استان خراسان شمالی به مرکزیت شهرستان بجنورد در شمال‌شرق ایران است. بزرگترین شهر استان، بجنورد می‌باشد.
این استان با مصوبۀ دولت در سال ۱۳۸۳ و پس از تقسیم استان خراسان به سه استان، ایجاد شد.
اکثریت مردم خراسان شمالی شیعه و اقلیت سنی هستند که گروه‌های قومی استان شامل کردها، فارس‌ها، ترک‌ها و ترکمن‌ها می‌باشند.
مساحت این استان ۲۸٬۴۳۴ کیلومتر مربع است که از این نظر پانزدهمین استان ایران است.
جمعیت آن ۸۱۱٬۵۷۲ نفر می‌باشد. بجنورد پرجمعیت‌ترین شهر استان خراسان شمالی است و پس از آن شهر شیروان پرجمعیت‌ترین شهر استان خراسان شمالی می‌باشد.
سوغات
از سوغاتی های استان خراسان شمالی میتوان به آبنبات بجنوردی، قره قروت، نان قتلمه، آجیل فاروج و گلیم اشاره کرد.
دیدنی های استان
چشمه آب گرم ایوب پیغمبر در استان خراسان شمالی و در روستای ایوب پیغمبر واقع شده است. این آب گرم یکی از جاهای دیدنی بجنورد است.
آبشار اسفجیر در روستای اسفجیر و در شمال غربی شهرستان فاروج قرار دارد و دارای آب‌وهوایی معتدل است. پس از عبور از روستا و با حدود یک ساعت پیاده‌روی در کنار رودخانه، به دره‌ای با دیواره‌های بسیار بلند می‌رسید که با ادامه مسیر، محوطه زیبای آبشار اسفجیر مشاهده می‌شود. گذشتن از آبشار اسفجیر بدون داشتن امکانات حرفه‌ای کوهنوردی غیرممکن است. طبق گفته اهالی با ادامه مسیر میتوان آبشارهای کوچک و بزرگ و طبیعتی منحصربه‌فرد از انواع گیاهان و حیوانات را دید.
دریاچه سد شیرین دره در ۶۵ کیلومتری شمال غربی شهر بجنورد و در محدوده شهرستان مانه و سملقان قرار دارد. سد شیرین دره یکی از بزرگترین سدهای استان خراسان شمالی به‌شمار می‌رود که بر روی رودخانه شیرین دره (یکی از سرشاخه‌های رود اترک)، برای کنترل و مهار سیلاب‌ها، تامین آب آشامیدنی مورد نیاز بجنورد و روستاهای مسیر خط انتقال، تامین آب مورد نیاز صنایع و همچنین تامین آب لازم برای بهبود و توسعه کشاورزی زمین‌های پایین دست ساخته شده است. عملیات احداث این سد در مهر ماه سال ۱۳۷۵ آغاز شد و در فروردین ماه سال ۱۳۸۴ به پایان رسید. از فعالیت‌های تفریحی و گردشگری رایج در این دریاچه میتوان به شنا، قایقرانی و ماهیگیری اشاره کرد.
آبشار حمید بجنورد نام آبشاری است به طول ۲۵ متر که در ۷ کیلومتری بجنورد در روستایی با همین‌نام قرار دارد. آب این آبشار از روستای آبچور سرچشمه می‌گیرد و پس از چندین کیلومتر و عبور از مناطق مختلف در کوهستان‌های حمید جلوه‌ای از زیبایی طبیعت را به رخ بینندگان خود می‌کشد. این آبشار در انتهای دره‌ای پیچ در پیچ صخره‌ای قرار گرفته که عبور از آن علاوه بر زیبایی و جذابیت، ریزش آب از دو ستون (کوه) سنگی ۲۵ متری، آهنگی زیبا از نغمه طبیعت را به گوش مخاطبان می‌رساند. چشمه جوشان و حوضچه‌های سنگی کوچک فراوانی در میان و اطراف دره ایجاد شده که آب گوارا و خنکی را پیشکش گردشگران می‌کند.
بند خاکی عبدل آباد در شهر حصار گرم‌خان از توابع بجنورد واقع شده است که در زمستان از آب رودخانه‌های اطراف پر می‌شود و در فصل‌های کم آبی برای تزریق به زمین‌های کشاورزی اطراف استفاده می‌شود. از این بند برای پرورش ماهیان گرم آبی نیز استفاده می‌شود.
منطقه ساریگل در تاریخ بیستم شهریور ماه سال ۱۳۵۳ به موجب مصوبه شماره ۴۷ مورخ ۱۳۵۲/۹/۲۰ با عنوان منطقه حفاظت‌شده شاه‌جهان رسما تحت حفاظت سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفت. پس از انقلاب از منطقه حفاظت شده شاه‌جهان به منطقه حفاظت شده ساریگل تغییر نام پیدا کرد و از آذر ماه سال ۱۳۸۱ به موجب اصلاحیه مصوبه شماره ۹۹ مورخ ۱۳۸۱/۶/۲۱ شورای عالی حفاظت محیط‌زیست محدوده امن منطقه حفاظت شده ساریگل به پارک ملی ارتقاء داده شد و به دو منطقه پارک ملی ساریگل با وسعت ۷,۰۳۷ هکتار و منطقه محافظت‌شده ساریگل با وسعت ۲۱,۳۰۹ هکتار تقسیم شد. امروزه این منطقه یکی از مناطق شاخص نه تنها در استان خراسان شمالی، بلکه در سطح کشور است. از شاخص‌ترین جاذبه‌های طبیعی این منطقه میتوان به آبشار ایزی، رودخانه و دره اردغان، روستای سرچشمه و چشم‌انداز پشت سد اسفراین اشاره کرد.
گردشگاه بابا امان بجنورد یکی از زیباترین و قدیمی‌ترین پارک‌های طبیعت‌گردی کشور است.
ارگ تاریخی بلقیس پس از ارگ بم، دومین بنای گلی ایران به‌شمار می‌رود و آن را بر اساس اصول معماری ساسانی ساخته‌اند. این دژ قدیمی ۲۹ برج با ارتفاع تقریبی ۱۱ متر داشته است که از اطراف با خندق احاطه می‌شدند. فضای داخلی قلعه به دلیل حفاری‌های غیرقانونی کاملا تخریب شده و تنها پوسته‌ای گلی از آن باقی‌مانده است. این ارگ تاریخی مساحتی بالغ بر ۵۱ هزار مترمربع دارد و مصالح اصلی به‌کار رفته در ساخت آن شامل گل/چینه می‌شود که در بعضی از قسمت‌ها از خشت، آجر و چوب نیز برای استحکام بیشتر، استفاده شده است. برخلاف سایر قلعه‌ها که معمولا در ارتفاع ساخته می‌شوند، ارگ تاریخی بلقیس روی سطح هموار دشت قرار دارد و اطراف آن خندقی ایجاد کرده‌اند.
آتشکده اسپاخو را مردم محلی با نام کلیسا می‌شناسند؛ اما تاکنون هیچ سندی مبنی بر حضور مسیحیان در این منطقه پیدا نشده است. از طرف دیگر شکل دایره‌ای محراب، آتشدان و سوراخ‌های درون سقف گنبد که روزنه‌هایی برای خروج دود به نظر می‌رسند، نشان می‌دهند که این بنا از آتشکده‌های ساخته‌شده توسط زرتشتیان باستان بوده است. همچنین با توجه به معماری و مصالح به‌کار رفته در بنا، قدمت آتشکده را به دوره ساسانیان نسبت می‌دهند. آتشکده اسپاخو با شماره‌ی ثبت ۱۵۷۹ در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسیده است.
عمارت سردار مفخم بجنورد بزرگترین و شاخص‌ترین اثر معماری از دوره قاجار در خراسان شمالی است که در شمال شرق شهر بجنورد واقع است. در دوره قاجار عمارت مفخم همراه با بناهای دیگری از جمله آیینه‌خانه، کلاه فرنگی، حوضخانه و سردر، در باغ بزرگی قرار داشته که مجموعه دارالحکومه مفخم را تشکیل می‌داده‌اند. بنای عمارت در دهه ۱۳۰۰ هجری قمری، همزمان با دوره حکومت ناصرالدین شاه به دستور یارمحمدخان شادلو معروف به سردار مفخم ساخته شده و محل سکونت خانواده وی و پذیرایی از میهمانان دولتی و رجال سیاسی بوده است.
بنای عمارت در دو طبقه و به ابعاد تقریبی ۵۰ در۲۳ متر و به ارتفاع حدود ۹ متر ساخته شده و در مجموع ۳۴ اتاق و دو تالار بزرگ دارد که زمانی با آیینه‌کاری، کاشیکاری و گچبری تزئین شده بود. عمارت مفخم به شماره ۹۵۲در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
آبشار ایزی در پنج کيلومتری روستای ايزی و در دامنه‌های غربی کوه‌های شاه‌جهان قرار دارد و رودخانه ایزی سر منشا آن است. اين رودخانه از لوشی بينی در جهت جنوب شروع می‌شود و پس از عبور از آبشار ايزی، مقداری از اراضی كشاورزی ايزی را آبياری می‌كند. با ریزش از فراز صخره‌ای ۳۰ متری، اطراف این آبشار دو طبقه را محیطی سبز و زیبا دربرگرفته است. در کناری از آبشار میتوان سرخس داروی پرسیاوشان را یافت. همچنین از آب آبشار جهت سیراب کردن مزارع روستا استفاده می‌شود.
سرچشمه شوقان چشمه زیبا و معروفی است که در فاصله پنج کیلومتری شمال غربی میدان امام خمینی شوقان قرار دارد. این چشمه در مجاورت یک کوه واقع شده است و آب آن در چندین نقطه از شکاف‌های کوه خارج می‌شود. مردم شوقان باورهای اعتقادی خاصی پیرامون این چشمه دارند و آب آن، برای آنها از قداست زیادی برخوردار است. علاوه‌بر این، از آب چشمه برای سیراب کردن باغات و مزارع استفاده می‌شود و درون جوی‌های شهر نیز جاری است.
آبشار اسطرخی که با نام آبشار شارشار نیز شناخته می‌شود، در روستای اسطرخی و در ۲۸ کیلومتری جنوب شیروان قرار دارد و برای بسیاری از گردشگران ناشناخته مانده است. این منطقه برای اتراق گردشگران و مسافران، به‌ویژه در ایام نوروز مناسب است و روستای زیبای اسطرخی از روستاهای گردشگری و کوهستانی به شمار می‌رود. این روستا در دره‌ای نسبتا ژرف قرار دارد که امتداد آن از جنوب به شمال شرقی است و رودخانه‌ای از میان دره و روستا می‌گذرد. آب آبشار اسطرخی که بلندترین آبشار منطقه شیروان محسوب می‌شود، از بین درختان بزرگ و تنومند سپیدار، بید و گردو ریزش می‌کند و به علت برخورد با موانع سنگی به صورت ابری سفید درمی‌آید. بر بالای آبشار نیز آسیاب آبی قدیم و مخروبه‌ای قرار دارد.
غارهای سفیدان در روستای سفیدان، در استان خراسان شمالی واقع شده است. در ضلع شمال غربی روستا و بر بالای صخره چشمه هینورد، کوهی به نام خزانه وجود دارد و در بالای آن غار خزانه راهه جای گرفته است. در انتهای این غار دست‌ساز چاهی وجود دارد و در قدیم از آن به‌عنوان پناهگاه استفاده می‌کردند. غار دیگری به نام ییجت یا معصوم نیز در نزدیکی روستا قرار دارد که دارای سنگ‌های استلاگتیت و استلاگمیت است.
کوشک علی آباد در سه کیلومتری شمال شرقی بجنورد، در روستای علی آباد، در مرکز باغی بزرگ با درختانی کهنسال که نشان از قدمت طولانی آن دارد واقع شده است. این ساختمان متعلق به حکمرانان شادلو بوده و مهم‌ترین الگوی باغ ایرانی در خراسان شمالی به شمار می‌رود. درباره معماری ساختمان آن باید گفت این کوشک چهار ورودی دارد که هر ورودی در یکی از جهت‌های اصلی قرار دارد. طرح کلی آن در طبقه همکف شامل یک حوضخانه با سقف گنبدی در مرکز می‌شود که دو اتاق در ضلع شرقی و غربی دارد. پایه‌های آن از آجر و سنگ و سقف با استفاده از تیرهای چوبی ساخته شده است. بنا دربرگیرنده اتاق‌های مسکونی و حوضخانه‌ای بوده است که ساکنان از آنها استفاده می‌کرده‌اند. در زیر سقف حوضخانه، رسمی‌بندی و کاربندی‌های زیبایی گچی دیده می‌شود که گویای هنر معماری ایرانی است. در زمان حکمرانی سردار مفخم، حاکم بجنورد، این کوشک تفرجگاهی برای گذران وقت و شکار حکمرانان بوده است.
کوشک باغ علی آباد در تاریخ ۱۳۸۰ توسط کارشناسان میراث فرهنگی شناسایی و با شماره ۴۹۵۳ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.آتشکده اسپاخو را مردم محلی با نام کلیسا می‌شناسند؛ اما تاکنون هیچ سندی مبنی بر حضور مسیحیان در این منطقه پیدا نشده است. از طرف دیگر شکل دایره‌ای محراب، آتشدان و سوراخ‌های درون سقف گنبد که روزنه‌هایی برای خروج دود به نظر می‌رسند، نشان می‌دهند که این بنا از آتشکده‌های ساخته‌شده توسط زرتشتیان باستان بوده است. همچنین با توجه به معماری و مصالح به‌کار رفته در بنا، قدمت آتشکده را به دوره ساسانیان نسبت می‌دهند. آتشکده اسپاخو با شماره‌ی ثبت ۱۵۷۹ در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسیده است.
