مهروماه

یکی از این مسایل، رمز و رازهای جهان هستی‌اند که در هر نقطه ای بساط خود را گسترده اند تا نگاه های کنجکاوانه را به سوی خود جلب کنند. از این دست رمز و رازها در سرزمین مان، ایران نیز وجود دارند. مکان هایی که با آمدن نام شان، سوالاتی در ذهن شکل می گیرد؛ برخی سرنوشتی تلخ را برای مان مرور می کنند، بعضی دیگر شاهکار دست بشرند و قدرت تفکر او را به رخ می کشند و در جاهایی دیگر ترس و هیجان را القا می کنند.

مقصد امروزمان، پیوندی ناگسستنی میان قداست و رمزآلودگی را به نمایش می گذارد و از قلب تاریخ قصه هایی برای گفتن دارد. قصه هایی که هر کدام سوالاتی را با خود به همراه می آورند که شاید هیچ گاه پاسخی را نتوان برای آنها یافت. با هم به فضایی معنوی و سرشار از سکوت قدم می گذاریم؛ جایی که تنها صدای نفس های مان است که سکوت را می شکند.

خودتان را برای ورود به دنیای رمزآلود زیارتگاه چک چک آماده کنید؛ مکانی مقدس که با آرامشی وصف ناپذیر از شما استقبال می کند. 

چرا زیارتگاه چک چک؟

زیارتگاه چک چک یکی از مهم ترین و مقدس ترین زیارتگاه های دین زرتشت محسوب می شود که نزد پیروان این دین ارزش بسیاری دارد.
موقعیت مکانی این زیارتگاه و وجود درختان سرسبز و چشمه آب در میان سرزمینی کویری یکی از معجزه های خلقت را به تصویر می کشد.
رمز و رازهای چک چک و مشخص نبودن ریشه پیدایش آن یکی از دلایلی است که می تواند شما را راهی این سفر کند.

زیارتگاهی مقدس و رمزآلود
چک چک، چک چکو یا پیر سبز نام زیارتگاهی در نزدیکی اردکان استان یزد است که همه زرتشتیان در سراسر جهان، آن را مقدس می شمارند و برایش اهمیت زیادی قایلند. آنها با تمام وجود، عاشق این زیارتگاه هستند و آن را نماد وحدت و همگرایی جامعه زرتشتیان می دانند. در کنار اهمیت دینی این محل، وجود آب و درختان سرسبز نیز یکی از عواملی است که آن را از سایر زیارتگاه های زرتشتی در یزد متمایز می سازد. اتاقک های بی آلایش و ساده این زیارتگاه که برای زایران زرتشتی تدارک دیده شده اند، نیز از جاذبه های آن هستند. اتاقک هایی که تاریخ سخت قدیمی ترین آنها به دوره ناصرالدین شاه قاجار باز می گردد.

هنوز هم کارشناسان مذهبی و تاریخی درباره چگونگی به وجود آمدن این مکان مقدس اتفاق نظر ندارند. گویی این زیارتگاه همچون رازی سر به مهر در قلب یک کوه قرار گرفته و فقط اعجاز خلقت را به رخ رهگذران می کشد.

میزبان مراسم مذهبی زرتشتیان
زیارتگاه چک چک در 24 تا 28 خردادماه (روز اشتاد تا انارام بر اساس تقویم زرتشتی) یکی از مهم ترین آیین های زرتشتی را میزبانی می کند. زرتشتیان در این 5 روز در این مکان گرد هم می آیند تا هم‌کیشان خود را ببینند و از احوالات و مشکلات آنها جویا شوند. آنها در این روزها سرودهای شاد می خوانند و به نیایش و دعا می پردازند. در دعاهای شان از فرد یا افرادی یاد می کنند که برای حفظ شرافت و پاکدامنی خود در برابر دشمن ایستاده و با کمک اهورایی (خداوندی)، اهورا از دست دشمنان به لابه لای کوه ها پناه برده اند.

مراسم گوناگون زرتشتیان مانند نیایش همگانی، گهنبار خوانی، سدره پوشی ،نذورات، نامزدی و ... نیز در همین زیارتگاه برگزار می شود. در کنار نیایش، آنها از فضای زیبا و تماشایی این مکان نیز لذت می برند و پس از چند روز با دلی سبک و شاد زیارتگاه را ترک می کنند. شکوه این مراسم به حدی است که برخی به آن لقب حج زرتشتیان را داده اند.

در مهر ماه هر سال نیز مراسم باشکوه دیگری برگزار می شود و به مناسبت فرا رسیدن جشن مهرگان صدای شادی در این مکان مقدس می پیچد.

این زیارتگاه مقدس چگونه شکل گرفت؟

همانطور که پیش از این اشاره کردیم دلیل به وجود آمدن این زیارتگاه هنوز هم بر همگان آشکار نیست و روایات مختلفی درباره آن وجود دارد؛ اما در نهایت آنچه که مسلم است ارزش و قداست این نیایشگاه برای زرتشتیان است که گرد آمدن پیروان این آیین کهن را میسر می کند. در ادامه به مهم ترین روایات این زیارتگاه مقدس اشاره می کنیم:

1- پناهگاه ابدی نیک بانو

بر اساس شواهد و اسناد تاریخی و مذهبی در زمان سلطنت یزدگرد سوم، آخرین پادشاه ساسانی، اوضاع کشور دچار آشفتگی شد و وی را ناگزیر کرد تا برای حفظ امنیت خود و خانواده اش چاره ای بیندیشد. یزدگرد سوم پس از تامل بسیار و سنجیدن موقعیت و شرایط تصمیم گرفت تا از مدائن به یزد کوچ کند و دستور داد تا شهری مستحکم با حصار و برج و خندق برای محافظت از او و خاندانش بنا شود. آنچه که امروز با نام یزد می شناسیم همان شهر مستحکم بوده که با گذشت زمان به شکل امروزی خود در آمده است و احتمالا آثار برج و حصار به جا مانده در محله یزاران نشانی از همان دوران باشد.

یزدگرد که از پیروان دین زرتشت بود، به همراه همسرش کتایون، فرزندانش و خدمه ای به نام مروارید به شهر یزد وارد شد. وی هفت فرزند داشت: دو پسر به نام های هرمزان و اردشیر و پنج دختر به نام های شهربانو، پارس بانو، مهربانو، نیک بانو (حیات بانو) و نازبانو.

یزدگرد به جنگ با مسلمانان پرداخت؛ اما در رسیدن به پیروزی ناکام ماند و به خراسان فرار کرد. در خراسان، مرد آسیابانی او را به قتل رساند و خبر مرگ شاه ساسانی به یزد رسید. خانواده وی برای در امان ماندن از شر دشمنان از یکدیگر جدا شدند و هر یک به گوشه ای از یزد گریختند.

2-معبدی برای الهه آناهیتا
روشن اندیشان زرتشتی بر این باورند که این مکان نمی تواند به واسطه ناپدید شدن نیک بانو در آن تقدس داشته باشد چرا که در تاریخ زرتشت افرادی همچون آریوبرزن، رستم فرخزاد، مازیار قارن، بابک خرمدین، آرش کمانگیر و... نقش پررنگ تری داشته اند. از سوی دیگر زیارتگاه های منسوب به فرزندان و همسر یزدگرد در بسیاری از نقاط یزد دیده می شود در حالی که شکست ساسانیان و فرار یزدگرد از تیسفون بوده است و محل آن فاصله زیادی با این استان دارد.

پیر واژه ای است که به آخرین گام عرفانی در آیین مهر (آیین پرستش الهه میترا) گفته می شود. زیارتگاه هایی از این دست در شهرهای دیگر نیز وجود دارند، مانند بی بی شهربانو در شهر ری و پیر شالیار در کردستان که همه آنها نیز در دامنه کوه و کنار چشمه آب به وجود آمده اند تا نشانی از زایندگی الهه آناهیتا، ایزد بانوی پاک باشند. همچنین این زیارتگاه ها به سوی شرق احداث شده اند تا پیروان مهر در گذشته، به هنگام سپیده دمِ بامدادی بتوانند آیین نیایش نور خورشید را انجام دهند. از این جهت بسیاری این مکان ها را به عنوان معبد آناهیتا برای مردمان گذشته می شناسند.

از سوی دیگر، نیایشگاه و پیرهای زرتشتی در یزد، هزاران سال پیش از روی کار آمدن ساسانی ها وجود داشته اند. حتی در تاریخ از دختر و فرزندان بالغ یزدگرد سوم به هنگام فرار از تیسفون سخن به میان نیامده است و به نظر نمی رسد که در صورت وجود این فرزندان، آنها مسافت مرز ایران تا مرکز آن را برای فرار از دشمن طی کرده باشند.

3-معجزه ای از جانب یزدان
به هنگام فرمانروايی كيانيان (دومین سلسله پادشاهی اساطیر ایرانی) بر ایران، کاروان هایی میان فارس و خراسان که محل سکونت این قوم بود، رفت و آمد داشتند و مجبور بودند از حاشيه كوير عبور کنند. یک بار در فصل بهار به هنگام حرکت کاروان از فارس به خراسان، طوفان شدیدی به وقوع پیوست و ادامه مسیر را با مشکل مواجه کرد. کاروانیان قادر به پیدا کردن جاده نبودند و مجبور شدند روزها در بیابان سرگردان بمانند. در یکی از روزها، ناگهان آهويی از پشت كوه بیرون می آید و با دیدن و دنبال کردن آن، در پشت کوه به منظره اي سبز و خرم و چشمه آب بر می خورند. آنها با خوشحالی به بالای کوه می روند و از آب گوارای آن می نوشند.

کاروانیان در آب، تشعشعات نور خورشيد بر کوه را می بینند و مرغان سبز رنگی نیز به چشم شان می آید كه بر روی شاخه درختان آوای يزدان يزدان سر داده اند. آنها از كوه پايين می آیند و پس از یافتن راه، خود را به خراسان می رسانند. نقل این ماجرا به گوش فرمانروا می رسد و عده ای را روانه این محل می کند تا چشمه آب را از نزدیک ببینند و شهری را در آنجا بنا کنند که همان یزد امروزی است. فرمانروا دستور می دهد که آن مكان را مقدس و محترم شمارند و نام پيرسبز را بر آن نهند. از آن به بعد، پیر سبز به محلی برای زیارت و تفریح تبدیل شد و ساختمان هایی را برای جمع آوری کتاب و هدایا در آن احداث کردند.

ماجرای آب و درخت مقدس
آب و درخت دو عنصر شکوهمند این زیارتگاه هستند اما وجود آنها در این کویر خشک کمی دور از ذهن به نظر می رسد. برای برخی زرتشتیان، حضور این دو عنصر به معجزه ای شبیه می ماند که برای سبز نگه داشتن یاد نیک بانو دختر یزد گرد سوم رخ داده است.

برخی از پیروان این آیین کهن معتقدند که نیک بانو در حال گریز از دشمنان بوده و در این محل از اهورامزد طلب کمک می کند. دهانه ای در کوه باز می شود و دختر را به درون می کشد اما به هنگام بسته شدن دهانه، قسمتی از چوبدستی وی بیرون می ماند. پس از مدتی از بالای این کوه بی آب و علف قطرات آب مانند اشک چشم یتیمان و ستم دیدگان به زمین می چکد و آن عصا تبدیل به درختی تنومند می شود. جوشش آب به قدری بود که اگر مسافری از آنجا عبور کرد، سیراب شود اما اگر جمعیت بیشتر یا گله گوسفندی به آنجا می رسید میزان آن بیشتر می شد تا به همه برسد.

بعضی از زایران، آب جاری در این زیارتگاه را قطرات اشک نیک بانو می دانند و معتقدند او در جایی که از نظرها پنهان است نشسته و اشک می ریزد. اشک او از دیواره های این زیارتگاه می چکد و به همین دلیل بسیاری برای تبرک از آن استفاده می کنند.

قدم به زیارتگاهی مقدس می نهیم
زیارتگاه چک چک شامل یک محوطه، مجموعه ای از ساختمان ها و بنای آتشکده است که به صورت پلکانی بنا شدند و 5 طبقه نامنظم دارد. بام هر طبقه حیاط طبقه بالایی خود است و این ساختار تا بالاترین نقطه زیر کوه ادامه می یابد و به مهم ترین قسمت زیارتگاه یعنی آتشکده ختم می شود. برای ورود به زیارتگاه باید از تعداد زیادی پله که گویی در قلب کوه هستند بالا رفت. از آغاز پله ها تا رسیدن به زیارتگاه، بر روی دیوار، نوشته هایی از اوستا به چشم می خورد.

نکاتی برای ورود به زیارتگاه

همانطور که اماکن مقدس سایر ادیان از اهمیت خاصی نزد پیروان آن دین برخوردارند، چک چک نیز در میان زرتشتیان بسیار قداست دارد. پس به هنگام حضور در آن باید حرمت آن را نگاه داشت.

به منظور ورود به زیارتگاه باید کفش ها را در بیاورید و در برخی اوقات ممکن است از شما بخواهند که کلاه نیز بر سر بگذارید یا عرق پیشانی خود را خشک کنید.

برای جلوگیری از خیس شدن پاها به شما دمپایی سفید رنگی داده می شود که می توانید از آن استفاده کنید.

بانوان توجه داشته باشند که آداب ورود به این مکان مقدس مانند مساجد است و در شرایط خاص نمی توان وارد آن شد.

به این نکته نیز توجه کنید که در زمان اجرای مراسم عمومی زرتشتیان در 24 تا 27 خرداد ماه تنها با کارت دعوت می توانید به زیارتگاه بروید و در روز 13به در نیز ورود غیر زرتشتیان به چک چک ممنوع است.

دلیل نامگذاری

به سبب چکیدن قطرات آب از سقف و دیواره به این زیارتگاه، چک چک می گویند. برخی نیز این زیارتگاه را با عنوان پیر سبز می شناسند این عبارت از دو واژه پیر و سبز تشکیل شده است: در آیین مهر (آیین پرستش الهه میترا)، پیر به آخرین گام عرفانی گفته می شود و به سبب وجود درختان کهنسال چنار، واژه سبز را به آن افزوده اند.

بهترین فصل سفر

درِ زیارتگاه در همه فصول سال به روی علاقه مندان و زایران باز است اما به دلیل موقعیت کویری بهتر است ماه های فروردین، اردیبهشت، مهر و آبان به دیدن آن بروید چرا که در ماه های خرداد، تیر، مرداد و شهریور گرمای هوا ممکن است مشکلاتی را برای شما ایجاد کند.