شهرستان ایوان (ایوان غرب) در شمال استان ایلام قرار دارد و مرکز آن شهر ایوان است. از شمال به استان کرمانشاه و شهرستان اسلام‌آباد غرب از خاور به شهرستان چرداول و از باختر به شهرستان گیلانغرب و قصرشیرین و کشور عراق محدود است. فاصله این شهرستان تا مرکز استان ایلام ۳۰ کیلومتر تا کرمانشاه ۱۳۰ کیلومتر و تا مرز عراق از پایانه مرزی سومار ۸۳ کیلومتر است.
آب و هوای ایوان معتدل و نیمه مرطوب است. بیش‌ترین درجه حرارت ۳۴ درجه و کم‌ترین درجه حرارت ۱۰- و میزان بارندگی ۶۹۲ میلی‌متر است. این شهرستان دارای کوه‌هایی به نام بانکول، مانشت و شیره زول است که پوشیده از جنگلهای انبوه بلوط، بنه، زالزالک، و بادام کوهی است و انواعی از گیاهان دارویی و گل‌ها در طبیعت آن یافت می‌شود. دارای چشمه‌ها و رودخانه‌ای به نام گنگیر می‌باشد. این منطقه گاهی از نواحی مورد آسیب ریزگردها است.
زبان و مردم
مردم ایوان کرد بوده و به زبان کردی کلهری تکلم می‌کنند.
وجه تسمیه
گ. ب. آکوپف کردشناس و ایران‌شناس اهل ارمنستان شوروی در مقالۀ کردان گوران، نام ایوان را به دورۀ سومر مربوط دانسته و آن را نامی ریشه‌دار و کهن می‌داند.
از نظر لغوی ایوان دارای معانی گوناگونی است مانند:صفه و طاق - خانه پیش گشاده - درگاه - طاق بلند و نشستن گاه پادشاهان می‌باشد.
تاریخچه
شهر تاریخی زرنه از توابع این شهرستان است. این منطقه در گذر زمان به اسامی مختلفی مشهور بوده‌است. هنری راولینسون در سفرنامه خود در مورد ایوان چنین می‌نویسد:
«چنین به نظر می‌رسد که جلگه آریوخ قدیمی‌ترین نام برای منطقه ایوان بوده تا قبل از قرن سیزدهم میلادی اینجا به نام آریوحان شهرت داشته‌است.»
بنیامین تودله از این منطقه به عنوان آرین یاد می‌کند. به نظر می‌رسد پیش از حمله اسکندر مقدونی نام آریوخ به سبد sabad که جمع آن سبدان sabadan است تغییر نموده‌است که با پیشوند ماه و به صورت ماه سبد یا ماسبدان درآمده‌است».
این منطقه در زمان تسلط اردشیر بابکان، اولین پادشاه ساسانی، یکی از مناطق ماه سبدان بوده که هنگام تسلط مسلمانان، اعراب دو کلمه ماه و سبدان را با هم ترکیب نموده و حرف «د» را به «ذ» تبدیل نموده و آن را ماسبذان نامیدند.
ابودلف در سفرنامه خود می‌نویسد:
«از طرز به سوی راست به ماسبذان و مهرجان قذق می‌روند که شامل شهرهای متعدد از جمله آریوحان است. این شهر، در دشتی میان کوه‌های پر از درخت واقع است و آب آن به «بندنیجین» که نام شهر امروزی مندلی در کشور عراق است، می‌ریزد».
تنها رودخانه‌ای که آب آن به مندلی می‌ریزد آب رودخانه گنگیر است. رودخانه کنگیر از رودخانه های مهم این شهرستان گنگیر (gangir) بوده و تنها رودخانه پر آب و دائمی بوده است که از چشمة آب سراب بازان ( ایوان) گرفته و پس از گذشتن از دشت ایوان و مشروب کردن زمین های این دشت به طرف سومار رفته و از آنجا به عراق سرازیر می شود . این رودخانه از موقعیت ویژه و استراتژیک قابل توجهی در منطقه برخوردار است به همین منظور و برای مهار آن و جلوگیری از به هدر رفتن آبشان ، از زمان های گذشته سعی بر آن شد تا از ورود آن به خاک عراق جلوگیری شود . بر همین اساس مهمترین رویداد مربوط به این رودخانه مهم در زمان زندیان پیش آمد که علیخان کلهر در منطقه « پیروسن» جلوی آن را سد زده و مانع از ورود آن به خاک عراق گردید . از رودخانه های مهم این شهرستان گنگیر (gangir) بوده و تنها رودخانه پر آب و دائمی بوده است که از چشمة آب سراب بازان ( ایوان) گرفته و پس از گذشتن از دشت ایوان و مشروب کردن زمین های این دشت به طرف سومار رفته و از آنجا به عراق سرازیر می شود . این رودخانه از موقعیت ویژه و استراتژیک قابل توجهی در منطقه برخوردار است به همین منظور و برای مهار آن و جلوگیری از به هدر رفتن آبشان ، از زمان های گذشته سعی بر آن شد تا از ورود آن به خاک عراق جلوگیری شود . بر همین اساس مهمترین رویداد مربوط به این رودخانه مهم در زمان زندیان پیش آمد که علیخان کلهر در منطقه « پیروسن» جلوی آن را سد زده و مانع از ورود آن به خاک عراق گردید .پس طبق نظر ابودلف این منطقه آریوحان نام داشته‌است.
قبل از ورود رضاخان به ایوان این شهر جوی دزد یا جودز نامیده می‌شد و هنگام ورود رضا خان به ایوان نام جوی زر را برای مرکز شهر انتخاب کرد و بعد به نام باغ شاه معروف گردید. آنگاه دوباره لفظ ایوان بر مرکز شهر اطلاق گردید که الآن به همین نام شناخته می‌شود.
تقسیمات کشوری
این شهرستان دارای دو بخش و ۴ دهستان است:
جاذبه های گردشگری
در این شهر تپه‌های باستانی مربوط به دوره ساسانی مانند: تپه محمد زمان واقع در روستای نرگسی و…، قبرستان هلوچ، طاق شیرین و فرهاد، آتشکده سیاهگل و… موجود است.
از مراکز زیارتی این شهرستان به امامزاده سید عبدالله و مقبره حاجی حاضر می‌توان اشاره کرد
منطقه رنو: منطقه‌ای جنگلی میان شهرستان ایلام و شهرستان ایوان است که جاذبه‌های طبیعی و مکان‌های تفریحی بسیاری دارد.
غار طلسم
غار طلسم ایوان در ضلع شرقی دهستان سراب ایوان در ارتفاعات دَروَن درِیژْ و در بالای کوه مانشت قرار دارد و به عنوان سکونتگاه درندگان کوهستان شناخته می‌شود. در غار طلسم ایوان، همه چیز برای شگفت‌زده شدن و وحشت کردن فراهم است. از ورودی تا انتهای غار طلسم ایوان، حدود ۳۰۰ متر مسافت است که ۱۰۰ متر اول آن به صورت فضای باز بوده و مابقی با سقفی که در آن استالاگتیت یا چکنده به چشم می‌خورد، پوشیده شده است. در عمق ۱۰۰ متری غار یک سه راهی خواهید دید که یکی از دهلیزهای آن ۲۰ متر عمق دارد و از فاصله ۱۰ متری تنگ و صعب‌العبور می‌شود. از اینجا به بعد، خفاش‌ها همسفران شما هستند که اگر از قندیل‌های غار سر و ته نشده باشند، در حال پرواز در ارتفاعی نزدیک به صورت شما هستند. بعد از گذشتن از این راه صعب‌العبور، تا عمق ۲۰۰ متری، غار به صورت نیم دایره امتداد دارد و از ۲۶۰ متری به بعد مجرای غار باریک می‌شود. از اینجا به بعد مجبورید با مشقت بیشتری غار را ادامه دهید. چرا که بخشی از این غار طبیعی ریزش کرده و مسیر را بسته است. شاید به همین دلیل باشد که حیوانات درنده منطقه، ترجیح داده‌اند در این غار سوت و کور پناه بگیرند و طعمه‌های شکار شده‌شان را در پستوهای آن ذخیره کنند. به خصوص که شرایط خاص منطقه و کوهستانی بودن آن کمک می‌کند تا لاشه‌ها مدت بیشتری سالم بمانند.
صنایع و معادن
در این شهرستان معادن زغال سنگ (بیتومین)، گچ، شن و ماسه نیز بیشتر در اطراف رودخانه گنکیر وجود دارد. از مهمترین صنایع دستی در شهرستان ایوان غرب می‌توان به بافت جاجیم، گلیم و گلیم نقش برجسته، فرش کرک و ابریشم، سیاه چادر، نمد مالی و… اشاره کرد.
در این شهرستان جاجیم (موج) بافی نیز رواج بسیاری دارد که از آن برای زیبایی منازل و رخت خواب پیچ و… استفاده می‌کنند و بیشتر توسط مردان بافته می‌شود و مواد مصرفی آن از پشم یا کاموا است.
کشاورزی
اقتصاد ایوان مبتنی بر کشاورزی و دامداری است. آب کشاورزی از رودها و چاه‌های عمیق فراهم می‌شود و محصولات کشاورزی آن عبارتند از: گندم، جو، تره بار، ذرت، سیب زمینی، گلابی، انار، انگور، هلو و زرد آلو.
گیاهان دارویی: در ارتفاعات و دشتهای ایوان، انواعی از گیاهان با خواص دارویی شناخته شده می‌رویند که می‌توان به این موارد اشاره کرد: گۆله چه‌رمێ (بابونه)، گل گاو زبان، کاسنی، به‌ڕه‌زا (آویشن)، گایه‌مه (گل ماهور)، علف مار، مورت، اسپرس، سوسنبر، گۆله تیون (شقایق)، کهورک
گیاهان خوراکی: که‌نگر (کنگر)، خارچگ (قارچ)، تووڵیه (پنیرک)، پاقازه (غازیاغی)، سه‌ڵمانه (سلمه تره)، پیوشگ، شنگ، کیوز (علف چشمه)، وه‌نگی (گنور)، چه‌ورگی (خردل)، هه‌پوولک (شیر مرغ)، هه‌ڵه‌ڕه‌زگی (تاجریزی)، دگانتێژکه‌ره (خرفه)، چه‌و بازه (گاو چاق کن)، گاپه‌نام (گول تودری)، گێڵاخه (تره کوهی).
گیاهان معطر ادویه‌ای: هه‌زوه (آویشن)، ئالت کیوه (فلفلک وحشی)، چه‌ویر
گیاهان با موارد استفاده صنعتی: گون، شیرین بیان
ارسال مطلب به ایمیل دوستاتون:
