیر حرکت از سمت زنجان به طرف شهرستان ماهنشان در دو طرف جاده کوه‌های رنگین خودنمایی می‌کنند که این منطقه را در کل ایران بی همتا کرده‌اند. وجود رنگ‌هایی مثل قرمز، قهوه‌ای، سبز، نارنجی، زرد و سفید چشم هر بازدیدکننده را خیره می‌کند.کوه های آلاداغ لار ماه نشان زنجان تپه های زیبایی است که از تجمع خاک رُس تشکیل شده. این مکان فوق تصور با رنگ های حیرت انگیزی همچون سفید، نارنجی، سبز، قهوه‌ای، قرمز و زرد تزئین شده. سنّ این کوه ها پانزده میلیون سال برآورد شده و از آن جزو شاهکارهای طبیعی یاد می شود. کوه های آلاداغ لار ماه نشان زنجان نمونه خارجی هم دارد. پارک ملی ژانگی دانکسیا در چین، که به کوهستان رنگارنگ معروف شده است. شایان ذکر است در سال ۲۰۱۰ میلادی پارک ملی ژانگی دانکسیا به عنوان یک سایت میراث جهانی در یونسکو نام گذاری و عکس هایی حرفه ای نیز از آن منتشر گشت.
مقبره‌ی مولانا همتی انگورانی
مولانا همتی انگورانی از شاعران توانا و در عین حال ناشناخته اواخر قرن دهم و اوایل قرن یازدهم هجری قمری است. از او حدود هفت‌هزار بیت شعر در سه زبان فارسی، عربی و ترکی باقی‌مانده است. اشعار او در دو دفتر شعر هستند که جلد نخست شامل ۲۵۰۰ بیت است که درباره‌ی حضرت علی (ع) و اهل بیت سروده شده است. همچنین دفتر دوم شامل ۴۵۰۰ بیت در قالب‌های غزل و قصیده سروده شده است.
مولانا همتی انگورانی در روستای انگوران از شهرستان ماهنشان زنجان متولد شد. او در زمان شاه اسماعیل صفوی برای ترویج مذهب تشیع مسافرت‌هایی به سرزمین‌های تحت سلطه امپراتوری عثمانی داشت و در ترکیه به یاد حضور او، بیش از ۱۹ قدمگاه هنوز هم به نامش باقی مانده است. او در نهایت به روستای محل تولد خود یعنی انگوران در شهرستان ماهنشان برگشت و بعد از فوت در همین روستا دفن شد. آرامگاه این شاعر توانا امروزه به عنوان یک جاذبه گردشگری در این روستا به حساب می‌آید.
مردهای نمکی چهرآباد
کمتر کسی است که درباره مرد نمکی ایران چیزی نشنیده باشد. این مومیایی طبیعی در منطقه‌ای در معدن نمک چهرآباد زنجان یافت شده است که در شهرستان ماهنشان قرار دارد. البته تعداد این مومیایی‌ها کشف شده بیشتر از یک مورد است ولی معروف‌ترین آن‌ها به خاطر شرایط خاص فیزیکی و اطلاعات تاریخی در موزه ملی ایران نگهداری می‌شوند.
مهم‌ترین مرد نمکی یافت شده در این منطقه در زمستان سال ۱۳۷۲ توسط کارکنان معدن زمان خاک‌برداری پیدا شد. این جسد دارای ریش و موی بلند و حلقه‌ی گوشواره‌ای از جنس طلا در گوش چپ بود. این جسد در اواسط یکی از تونل‌های معدن، که حدود ۴۵ متر طول داشت، پیدا شد. بعد از پیدا شدن آن از تاریخ ۶ اسفند ۱۳۷۲، کاوش‌ها در این منطقه آغاز شد. بر اثر این کاوش‌ها، یک ساق پا درون چکمه‌ی چرمی، سه قبضه چاقو، شلوارک، شی نقره‌ای، قلاب سنگ، قطعات طناب چرمی، سنگ ساب، یک عدد گردو، قطعات سفال و چند تکه پارچه منقوش و قطعات خرد شده استخوان هم پیدا شد. باستان‌شناسان در مورد این مومیایی معتقد هستند که از طبقه اشراف و شاهزاده‌ها بوده، چون روی لباس او جواهرات و زیورآلاتی پیدا شده که مخصوص این طبقه بوده است. بعد از انتقال این جسد مومیایی به موزه ملی ایران در طول سال های مختلف تعداد ۵ جسد مومیایی دیگر پیدا شد. یک مورد از این اجساد مومیایی به قرار گرفتن در زیر آوار سقف تونل تقریبا به طور کامل متلاشی شده است. جسد مومیایی ششم هم به خاطر حساسیت در انتقال، نبود تجهیزات مناسب برای خروج از زیر آوار و وسایل مناسب نگهداری از آن، همچنان در بین تلی از نمک قرار دارد، اما ۳ جسد دیگر که نسبتا سالم هستند در موزه‌ای در طبقه دوم عمارت تاریخی ذوالفقاری در شهر زنجان نگهداری می‌شود.
