مهروماه

چرا سفر به تالاب میانکاله؟
بهشت پرنده نگری ایران است و پرنده های نادری از سراسر جهان را می توان در این منطقه مشاهده کرد.
یکی از 12 ذخیره گاه بین المللی زیست کره یونسکو در ایران به شمار می رود.
در نزدیکی تعدادی از جاذبه های مهم و زیبای طبیعت گردی ایران مانند دشت ناز ساری، شبه جزیره میانکاله، جزیره آشوراده و ... قرار گرفته است.
یکی از زیستگاه های مهم و با ارزش پرندگان آبی و خشکی در کشورمان محسوب می شود.

آشنایی با تالاب میانکاله بهشت پرنده نگری ایران

ایران در منطقه ای گرم و خشک قرار گرفته است و به همین دلیل هر سال تعداد زیادی از پرندگان مهاجر برای فرار از سرمای شدید مناطق شمالی جهان، به کشورمان پناه می آورند. از جمله مناطقی که آنها برای گذران فصل های سرد سال انتخاب می کنند، تالاب ها، سواحل و دریاچه های مختلفی ست که در سراسر کشور گسترده شده اند. یکی از مهمترین ها و محبوب ترین پهنه های آبی که پرنده های مهاجر در ایران به آن سفر می کنند، تالاب میانکاله در استان مازندران است؛ تالابی بین المللی که درون یکی از 12 ذخیره گاه زیست کره (1) در ایران واقع شده است و به عنوان بهشت پرنده نگری کشورمان بین طبیعت دوستان طرفداران بسیاری دارد.

دلایل اهمیت زیست محیطی تالاب میانکاله
تالاب میانکاله بخشی از پناهگاه حیات وحش میانکاله محسوب می شود و یکی از زیستگاه های مهم و با ارزش پرندگان آبی و خشکی به شمار می آید. از میان انواع مختلف پرنده هایی که در این منطقه مشاهده می شود می توان به طیف وسیعی از پرنده های آبزی مهاجر نظیر فلامینگو، پلیکان خاکستری، انواع قوها، اردک ها، غازها و برخی گونه های پرنده شکاری از جمله سنقر تالابی و عقاب دریایی دم سفید و پرندگان خشک زی مانند قرقاول خزری، دراج و زنبور خوار اشاره کرد. در کنار اینها تالاب میانکاله، محل زادآوری و پرورش ماهی های گوناگون مانند کپور، کفال، سفید، سوف، ماهیان خاویاری و ... نیز هست و از این جهت نیز اهمیت بسیاری در حفظ حیات وحش دریای خزر و امرار معاش مردم منطقه دارد.

موقعیت جغرافیایی تالاب میانکاله
تالاب میانکاله درون شبه جزیره ای به همین نام قرار دارد. میانکاله شبه جزیره ای باریک است و از شمال به دریای خزر، از جنوب به خلیج گرگان، از غرب به تالاب زاغمرز راه دارد. در شرق آن جزیره آشوراده قرار دارد و با تنگه باریکی به طول کمتر از یک کیلومتر به بندر ترکمن می رسد.

*نکته خیلی مهم*
توجه داشته باشید که بازدید از تالاب میانکاله تنها با مجوز اداره سازمان حفاظت محیط زیست بهشهر امکان پذیر است. پس بهتر است پیش از سفر این مجوز را دریافت کنید. بدون این مجوز امکان ورود به محوطه تالاب را نخواهید داشت. شرایط و ضوابط دریافت مجوز بازدید در منوی مجوز بازدید به صورت کامل توضیح داده شده است.

در مسیر تالاب میانکاله 
برای رسیدن به میانکاله می توانید از مسیرهای مختلفی (بسته به اینکه از کدام شهر به اینجا سفر می کنید) استفاده کنید؛ اما ما اینجا قصد داریم تا محبوبترین و بهترین مسیر با تعداد بیشتری از جاذبه را به شما معرفی کنیم. اگر از شهرهای غربی و مرکزی کشور به سمت این تالاب سفر می کنید بهتر است مقصد ابتدایی تان را ساری انتخاب کنید تا بتوانید سری هم به دشت ناز ساری و طبیعت بکر آن بزنید. پس از آن مسیر را به سمت شهر بهشهر و تالاب میانکاله ادامه دهید.

 دشت ناز ساری محل زندگی گوزن زرد ایرانی
از ساری مسیر جاده سیاهکلرود به مازندران را در پیش می گیریم و به سمت میانکاله به راه می افتیم؛ اما پیش از اینکه به مقصد برسیم دیدنی هایی در راه وجود دارد که تجربه سفر را بسیار لذت بخش تر و جذاب تر می کند. یکی از این مقصدها دشت ناز ساری ست که در نزدیکی شهر ساری قرار گرفته است و به مانند منطقه میانکاله یکی از پناهگاه های حیات وحش ایران به شمار می رود. مسیر تابلوهای راهنمایی را در پیش بگیرید تا به پناهگاه حیات وحش دشت ناز برسید. دشت ناز منطقه ای 55 هکتاری ست و اصلی ترین مرکز تکثیر و نگهداری از تعدادی گونه های کمیاب و در حال انقراض ایرانی به ویژه گوزن زرد خالدار محسوب می شود. اینجا از پشت فنس ها می توانید به تماشای گوزن های بزرگ و زیبایی بنشینید که با سرعت از کنار شما عبور می کنند یا با دقت چشم در چشم موجودات دوپایی می شوند که از دیدن شان ذوق زده شده اند. درختان بلوط و کهنسال، چشم اندازهای زیبای جنگل، پرواز دسته های بزرگ کبوترهای جنگلی، قرقاول و ... از دیگر جاذبه های این پناهگاه هستند.

پایان مسیر تالاب میانکاله 
از زیبایی های تالاب زاغمرز دل می کنیم و به سمت بندر امیرآباد راه می افتیم. بندر امیرآباد را پشت سر می گذاریم و به اندازه 5 کیلومتر به سمت شرق حرکت می کنیم تا به دروازه ورودی پناهگاه حیات وحش میانکاله برسیم. دقت کنید که حتما و حتما باید مجوز بازدید از تالاب میانکاله را در دست داشته باشید در غیر این صورت نگهبان تالاب تحت هیچ شرایطی به شما اجازه ورود نمی دهد. مهمترین و جذاب ترین جنبه تفریحی و گردشگری تالاب میانکاله پرنده نگری آن است پس توصیه می کنیم که حتما لوازم پرنده نگری مانند دوربین های شکاری، دفترچه های راهنما، چکمه های بلند و ... (در بخش لوازم مورد نیاز به طور کامل توضیح خواهیم داد) را همراه داشته باشید.

کدام قسمت تالاب محل زندگی کدام پرنده است؟
برای درک بهتر از موقعیت و نحوه اجرای پرنده نگری ابتدا بهتر است با ویژگی های محیط زیستی تالاب میانکاله بیشتر آشنا شویم.

تالاب میانکاله از غرب به تالاب پلنگان راه دارد. پلنگان، تالابی ست که در میانه تالاب میانکاله به لپوی زاغمرز قرار دارد و آب شیرین میانکاله را از طریق ارتباط این دو تالاب به هم تامین می کند. در شرق میانکاله نیز کانال چُپُقلی قرار دارد که باعث می شود تالاب میانکاله از طریق بندرترکمن به دریای خزر ارتباط پیدا کند. به همین دلیل هر اندازه به سمت شرق بروید شوری آب تالاب بیشتر می شود و در انتهای شرقی تالاب، میزان شوری آن با آب دریا برابری می کند. بنابراین اگر به دنبال پرنده ای خاص هستید باید بدانید که آن پرنده در کدام زیستگاه آبی زندگی می کند و آن را بیشتر دوست دارد.

زیستگاه آب شیرین: این زیستگاه در غربی ترین قسمت تالاب قرار دارد و می توانید پرندگانی مانند حواصیل سفید بزرگ، اگرت کوچک، حواصیل خاکستری و بسیاری اردک های روی آبچَر را اینجا ببینید.

زیستگاه لب شور: این زیستگاه تقریبا در میانه تالاب قرار گرفته است و بیشتر انواع آبچلیک، سلیم، تلیله و مخصوصا فلامینگو در اینجا حضور دارند.

زیستگاه آب شور: این زیستگاه در شرقی ترین بخش تالاب قرار دارد و برای تماشای انواع کشیم، باکلان بزرگ، پرستوهای دریایی و انواع کاکایی باید به اینجا مراجعه کرد.

زمان مهاجرت پرنده ها به میانکاله
پرنده ها هر سال از اوایل شهریور ماه شروع به مهاجرت به سمت تالاب میانکاله می کنند و در حدود پانصد هزار تا یک میلیون پرنده (خشکی زی، آبزی و کنارآبزی) فصل های سرد سال را در این منطقه می گذرانند.

ترتیب حضور پرنده های مختلف در تالاب میانکاله
البته مهاجرت، زادآوری و زندگی پرنده های مختلف مهاجر در میانکاله تنها محدود به فصل های سرد سال نمی شود و بسیاری از آنها در زمان های مختلفی به اینجا مهاجرت می کنند. در این قسمت، ترتیب های مختلف حضور پرنده ها در میانکاله را برای شما شرح می دهیم تا اگر به پرنده خاصی علاقه دارید بدانید چه زمانی باید به این پناهگاه سفر کنید.

شهریور ماه

اوایل شهریور: خوتکای معمولی، خوتکای ابرو سفید و اردک نوک پهن

میانه شهریور: اردک سرسبز

اواخر شهریور: اردک سرحنایی و فیلوش

مهر ماه

اوایل مهرماه: سروکله اردک سیاه کاکل و اردک سرسیاه

15 مهر به بعد: اردک تاج دار و بقیه انواع اردک ها، مرگوس ها و باکلان ها

آبان، آذر و دی ماه

اوایل آبان ماه: غاز خاکستری، غاز پیشانی سفید کوچک

اوایل آذر ماه: چنگرها، چنگرها با داشتن 50 تا 60 درصد جمعیت بیشترین تعداد پرنده های مهاجر میانکاله را شامل می شوند. مهاجرت آنها تا پایان آذرماه ادامه پیدا می کند.

نیمه دوم آذر ماه تا اوایل دی ماه: قوها و پلیکان ها، آخرین پرنده هایی هستند که در فصل مهاجرت به میانکاله می رسند.

زمان بازگشت:

پرنده های مهاجر معمولا از اواخر اسفند به دلیل بالارفتن دمای هوا، شروع به بازگشت به خانه های شان می کنند و دوره بازگشت شان تا اوایل خرداد طول می کشد. اما اگر پرنده ای زخمی یا بیمار و تیرخورده باشد مجبور است در میانکاله بماند.

پرنده های مهاجری که بعدا بومی می شوند
در طول سال های گذشته، تعدادی از پرنده های مهاجر مانند اردک سرسبز و چنگر به علت ضعف و بیماری نتوانسته اند مهاجرت کنند. آنها در همین تالاب زادآوری کرده اند و از آنجایی که پرنده مادر مهاجرت نمی کند جوجه های شان بومی منطقه شده اند. امروزه تعداد این نوع پرنده ها به دو تا سه هزار قطعه می رسد که شامل یلوه معمولی، یلوه آبی و کشیم ها نیز می شود.

از میان این پرنده های مهاجر 12 گونه آن به دلایل مختلف دچار افت جمعیت شده اند و پیدا کردن آنها در میانکاله کار سختی شده است. این گونه ها شامل عقاب دریایی دم سفید، مرگوس سفید، پلیکان پا خاکستری، پلیکان سفید، قوی کوچک، قوی فریادکش، قوی گنگ، باکلان کوچک، غاز پا زرد، مرگوس کاکلی، بالابان و بحری هستند.

تماشای پرنده ها با گونه های مختلفی که در میانکاله می بینید بیشتر آشنا شویم

حالا دیگر وقت تماشای پرنده ها و دنبال کردن رد آنهاست. اینجا یا باید از کتاب های راهنمای پرنده نگری کمک بگیرید یا اینکه همراه با یک راهنمای کاربلد به دل تالاب بزنید. اگر هم خودتان بدون راهنما راهی تالاب شده اید چندان به پرنده ها نزدیک نشوید و تنها با استفاده از دوربین های تان آنها را تماشا کنید. پس دوربین ها را بیرون بیاورید و به دنبال پرنده ها بگردید. در این قسمت ما نیز سعی می کنیم تعدادی از معروفترین پرنده هایی که در این تالاب می توان مشاهده کرد را به شما معرفی کنیم تا در سفر به این مقصد زیبا اطلاعات بهتر و بیشتری داشته باشید.

فلامینگوها: فلامینگو پرنده‌ای است از راسته بال آتشی سانان و با رنگ های سرخ و صورتی که بر بدن سفیدش کشیده شده است، به راحتی شناخته می شود. این پرنده ها پاهایی دراز، منقاری منحنی، گردنی بلند و خمیده و بدنی بسیار کشیده دارند.

عقاب دریایی دم سفید: از پرندگان بزرگ شکاری ست و فاصله بین بال های آن، زمانی که به طور کامل آنها را باز می کند به 182 تا 244 سانتی متر می رسد. این عقاب چهارمین عقاب بزرگ دنیاست. جثه آن درشت است و بالهای بزرگی دارد که در انتها گرد می شود. سر این عقاب بزرگ و پیش آمده است و به دلیل دم کوتاه سفید رنگ خود به این نام خوانده می شود. سر عقاب دریایی دم سفید قهوه ای کمرنگ و منقار آن زرد و کلفت است.

قوها: یکی از مهمترین پرنده هایی که هر سال به میانکاله مهاجرت می کنند قوها هستند که تعدادی از گونه های آن مانند قوی گنگ، قوی مشکی، قوی سفید، قو کوچک، قوی گنگ، قوی فریادکش را می توانید در میانکاله ببینید.

چارخو: این پرنده در نیزارهای اطراف میانکاله زندگی می کند و یکی از گونه های نزدیک به چنگر است و با نام چنگر نوک سرخ نیز شناخته می شود. طول بدن آن 33 سانتی متر است و با شکم سفید، منقار قهوه ای مایل به سبز، و منقار زرد و سرخ خود شناخته می شود. این پرنده هنگام برخاستن از آب، ابتدا روی سطح آب می دود و پس از سرعت گرفتن به پرواز در می آید.

چنگر: چنگر یا پَرلا پرنده ای آبزی ست و رنگ سیاهی دارد و رنگ سر و گردنش بُراق تر و منقار و پیشانی اش سفید رنگ است. میان انگشتان پای این پرنده، پرده ای وجود دارد.

خوتکا: یکی از انواع اردک های مهاجر به تالاب میانکاله است که در اوراسیا تخم گذاری کرده و در فصل سرما به ایران می آید. خوتکاها کوچکترین نوع اردک هستند و طول بدن آنها به 35 سانتی متر می رسد. رنگ سر آنها بلوطی تیره است و با نوار پهن سبز رنگ در حاشیه چشمانش شناخته می شود.

پلیکان: این پرنده با نام مرغ سقا بین مردم ایران شهرت دارد و جثه بزرگ و منقار خاصش آن را از دیگر گونه های پرنده متمایز کرده است. پلیکان پا خاکستری بزرگترین نوع پلیکان است که می توانید آن را از نزدیک در تالاب میانکاله مشاهد کنید.

3- کشتی پژواک
از دیدنی های میانکاله، کشتی به گل نشسته پژواک در نزدیکی خروجی غربی و تالاب راغمرز است. کشتی عظیمی که گذر سال ها و باد و باران و آب دریا آن را از پا انداخته و در حال تخریبش است. می توانید در پایان سفرتان از این کشتی دیدن کنید و با آن عکس یادگاری بگیرید. با وضعیت بد نگهداری این کشتی معلوم نیست که دفعه بعدی که به میانکاله سفر می کنید کشتی پژواک سر جای خود باشد.