مهروماه

اصفهان از آن شهرهایی است که سالانه از گردشگران بسیاری میزبانی می کند و جاذبه های بسیاری را در خود جای داده است. مسافران از راه های دور و نزدیک و حتا از آن سوی مرزهای کشورمان به این شهر سفر می کنند تا در گوشه گوشه آن به تماشای یادگاری های به جا مانده از تاریخ بنشینند و دقایقی را به لذت بردن از حال و هوای خوب این شهر و هم صحبتی با مردمش بگذرانند. بیشتر مردم، این شهر را به واسطه پل های تاریخی، کلیسای زیبای وانک، منار جنبان و جاذبه هایی از این دست می شناسند؛ اما این شهر، دیدنی های دیگری را نیز در خود دارد که فرصت های خوبی را برای خوش گذرانی در اختیار شما قرار می دهند؛ جاذبه هایی همچون آکواریوم، باغ پرندگان، باغ خزندگان و ... که پیش از این درباره شان سخن گفتیم و آنها را به شما معرفی کردیم.

اگر اهل طبیعت گردی، کوهنوردی و یا پیک نیک هستید و می خواهید در اصفهان چنین تجربه ای را برای خود رقم بزنید؛ در ادامه همراه مان باشید تا برای تان از یک گزینه جذاب خوش گذرانی در این شهر سخن بگوییم. امروز شما را به کوه صُفه می بریم که یکی از تفرجگاه های محبوب اصفهانی هاست و در سال های اخیر دل مهمانان این شهر را نیز برده است. این تفرجگاه، هم فضای دل انگیزی دارد و هم امکانات خوبی. بسیاری این مکان را بام اصفهان می خوانند؛ جایی که اگر همت به خرج دهید، چشم انداز زیبایی را از شهر خواهید دید. می توانید ساعت ها در این تفرجگاه بگردید، جاذبه های متعدد را ببینید و تفریح کنید و خوش بگذرانید. 

چرا کوه صُفه اصفهان؟

یکی از تفرجگاه های محبوب اصفهان است.
از آن با عنوان بام اصفهان یاد می کنند.
امکانات رفاهی خوبی در خود دارد.
جاذبه های طبیعی و تاریخی جالبی را می توان در آن دید.
وجود تفریحات خوب همچون بولینگ و تله کابین بر جذابیت این تفرجگاه می افزاید.

آشنایی با کوه صفه اصفهان تفرجگاهی محبوب
اگر از شلوغی های مرکز شهر اصفهان فاصله بگیریم و راه مان را به سمت بلوار شهدای صُفه کج کنیم، به تفرجگاهی ناب و جذاب می رسیم که در میان مردم با عنوان کوه صُفه شناخته می شود. در واقع صفه نام کوهی از رشته کوه زاگرس در جنوب اصفهان است که از شمال به جاده کمربندی، از غرب به کوه‌های تخت رستم و دره خان، از شرق به شهرک‌ها و مجتمع‌های مسکونی و از جنوب به اراضی باز و خط آهن محدود می شود.

چشمه ها، غارها و زیبایی های متعددی را می توان در این کوه یافت که گویای ارزش طبیعی آن هستند. جالب آنکه این کوه دارای ارزش تاریخی نیز هست؛ گفته می شود مردم در گذشته های دور از کوه صفه به عنوان پایگاه و پناهگاه استفاده می کردند و شیوه ساخت و معماری قلعه موجود در این کوه، نشانه هایی از قلعه های ساسانی را به نمایش می گذارد.

امروزه کوه صفه تفرجگاهی جالب توجه است که به سبب امکانات رفاهی و تفریحی و پتانسیل آن برای ورزش هایی همچون کوهنوردی، پیاده روی و سنگ نوردی محبوبیت زیادی نزد مردم دارد. قرارگیری مقبره شهدای گمنام در صفه نیز بر اهمیت آن افزوده و بسیاری را به سوی خود کشانده است.

چرا نامش را صفه گذاشته اند؟

کوه صفه از محل چشمه ای به نام خاچیک آغاز می شود. در این قسمت سنگِ کوه از خاک جدا شده و دامنه کوه را تشکیل داده است. این کوه در انتها به فضای سنگیِ صاف و صُفِه مانندی می رسد و همین باعث شده نام صفه را بر آن بگذارند. صفه در لغت به معنای فضای تخت است.
یکی از مقاصد محبوب برای کوهنوردان است.

دیدنی های کوه صفه

تمام دیدنی های کوه صفه تنها به هیبت پر صلابت کوه ختم نمی شود و دیدنی های دیگری را نیز می توانید در محدوده آن بیابید.

1- پارک وحش

در قسمتی از تفرجگاه صفه یک پارک وحش قرار دارد که در 50000 مترمربع وسعت ایجاد شده و حیوانات گوشت خوار و حیوانات علفخوار را در خود جای داده است. این پارک وحش در واقع یک باغ وحش کوچک است که در آن می توانید تعدادی از جانداران را ببینید. حوضچه‌ای کوچک با چند اردک، غاز و قو، کل و بز، قوچ و میش، گراز، خرگوش، سگ و شتر و ... حیوانات این پارک را تشکیل می دهند.

2- گردنه باد و پل رنگین کمانی

در جنوب کوه صفه، دره‌ای وجود دارد که به «گردنه باد» مشهور است. در شمال و جنوب این گردنه ارتفاعات کوه صفه و کوه مشرف به سپاهان شهر قرار دارد و از آنجا که بادهای اصفهان عموما غربی ـ شرقی است، جریان باد در این نقطه متمرکز و شدید می شود. در تمام فصول سال به ویژه پاییز و بهار شدت وزش باد در این منطقه کاملا مشهود است.

پل رنگین کمانی نام یک پل سنگی است که در پشتِ کوه صفه و در جبهه غربی آن قرار دارد و یکی از جاذبه های این کوه به شمار می رود.

3. قلعه شاهدژ
معروف ترین جاذبه کوه صفه قلعه شاهدژ است که در بلندترین نقطه کوه و در شمال غربی آن قرار دارد و آن را با عنوان قلعه دیو نیز می شناسند. از این قلعه بارها و بارها در کتاب های تاریخی و افسانه ها نام برده شده است؛ اما هیچ کس به درستی نمی دانست این قلعه در کجا قرار دارد. در حدود نیم قرن پیش کارو میناسیان و محمد مهریار -دو تن از پژوهشگران اصفهان- این نظریه را مطرح کردند که شاهدژ همین «قلعه دیو» افسانه‌ای در کوه صفه است.

شاید این سوال برای تان پیش بیاید که این قلعه اینجا چه کار می کند؟ پاسخ در کاربرد نظامی و دفاعی شاهدژ نهفته است. کوه صفه از نظر ساختار زمین‌شناسی کوهی سرسخت، خشن و صعب العبور به شمار می رود و به همین دلیل برای ایجاد ساختار دفاعی کاملا مناسب به نظر می رسد.

بناها، راه‌ها، و استحکامات قلعه به گونه ای طراحی شده که کسی نمی توانست به درون آن نفوذ پیدا کند. سازندگان با استفاده از پرتگاه‌ها و دیواره‌های کوه و تراشیدن برخی نقاط و ساختن دیوارهای متعدد در نقاط مختلف، راه های دسترسی به قلعه را بسته بودند. البته همه اینها مربوط به گذشته می شود و امروزه با احداث راه‌های جدید و بهبود مسیرهای دشوار، هم راه‌های صعود به ارتفاعات کوه راحت تر شده است و هم به راحتی می توان به جاذبه های آن از جمله همین قلعه دست یافت.

۶ دروازه، حدود ۲۰ برج نگهبانی، یک دیوار بزرگ، دیوارهای کوچک حفاظتی، قلعه کوچک سنگی، انبارهای آذوقه و وسایل جنگی و ... از جمله بخش های نظامی و دفاعی قلعه هستند که امروزه بقایای آنها به چشم می خورد.

شرایط به نسبت خشک کوهستان صفه و موقعیت نظامی و دفاعی قلعه باعث می شده تا تامین آب مساله ای مهم برای ساکنان باشد. برای برطرف کردن این مساله تاسیساتی برای استفاده از آب باران و چشمه‌های کوچک موجود در گوشه و کنار کوه ایجاد کرده بودند که آثر آنها هنوز هم باقیست. بندهای آبگیر، حوض ها، حوضچه ها و تنبوشه (لوله های سفالی هدایت آب) از جمله این تاسیسات هستند. سد آبگیر اصلی قلعه در دره غربی کوه صفه قرار دارد و امروزه بازسازی شده است.

بخش های مختلف قلعه

در این قلعه بخش های متعددی وجود داشته که امروز این قسمت ها از آن باقی مانده است:

ستاد مرکزی قلعه در شمال شرقی قله صفه

بقایای چندین سربازخانه در جنوب و شرق

آثار انبارها و تاسیسات دیگر در غرب

آثار برج های نگهبانی، دروازه‌ها، دیواره‌های دفاعی و بندهای آبگیر در پیرامون قلعه

قلعه مرکزی -مشهور به قلعه دیو- مهم ترین بخش شاهدژ است که در قله شمال شرقی کوه صفه قرار دارد. گفته می شود برای ساختن این قلعه محوطه بالای قله را صاف کرده اند تا فضایی صفه مانند ایجاد شود. ابعاد این فضا حدود ۵۰ متر در ۲۰۰ متر است و از طرف شمال و شرق به پرتگاه و از طرف جنوب و غرب به دیوارهای متعدد دفاعی محدود می شود. دسترسی به این قلعه از جبهه شمالی غیر ممکن است؛ چرا که صخره هایی کاملا عمودی آن را در بر گرفته اند.

آثار برج های دیدبانی انفرادی در كنار چشمه پاچنار و دیگری در كمرگاه و زیر دیواره گل زرد قرار دارد و گویی از این مکان ها رفت و آمدها به سوی قلعه دیو را زیر نظر می گرفتند.

نام این قلعه در سال ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده؛ اما اقدامات حفاظتی آن چنان که باید در مورد آن صورت نگرفته است.

راه دسترسی: برای رسیدن به قلعه باید از راهی اقدام کنید که به صورت مارپیچ در جبهه شرقی کوه ایجاد کرده اند و تا محل چشمه گل زرد ادامه دارد. از این چشمه با دور زدن کوه و صعود از جبهه غربی می توان به شاهدژ رسید. یکی از بهترین راه ها برای رسیدن به قلعه کوه صفه از طریق چشمه خاچیک و حرکت به سمت گردنه باد است. سپس از گردنه باد باید به سمت راست رفت.

در غرب دامنه صفه سازه قلعه مانند دیگری نیز وجود داشته که از خشت های بزرگ به اضلاع نیم متر بوده است. این سازه را تخت رستم می خواندند و بنا بر باور مردم جنگ

اسكندر و دارا در این مکان اتفاق افتاده است.

4. بام اصفهان تماشای چشم اندازها

یکی از دیدنی های کوه صفه چشم اندازهایی است که در این مکان فرصت دیدن شان را دارید. در بسیاری از نقاط این کوه ۲۲۴۱ متری، شاهد منظره ای از رودخانه زاینده‌رود و شهر اصفهان خواهید بود. به همین دلیل است که کوه صفه را یک نشانه بزرگ شهری می دانند؛ نشانه ای که از تمام نقاط شهر دیده می شود و از سوی دیگر وقتی بر فرازش قرار گیرید چشم اندازی کم نظیر از شهر اصفهان را خواهید داشت. برای همین است که کوه صفه را بام اصفهان می خوانند. به راحتی می توانید با تله کابین به این بام برسید و از امکانات موجود در آن مانند رستوران ها و کافه ها بهره ببرید.

البته همه چیز به چشم اندازهای شهری ختم نمی شود. اگر کمر همت ببندید و رنج کوهنوردی را به جان بخرید بالاتر از چشمه گل زرد، با عبور از چند پيچ و خم به قله می رسید. حالا اگر به سمت چپ بنگرید، تپه‌های كوچک و بزرگی را می بینید که با نام هزار دره شناخته می شوند و جاده شيراز از وسط آن عبور می کند. این تپه ها خاک سرخی دارد که در رنگ‌آميزی به کار می رود. در همین جا نمایی از كوه های كلاه قاضی نیز دیده می شود. در سمت غرب، شاه كوه را می بینید و پس از آن لنجان اصفهان خودنمایی می کند.

به طور کلی صفه دارای دو قله است؛ قله جنوبی و شمالی که بر روی هر یک چند دکل مخابراتی دیده می شود. قله جنوبی بلندتر از قله شمالی است؛ اما در قله شمالی منظره‌ای بهتر و گسترده‌تر از شهر را خواهید دید.

تفریحات و امکانات تفریحی در کوه صفه

امروزه به دلیل توسعه شهرنشینی و رشد نیازهای ورزشی و تفرجی، عملکرد کوهستان صفه شکلی متفاوت پیدا کرده و تفریحات تازه ای در آن سر بر آورده اند. در صفه می توانید به فعالیت های متعددی مشغول شوید که عبارتند از:

1. ورزش های مختلف

نزدیکی به شهر اصفهان، ارتفاع مناسب و تنوع پستی و بلندی ها، از ویژگی های کوه صفه هستند و همین باعث شده تا این محل به یکی از مکان های محبوب ورزشی تفریحی بدل شود. در این تفرجگاه می توانید به ورزش های زیر بپردازید:

پیاده روی: کافیست در صبح زود و یا آخر هفته ها راه تان را به سمت صفه کج کنید تا ببینید گروه های متعدد چگونه دور هم جمع می شوند و در سطح سنگ فرش شده پای کوه به پیاده روی می پردازند. برخی هم پا را فراتر گذاشته و وارد مسیرهای سربالایی می شوند تا چالشی تازه را برای خود ایجاد کنند.

تپه نوردی و کوهنوردی: صفه از دیرباز مقصد محبوب تپه نوردان و کوهنوردان بود و امروزه محبوبیت آن افزایش یافته است. مسیرهای کوهنوردی خوبی در این کوهستان وجود دارند که شما را به قله می رسانند و فرصتی خوب را برای لذت بردن از جاذبه های مسیر به شما می دهند. در سال های اخیر کافه خاچیک به پناهگاه و پایگاه کوهنوردی تبدیل شده است و اصلاح مسیرهای دشوار نیز باعث شده تا انجام این ورزش امن تر و راحت تر صورت گیرد.

سنگ نوردی و صخره نوردی: وجود صخره‌های بزرگ و بلند در نقاط مختلف صفه از ویژگی های بارز این کوهستان زیباست و این مساله آن را به یکی از مکان های ناب برای آموزش سنگ نوردی و صخره نوردی تبدیل کرده است. به عنوان مثال از مسیر قار قنبر و دیواره زیرین آن برای آموزش به مبتدیان این رشته استفاده می شود.

2.تله کابین صفه
تله کابین یکی از امکانات تفریحی و رفاهی جذاب این منطقه است که طرفداران بسیاری دارد. تله کابین صفه دارای دو خط است:

خط اول از دامنه کوه آغاز شده و افراد را تا گردنه باد بالا می برد. ۵۰ کابین شش‌ نفره در طول مسیر 1900 متری این خط در حرکتند و به مردم سرویس می دهند. در هنگامی که سوار بر این خط تله کابین هستید مناظر زیبای کوهستان، بام اصفهان و مناظر طبیعی چشم نوازی را مشاهده خواهید کرد.

در ایستگاه گردنه باد، دمای هوا خنک تر از پای کوه است و همین امر موجب می شود تا در تابستان ها بسیاری به آن مراجعه کنند. امکانات پذیرایی نیز در این ایستگاه مهیاست و خاطره ای خوش را برای مراجعان خلق می کند.

خط­ دو تله‌کابین ۸۰۰ متر طول و ۱۰ کابین شش‌ نفره دارد. این خط مسیر گردنه‌باد (ایستگاه دوم) تا قله کوه صفه را می پیماید و به قلعه تاریخی شاهدژ می رسد.

3. پیک نیک و عکاسی

کوه صفه پاتوق دوست داران پیک نیک در اصفهان است. بسیاری از گروه های خانوادگی و دوستانه به این مکان می آیند و با برپا کردن بساط پیک نیک شان روزی خوش را برای خود خلق می کنند. امکانات خوب و فضا و چشم انداز تماشایی کوهستان صفه، آن را به مکانی ایده آل برای این تفریح تبدیل کرده اند.

سوژه های عکاسی در صفه زیاد است؛ می توانید به قدم زدن در دامنه کوه بپردازید و به ثبت تصاویر مشغول شوید و یا با تله کابین به بام اصفهان بروید و نمایی تماشایی از شهر را در قاب تصویر بگنجانید.

دیگر امکانات پارک صفه

امکانات خوبی در پارک صفه وجود دارد و می توانید ساعات خوشی را در آن سپری کنید. در مورد امکانات تفریحی که به تله کابین، بولینگ، زیپ لاین و ... اشاره کردیم. امکانات رفاهی موجود در پارک نیز عبارتند از: آلاچیق، سرویس بهداشتی، نمازخانه، بوفه، رستوران، کافه، نیمکت و ...

تحولات تاریخی کوهستان صفه

یکی از ویژگی های کوهستان صفه ارزش تاریخی آن است. در ادامه به بررسی ردپای این کوهستان در دوره های مختلف تاریخی می پردازیم:

دوران باستان

ریشه نام اصفهان از سپاهان است و این نشان می دهد که در دوران ساسانیان این منطقه مقر سپاهیان «ولیعهد نشین» بوده است؛ چیزی که با مشاهده برخی آثار به جا مانده مثل آتشگاه و گورهای زرتشتیان اثبات می شود.

این زمینه تاریخی و وجود برخی شواهد حکایت از این دارند که گذشتگان از کوه صفه به عنوان پایگاه و پناهگاه استفاده می کردند. شیوه ساخت و معماری قلعه کوه صفه شباهت زیادی به معماری دوره ساسانی دارد و وجود حفره‌های سنگی در اطراف کوه صفه، استودان‌ها (استخوان دان های) زرتشتی را در ذهن تداعی می کنند. همچنین این احتمال وجود دارد که برخی بقایای قلعه کوه صفه به جا مانده از یک آتشکده باشد.

قرون میانه اسلامی

کتاب های معتبر تاریخی مربوط به قرون میانه اسلامی مثل «تاریخ ابن اثیر»، «تاریخ راوند» و «تاریخ جهانگشای جوینی» مبارزات دولت سلجوقی -سنی مذهب و طرفدار خلفای بغداد- با پیروان فرقه شیعه اسماعیلیه در اصفهان را به خوبی شرح می دهند و به کوهستان صفه و قلعه آن نیز اشاره هایی دارند. شهر اصفهان پایگاه اصلی سلجوقیان به شمار می رفت؛ این شهر در آن دوران رو به توسعه نهاد و از سوی دیگر در کانون کشاکش سیاسی و نظامی واقع شد. بالا گرفتن جنبش اسماعیلیه در منطقه اصفهان، بازسازی قلعه «شاهدژ» در کوه صفه، جنگ طولانی اسماعیلیان با دولت سلجوقی و ماجرای تسلط اسماعیلیه بر کوه صفه و سرانجام آنها به طور مستقیم با صفه در ارتباط هستند.

با مرگ ملکشاه سلجوقی در سال ۴۸۵ هجری قمری میان فرزندان او برکیارق، محمود و محمد اختلافی بر سر سلطنت در گرفت که تضعیف سلجوقی را به دنبال آورد. در همین شرایط بود که «احمدابن عطاش» یکی از معتقدان و فعالان اسماعیلی در اصفهان با فرمانده قلعه شاهدژ نقشه کشید و این قلعه را به تصرف در آورد. آنان استحکامات نظامی کوه صفه را تقویت کردند و با تسلط بر اراضی اطراف، باج و خراج آنها را در دست گرفتند. با این اتفاق، جنگی طولانی درگرفت و قلعه شاهدژ و فداییان اسماعیلی مشهور شدند. پس از تثبیت قدرت سلطان محمد سلجوقی، در سال ۵۰۰ هجری تمام کوهستان صفه به محاصره وی درآمد و او توانست قلعه را فتح کند.

در دوره صفویه

در دوره صفویه با انتخاب شدن اصفهان به عنوان پایتخت، این شهر اهمیت سیاسی و اقتصادی پیدا کرد و اهمیت نظامی و دفاعی آن روز به روز کمرنگ تر شد. در این دوره شهر اصفهان نقش معماری، هنری و فرهنگی چشمگیری یافت. برخی از نقاط خوش منظره کوه صفه را بازسازی و مسیرهایی برای دسترسی به ارتفاعات و ارتباط با نقاط مختلف شهر را ایجاد کردند.

در زمان شاه سلیمان صفوی یا شاه صفی دوم در محل یکی از چشمه‌های دامنه کوه صفه (چشمه پاچنار) بنایی برای تفریح و گردش درباریان بنا نهاده شد که نامش را تخت سلیمان گذاشتند. وصف این بنا در سفرنامه برخی از جهانگردان و سفرنامه نویسان دوره صفوی دیده می شود:

انگلبرت کمپفر (Engelbert Kampher)، سیاح، طبیعی‌دان و پزشک آلمانی که به عنوان منشی و پزشک همراه با سفیر سوئد سفرهایی به ایران داشت، موفق شد نقشه ها و تصاویر و اطلاعات خوبی را تهیه کنید. در آثار وی شرح و تصویری از بنای تخت سلیمان در زمان شاه سلیمان دیده می شود.

کورنلیس دوبروین (Cornelis deBrruyn)، سیاح و نقاش هلندی که در سال های ۱۷۰۱ تا ۱۷۰۳ به ایران و اصفهان سفر داشت، 16 سال بعد از کمپفر تصویر دیگری از بنای تخت سلیمان کشیده است.

وارطانیس یوزوکچیان (Vardanes usukjian)، خلیفه و پیشوای روحانی ارمنی بود که در دوره قاجار (سال ۱۸۴۴) به ایران و اصفهان آمد. او سفرنامه ای با عنوان وصف بناهای مشهور اصفهان در سال ۱۸۵۴ در شهر قسطنطنیه چاپ کرد و در بخشی از آن با ارایه تصویری از بنای تخت سلیمان وضع آن را شرح داد.

پوشش گیاهی و جانوری

پوشش گیاهی در صفه بر دو نوع است؛ پوشش گیاهی خودرو و فضاسازی شهرداری. پوشش خودرو این منطقه بیشتر گیاهان فصلی است که از میان آنها می توان به انجیر وحشی و بادام وحشی اشاره کرد. انواع گل های فصلی، چمن و درختان و درختچه‌های دایمی کاری از شهرداری اصفهان هستند.

در پارک کوهستانی صفه حیواناتی چون خدنگ، روباه، شغال، خرگوش، انواع پرندگان خانواده گنجشک سانان، زاغ نوک سرخ، موش های دوپا، مار، عقرب، جوجه تیغی، کبک، تیهو، بزمجه و... زندگی می کنند. این جانداران خطری برای انسان ها نداشته و معمولا خودشان را از مسیر کوهنوردی دور نگه می دارند.