مهروماه

دژ رشکان شهر ری

راگا، ری یا شهرری امروزی در لغت به معنی شهر سلطنتی از کهن ‌ترین شهرهای دنیا است که در حال حاضر یکی از مناطق شهر تهران محسوب می شود. این منطقه که در طول تاریخ خود یکی از نقاط مهم سیاسی، اقتصادی و دینی بوده سابقه و قدمت مدنیت آن به ۸۰۰۰ سال پیش میلاد برمی گردد، بنابراین با توجه به این پیشینه و قدمت وجود آثار و نشانه هایی از دوران باستان در این منطقه امری طبیعی است و دژ رشکان شهر ری یکی از این بازمانده های باستانی است.

این اثر تاریخی ارزشمند در نزدیکی محله صفائیه شهر ری و تپه چشمه علی واقع شده است. این دژ یکی از قلاع مستحکم این ناحیه بوده و محافظ هسته نخستین ری محسوب می شده است. دژی که ساختار آن از سنگ و ساروج تشکیل شده و به دوره تاریخی اشکانیان تعلق دارد. همچنین این دژ را به مناسبت نام فخرالدوله دیلمی، فخرآباد هم نسبت می دهند. در ایرانگردی امروز شما الی گشتی های ایراندوست را به شهر ری می بریم تا با دژ رشکان شهر ری بیشتر آشنا شوید.

تاریخچه و وجه تسمیه دژ رشکان شهر ری

محققان و مورخان درباره وجه تسمیه دژ رشکان شهر ری و تاریخچه آن بر این باورند که از آنجا که این دژ میراث بجا مانده از دوره نسبتا طولانی اشکانیان یا پارتیان است اسم این دژ بزرگ، رشکان، هم از واژه ارشک که پایه گذار شاهنشاهی اشکانیان بود گرفته شده – همان طور که در تاریخ شاهنشاهی پارتیان یا اشکانیان سایر فرمانروایان و پادشاهان این شاهنشاهی به افتخار ارشک بزرگ کلمه ارشک را به اسم خود می افزودند – ری هم در آن دوره نامش ارشکیه بود و از این منطقه تاریخی که یکی از بهشت های باستان شناسی ایران محسوب می شود آثار و ابزار جنگی کهن بسیاری کشف شده که علاقمندان می توانند در موزه ایران باستان از آن بازدید کنند.

این قلعه ۲۳۰۰ ساله، میراث ارزشمند اشکانیان و پس از آن امپراتوری ساسانی است. از جهت معماری دژ مذکور بالای کوه استواری بنا شده و مصالح بکار رفته در آن از سنگ و ساروج‌ است.

این سازه که از سنگ و ساروج است بعد از گذشت سال ها از میان توده های از خاکروبه ها و زباله های شهری کشف شد. مورخان و کارشناسان میراث فرهنگی بر این باورند که این کاخ به سیاوش بن مهران آخرین حکمران سلسله ساسانی ری تعلق داشته است. هفتاد سال پیش از این باستان شناسی آلمانی – آمریکایی به نام پرفسور اشمیت در این نقطه عملیات کاوش و جستجوهای باستان شناسانه را شروع کرد.

هر چند تلاش های هیات باستان شناسی که به سرپرستی اریک اشمیت بود منجر به کشف بقایای مسجد جامع ری شد اما مرگ زود هنگام این پژوهشگر سبب متوقف شدن ادامه عملیات شده و حاصل تلاش های او هم هرگز انتشار پیدا نکرد تا اینکه جستجوهای باستان شناسان در دهه گذشته سبب دستیابی آنان به اثری ارزشمند از دوره حکومت اشکانیان و ساسانیان و همچنین سده های اولیه دوره اسلامی شد و وجود ارگی حکومتی در این منطقه را برای باستان شناسان آشکار کرد.

ویژگی ها دژ رشکان شهر ری

سازه ی عظیمی که کارشناسان و باستان شناسان در گوشه غربی محوطه یافتند ارتفاع آن ۱۱ متر بود و همان طور که گفته شد سنگ و ساروج جنس این سازه بود، همچنین در کنج شرقی محوطه برجی نیم دایره شکل دیده شد. بر روی دیواره غربی دژ سوراخ هایی برای تیرو کمان وجود داشت. از دیگر ویژگی های معماری دژ رشکان شهر ری این است که آجر های مربعی شکل که طبق نظر محققان به دوره ساسانیان تعلق داشته و پس از آن در سده های آغازین دوره اسلامی هم بکار می رفته در آن دیده شده است. همان طور که در کتاب های تاریخ و جغرافیای تاریخی ذکر شده و خوانده ایم در گذشته سه قسمت عمده شهرها شامل:

- ربض
- شارستان
- کهن دژ

بود. ربض بیرون شهر قرار داشت و شارستان به منطقه مسکونی اطلاق می شد، قلعه یا دژ هم محلی امن و مطمئن و نسبتا غیرقابل نفوذ بود که فرمانروایان و درباریان در آن زندگی می کردند بنابراین این دژها از اهمیت زیادی برخوردار بودند. دژ رشکان هم با ویژگی های حفاظتی منحصر به خود به عنوان مکانی مهم بوده، سازه عظیم کشف شده ساختمان، نگهبانی دژ محسوب می شده که تیرکش های سه گانه در سه ضلع اصلی آن قرار داشته است.

در طبقه بالای آن راهروی وجود داشته که گرداگرد آن فضای داخلی را در بر می گرفت. کف راهرو با لایه ای محکم از گچ پوشیده شده و هنوز بخش هایی از آن سالم است. طبق گفته ایزیدور خاراکسی از مورخان و جغرافیدانان یونانی سده اول میلادی شهر ری اقامتگاه شاهان اشکانی در بهار محسوب می شده و از همه ی شهر های ماد بزرگتر بود بنابراین دژ آن هم اهمیت زیادی داشت. این دژ در دوره اشکانیان دارای کاخ‌های متعدد، سربازخانه و اسلحه خانه‌ بوده و قسمت های مهم دژ تا دوره قاجار هم وجود داشت اما در حال حاضر بخش زیادی از آن نابود شده و افسوس که دیگر از این گنجینه باستانی که متعلق به دو شاهنشاهی بزرگ تاریخ باستان کشورمان است اثر چندانی دیده نمی شود.

آثار دژ رشکان شهر ری:

سفال‌هایی از دورهای اشکانی، ساسانی و اسلامی
سکه هایی متعلق به قرن اول یا دوم هجری
سکه هایی متعلق به پیش از اسلام
خشت های مربع شکل

مسیر دسترسی دژ رشکان شهر ری

آدرس این میراث کهن، شهرری، چهارراه خط آهن، روبروی کارخانه گلیسیرین سازی، روی کوه باروت کوبی است که بهترین مسیر برای رفتن به شهر ری و بازدید از این اثر استفاده از خط یک متروی تهران است که باید در ایستگاه شهرری پیاده شده و از آنجا با تاکسی به طرف دژ رشکان شهر ری بروید.